هراس آمریکا ‌ از برجام در ۲۰۲۰

به گزارش بخش بین المللی سایت خبرهای فوری مایک پمپئو و برایان هوک، در توییت‌ها، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهایشان، مدام به پایان محدودیت‌های تسلیحاتی ایران اشاره می‌کنند و به متحدان دراین‌باره هشدار می‌دهند؛ اما این هشدارها دقیقا ناظر بر چه اتفاقی هستند؟ پایانی که مقامات آمریکا نسبت به آن هشدار داده و از متحدان خود می‌خواهند از آن پیشگیری کنند، پایانِ چه چیزی و آغازِ چه چیزی خواهد بود؟ ‌فرازوفرودهای مذاکرات هسته‌ای که از میانه دولت خاتمی آغاز شد، در اوایل دولت احمدی‌نژاد به جایی رسید که زنجیره قطع‌نامه‌های محدودکننده برای ایران آغاز شد. قطع‌نامه ۱۶۹۶ شورای امنیت سازمان ملل، الزاماتی برای ایران تعیین کرد، اما از قطع‌نامه ۱۷۳۷، تعیین محدودیت‌ها آغاز و مرحله‌به‌مرحله در قطع‌نامه‌های ۱۸۴۸ و ۱۹۲۹ تشدید شد.‌‌

روند تصویب قطع‌نامه علیه ایران، بعد از ۱۹۲۹ نیز ادامه داشت، اما پس از آن، بیشتر قطع‌نامه‌ها و تحریم‌ها، ساختارهای بانکی و مالی ایران را هدف می‌گرفتند و تحریم‌های تسلیحاتی در همین مراحل به اوج رسید. در این روند، این سازمان ملل است که با پشتوانه شورای امنیت تحریم‌ها را علیه ایران اعمال می‌کند.

برجام و پایان محدودیت تسلیحاتی ایران

در هفته‌های پایانی مذاکرات هسته‌ای بین ایران، ۱+۵ و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵، مسئله لغو تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران نیز مطرح و با استقبال روسیه و چین نیز همراه شد، تا جایی که مسکو خواستار این شد که این تحریم‌ها باید از اولین تحریم‌هایی باشند که لغو می‌شوند. در پایان مذاکرات، توافق بر این قرار گرفت که تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران به صورت تدریجی و مرحله‌به‌مرحله برداشته شوند. قطع‌نامه معروف ۲۲۳۱ به تبیین این موضوع می‌پردازد که تحریم‌های تسلیحاتی به پنج سال پس از توافق محدود شوند، با این تبصره که در همین مدت نیز ایران قادر به خرید «تسلیحات متعارف» طبق تعریف سازمان ملل خواهد بود.
تحریم‌های موشکی، با سیستمی مشابه اما با بازه‌ای هشت‌ساله، برداشته خواهند شد. در این زمینه هم ایران در دوران محدودیت مجاز است با کسب تأیید شورای امنیت سازمان ملل، مواد مورد نیاز برنامه موشکی خود را تهیه کند. برخلاف قطع‌نامه ۱۹۲۹ که هرگونه فعالیت موشکی ایران را «منع» می‌کند، در قطع‌نامه ۲۲۳۱، از ایران «خواسته شده است» تا در زمینه موشک‌های بالستیک فعالیت نکند.

 برجام، تحت فشار اما همچنان کارآمد

نکته مهم در این میان این است که لغو تحریم‌ها در این فرایند، احتیاج به تأیید، گزارش، امضا یا توافق دیگری ندارد. درواقع با توجه به قطع‌نامه ۲۲۳۱، لغو تحریم‌های تسلیحاتی به طور خودکار و به‌عنوان حالت پیش‌فرض اتفاق خواهد افتاد. دلیل تأکیدها و هشدارهای مکرر مقامات آمریکایی نیز همین است: این ادامه محدودیت‌هاست که نیاز به حکم، قطع‌نامه، توافق، امضا و… دارد. اگر تا اکتبر یا همان مهر آینده، کسی کاری نکند و کسی به درخواست‌های پمپئو و مشاورش توجه نکند، تحریم‌ها طبق برجام پایان خواهند یافت. این درواقع همچنان از نتایج باقی‌مانده همان برجامی است که آمریکا به آن حمله می‌کند، اروپا نسبت به آن تعلل می‌کند و در داخل نیز «جنازه» توصیف می‌شود. به تعبیری می‌توان گفت، علی‌رغم تخطی ایالات متحده از قانون و ناکامی‌ها در بهره‌مندی از برجام، آن‌طور که تصور می‌شد، ادامه حضور ایران در برجام، همچنان مزایایی از جمله اجرائی‌شدن بندهای این‌چنینی را دارد و خواهد داشت. ایران با حفظ وضعیت فعلی برجام، حتی بدون اینکه اروپایی‌ها پیگیر جدی تعهدهای اقتصادی برای ایران باشند هم می‌تواند از امکاناتی که در قطع‌نامه ۲۲۳۱ و توافق‌های مربوط به آن امضا شده، مرحله‌به‌مرحله بهره‌مند شود. به همین دلیل است که این دو مقام آمریکایی، مدام در پی آن هستند که متحدان خود را قانع کنند، پیش از اینکه روز موعود فرابرسد، با ایالات متحده همراه شوند. پمپئو همین جمعه در میانه سفر به اسرائیل، نسبت به پایان‌یافتن مدت تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در سال ۲۰۲۰ ابراز نگرانی کرد: «به‌ دلیل توافق هسته‌ای ناقص ایران، تحریم تسلیحاتی سازمان ملل در مورد ایران سال آینده پایان می‌یابد. کشورهایی مانند روسیه و چین می‌توانند به ایران تسلیحات پیچیده بفروشند. ایران نیز آزاد خواهد بود تا سلاح‌های پیچیده را به هرکسی بفروشد. این مسئله رقابت تسلیحاتی جدیدی را در خاورمیانه آغاز می‌کند».یک روز بعد از این موضع‌گیری، هوک، مشاور ارشد وی نیز با پیامی ویدئویی این هشدار را تکرار کرد: «یک سال دیگر از امروز تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه حکومت ایران به پایان خواهد رسید. ایران  قادر خواهد بود تسلیحات پیشرفته خرید و فروش کند که به مسابقه تسلیحاتی تازه در خاورمیانه منجر خواهد شد». وزیر خارجه آمریکا پیش‌تر در نشست شورای امنیت برای گزارش برجامی دبیر کل سازمان ملل هم به آنچه اکتبر ۲۰۲۰، یعنی یک سال دیگر رخ خواهد داد، اشاره کرده ‌است.

آیا ایران واقعا خواهد توانست خرید تسلیحاتی داشته باشد؟

از پاییز آینده، تحریم‌های تسلیحاتی ایران به پایان می‌رسد. سؤالی که در این میان باقی می‌ماند، این است که آیا ایران واقعا در فضای بعد از این تحریم‌ها خواهد توانست تسلیحات بخرد؟ به عبارتی در شرایطی که تجارت برخی اقلام کم‌حاشیه‌تر به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران به مشکل خورده‌اند، خرید سلاح ممکن خواهد بود؟ آیا ایران همچنان محدود به تعامل با همسایه شمالی خود خواهد بود؟
منبعی آگاه در این زمینه به «شرق» می‌گوید اتفاقا خرید سلاح بعد از پاییز آینده برای ایران، حتی از خرید دارو هم آسان‌تر خواهد بود. تجارت اسلحه، تجارت پول‌سازی است که رفع محدودیت‌های یک مشتری، آن هم در حد و اندازه ایران را پذیرا خواهد بود؛ اما مسئله بعد دیگری دارد که امکان این تجارت را برای ایران بالا می‌برد؛ تفاوت بخش خصوصی و دولتی در مقابل تحریم‌های یک‌جانبه.
محدودیت ایران در تهیه اقلام مختلف کالا، در حال حاضر به دلیل تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده است که نه بر اساس حقوق بین‌الملل که بر اساس شرط‌وشروط بازار آمریکا عمل می‌کنند: اگر شرکتی با ایران تجارت کند، از بازار آمریکا محروم می‌شود. اما صنعت اسلحه در بسیاری از کشورها، یک صنعت کاملا دولتی است و در اختیار بخش خاصی از دولت. از ارتش‌های روسیه و چین به عنوان برجامی‌های نزدیک به ایران گرفته تا دستگاه‌های نظامی کشورهای مختلف اروپایی، تولیدکنندگان یا متولیان تولید اسلحه، منفعتی در بازار آمریکایی ندارند که خود، با فاصله بیشترین بودجه نظامی را دارد. به همین مناسبت، عملا تهدید محرومیت از بازار آمریکا نیز برای آنها معنایی نخواهد داشت. به همین مناسبت و در غیاب تحریم سازمان مللی، کسانی که ممکن است ایران خواستار خرید امکانات تسلیحاتی از آنها باشد، بسیار ساده‌تر از فروشندگان احتمالی اقلام دیگر می‌توانند در این‌باره وارد معامله شوند. به عبارت دیگر، بعد از سال‌ها محدودیت‌های تسلیحاتی که عملا ایران را ناچار کرده با استفاده از روش‌های مختلف از جمله مهندسی معکوس، به دنبال تأمین نیازهای نظامی خود باشد، پاییز بعد، نه‌تنها به بازار تسلیحاتی کشورهای مختلف جهان دسترسی خواهد یافت، بلکه خواهد توانست به عنوان یک مشتری رسمی، معاملات تسلیحاتی را نیز به جعبه ابزار تعاملات بین‌المللی خود بیفزاید. /شرق