سرنوشت «زم»

به گزارش بخش سیاسی سایت خبرمهم،  پیش از دادمان، محسن مومنی شریف، حسن بنیانیان و محمدعلی زم ریاست این سازمان را بر عهده داشتند. در میان همه این مدیران، محمدعلی زم بیشترین عمر مدیریت را داشت. به طوری که مخالفان او تمام تلاش خود را کردند تا ریل گذاری او را در این سال ها تغییر دهند.

 حوزه هنری

 در ابتدا این نهاد فرهنگی در حوالی سال ۱۳۵۷خورشیدی تحت عنوان «کانون نهضت فرهنگی اسلامی» به ابتکار مرحوم طاهره صفارزاده تاسیس شد. اما چندی بعد با عنوان «حوزه اندیشه و هنر اسلامی» به کار خود ادامه داد. در ابتدای دهه ۶۰ خورشیدی به مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی پیوست. هسته اولیه این نهاد به سال های قبل از پیروزی انقلاب بر می گشت. محمدعلی زم- زاده آبان ماه ۱۳۳۴- در سال های ۱۳۵۳-۱۳۵۴ در مساجد تهران در کنار گروهی از هنرمندان همفکر مانند مجید مجیدی، فرج الله سلحشور، سعید کشن فلاح و… فعالیت های فرهنگی – هنری خود را با رویکرد مذهبی انجام می دادند. به طوری که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت های خودجوش این گروه، شکل منسجمی به خود پیدا کرد و در فضای «حوزه هنری» شکل رسمی به خود گرفت.

مدیریت محمدعلی زم از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۸۰ طول کشید که در این مسیر، فرازوفرودهای بسیاری داشته است؛ به طوری که در دوره ای یکی از مراکز تاثیرگذار هنری محسوب می شد که به ویژه در بخش سینما کارهای ماندگاری انجام شد و البته مخالفان سرسختی هم داشت. در این مدت حجت الاسلام زم تلاش کرد هنرمندان مختلف را جذب کند تا بتواند آثار هنری – اسلامی مبتنی بر ارزش های انقلاب و دفاع مقدس خلق کند. به همین دلیل طیف های مختلفی از هنرمندان را دور هم جمع کرد که می توان به افرادی مانند محسن مخملباف، مرتضی آوینی، قیصر امین پور، فریدون عموزاده خلیلی، امیرحسین فردی، طاهره صفارزاده، ابوالفضل عالی، سیدحسن حسینی، محمد کاسبی، رسول ملاقلی پور، فرج الله سلحشور، سیدعلی میرفتاح، حسین خسرو جردی، احمد عزیزی، مهرداد اوستا، سپیده کاشانی، سلمان هراتی، علی وزیریان، نصرالله مردانی، علیرضا قزوه و محمدرضا آقاسی اشاره کرد.

هرچند با بروز و ظهور وقایع اجتماعی، گرایش های سیاسی و انشعابات هر یک از هنرمندان، به مرور این حلقه هنرمندان تنگ تر شد؛ تا جایی که هنرمندان از آن فضا جدا شدند و هرچه زم به روزهای پایانی مدیریت خود نزدیک تر می شد، صدای منتقدان بلندتر می شدند.

در دوره ای اعتبار حوزه هنری میان هنرمندان آن قدر بالا رفت که برخی ها آن را به یکی از نهادهای هم تراز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلقی می کردند. شاید یکی از دلایل اصلی آن جدا از ذهنیت باز زم، داشتن امکانات و اعتبارات مالی حوزه هنری بود. تعداد زیاد سالن های سینما متعلق به حوزه هنری در سراسر کشور در آن سال ها موقعیت ویژه ای برای حوزه ایجاد کرد. ضمن اینکه آن زمان بخش سینمایی حوزه هنری فیلم های پرفروشی تولید می کرد و درعین حال هزینه تولیدات هم بالا بود و دستمزدهای خوبی به سینماگران داده می شد.

برای نمونه می توان به دو فیلم «آدم برفی- ۱۳۷۳» به کارگردانی داوود میرباقری و «مرد عوضی – ۱۳۷۶» به کارگردانی محمدرضا هنرمند اشاره کرد. «آدم برفی» تقریبا با هزینه زیادی مقابل دوربین رفت و هزینه حضور بازیگرانی مثل اکبری عبدی، داریوش ارجمند و پرویز پرستویی «آدم برفی» را به یکی از پروژه های گران زمان خود تبدیل کرده بود. «آدم برفی» در سال ۷۳ در یکی دو سانس در جشنواره سیزدهم فیلم فجر و در سینماهای حوزه هنری نمایش داده شد. ولی بعدا از برنامه های جشنواره حذف شد. در نهایت فیلم به مدت سه سال توقیف شد و سال ۱۳۷۶ در سینماها اکران شد که با فروشی ۱۲۵ میلیون تومان در تهران مواجه شد. دلیل توقیف فیلم، زن پوش شدن اکبر عبدی که برخلاف موازین شرعی بود، معرفی شد.

ایده اصلی فیلم از آن داوود میرباقری بود که البته زم از آن حمایت کرد. اما درنهایت گروه های فشار و چهره های مطرح انصار حزب الله در زمان اکران فیلم به سینما ها حمله کردند. مسعود ده نمکی یکی از چهره های مشهور مخالف فیلم بود. هر چند ده نمکی سال ها بعد فیلم ساز شد و با ساختن فیلمی مانند «رسوایی» با بازی الناز شاکردوست، چهره دیگری از خود نشان داد. سال ها بعد مخالفان وقت اکران فیلم، از حرکت خود تبری جستند و اعلام کردند که اشتباه کردند.

مرد عوضی، فیلمی کمدی از محمدرضا هنرمند محصول سال ۱۳۷۶ بود که صدای مخالفان فیلم را بلند کرد. به طوری که برخی از حزب اللهی ها دیدن این فیلم را بر خود و خانواده خود حرام می دانستند. «مرد عوضی» درباره یک مخترع پودر لباسشویی بود که در آسانسور دچار سانحه می شود و در یک موقعیت موازی با فرد دیگری در بیمارستان مغزش جابه جا می شود. هرچند فیلم پرفروش شد؛ اما روزبه روز بر مخالفان مدیریت زم افزوده شد.

البته عملکرد زم در دوره ای با اعتراض هنرمندان مطرحی مثل مجید مجیدی همراه شد. مجیدی در کتاب گفت وگویش تعریف می کند که روزی وارد حیاط حوزه می شود و می بینید که کلی ماشین در حیاط حوزه پارک شده است. موضوع را جویا و متوجه می شود: «آن روزها ۷۰ درصد فعالیت مدیران «حوزه هنری» در بخش اقتصادی متمرکز شده بودند، در اصل همه چیز در راستای همان فعالیت های اقتصادی معنا می شد. از صادرات آب و خاک تا واردات اتومبیل و به انحصار درآوردن فروش سیگار و… توجیه شان هم آن بود که این کارها را برای تامین هزینه های فرهنگی انجام می دهیم…! سلایق زم هم به سمتی پیش می رفت که سینمای تجاری را بیشتر می پسندید و این به دلیل نگاه اقتصادی ای بود که به تازگی در حوزه هنری در حال شکل گیری بود». سپس مجیدی مصمم می شود که از حوزه جدا شود. او دراین باره عنوان کرد: «یک روز تصمیم گرفتم دیگر کارمند حوزه هنری نباشم و همان روز حوزه را بعد از ۱۳ سال کار و حضور مستمر ترک کردم. روزی روزگاری حوزه هنری می توانست بار بخش عمده ای از فرهنگ این مملکت را از زمین بردارد، در زمانی که باید این کار را می کرد، نکرد و به عوض به امور اقتصادی و مال اندوزی روی آورد!… چرا نگویم؟! استعدادهایی بودند که به نظرم آقای زم با شیوه مدیریتی اش به سادگی از کنارشان گذشت و… ماموریت آقای زم در آن مجموعه تولید آثار فرهنگی و هنری بود، نه خرید و فروش سیگار و اتومبیل و…!».

نکته جالب این است که در دهه ۷۰ فریدون جیرانی گفت وگوی مفصلی با زم در مجله هفتگی سینما انجام می دهد و در آنجا به سینما به عنوان یک صنعت سرگرمی اشاره می کند. اما زم مطلقا وجه سرگرمی را انکار می کند و معتقد است که سینما اصلا نمی تواند وسیله سرگرمی – به عبارت دقیق وسیله لهو و لعب – باشد! این در حالی است که در سال ۱۳۸۹ زم تهیه کننده فیلم «دموکراسی تو روز روشن» به کارگردانی علی عطشانی برای حضور رضا گلزار – بازیگر سینمای تجاری- برای بازی در نقش عزرائیل در یک سکانس مبلغ ۹۰ میلیون تومان دستمزد داد!

ضمن اینکه علنی شدن عضویت او در هیئت مدیره باشگاه پرسپولیس حواشی ای را رقم زد که روز به روز تعداد مخالفان او در فضای حاکمیت بیشتر شد. تا اینکه بالاخره حجت الاسلام زم برکنار شد و تمام مدیران بعدی حوزه سعی کردند که عملکردی مانند او نداشته باشند.]