هشدارها و دغدغه‌های وزیر سابق ارشاد درباره تحولات جامعه ایرانی
خبرهای فوری: وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی با انتقاد از اینکه در حال حاضر نسبت بین فرهنگ رسمی و غیررسمی تبدیل به یک گسل شده که فعلا قابل جبران نیست، گفت: واقعیت این است دو جامعه داریم که یکی از تریبون رسمی صحبت می‌کند و تریبون دیگر که پر مخاطب‌تر است در ساختار غیر رسمی جا دارد.
به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرهای فوری، رضا صالحی امیری در نشست «بررسی مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران در دهه چهارم» که از سوی دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی وزارت ورزش و جوانان برگزار شد، با بیان اینکه رویکرد مدیریتی واپسینی است، گفت: در این جامعه ابتدا بحران‌هایی اتفاق می‌افتد و سپس به سراغ آنها می‌رویم.
وی با بیان اینکه وقتی از تغییر صحبت می‌کنیم از کمیت‌ها مانند نرخ طلاق حرف می‌زنیم، افزود: اما وقتی تحولات را بررسی می‌کنیم، این مطالعات جنبه کیفی دارد و آنها را طی سال‌ها بررسی می‌کنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به سرعت تغییرات در کشور نیز اظهار کرد: کشوری را سراغ ندارم که سرعت تغییراتش مانند ایران باشد. اینقدر سرعت تغییرات زیاد است که روی مطالعاتم بارها بازیینی انجام دادم و هربار با متغیرهای جدید رو به رو شده‌ام. اکثر کشورها تغییرات را تجربه می‌کنند، اما سرعت تغییرات در ایران بسیار زیاد است، این تغییرات ۹ گانه ارزشی، رفتاری، زیستی، سبک زندگی و … را شامل میشود.
صالحی امیری با اشاره به اینکه در گذشته تغییرات بیشتر متوجه نخبگان بوده است اما الان به دلیل وجود شبکه‌های اجتماعی همه اقشار را در بر گرفته است، تصریح کرد: آمارها نشان می‌دهد در تهران نسبت به کشور میزان تفاوت تغییرات ۳ درصد است. همچنین حجم تغییرات میلیونی و هم در سطح ملی گسترده است.
این متخصص مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی ادامه داد: این تغییرات علاوه بر سرعت، شدت بالایی دارد. همچنین در گستره جغرافیایی کل کشور هستند. درواقع می‌توان گفت گوشی‌های تلفن همراه تغییرات را به همه تحمیل می‌کند.
صالحی امیری با بیان اینکه سطح تغییرات هم فردی و هم در سطح کلان است، توضیح داد: یعنی همراه با تغییرات مجموعه نظام‌ها و ساختارها دچار تغییر میشود و تغییرات از سطح فردی خودشان را به سطح بالاتر تحمیل می‌کنند. به همین دلیل می‌توان گفت اغلب جامعه حرکت می‌کند و ساختارهای رسمی جا می‌مانند.
وی با انتقاد از اینکه در حال حاضر نسبت بین فرهنگ رسمی و غیررسمی تبدیل به گسل شده که فعلا قابل جبران نیست، گفت: واقعیت این است دو جامعه داریم که یکی از تریبون رسمی صحبت می‌کند و تریبون دیگر که پر مخاطب‌تر است در ساختار غیر رسمی جا دارد. در واقع می‌توان از یک جمعیت چند ده میلیونی با زیست غیررسمی در مقابل جامعه اندک با زیست رسمی نام برد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه درباره ماهیت تغییرات جامعه ایران نیز افزود: پرسش اصلی این است که تغییرات سطحی و در حد زیست فردی و ظاهری است یا به سمت بنیانهای فکری ارزشی و …سوق پیدا کرده است؟ آنچه امروز بیشتر برای ساختار رسمی اهمیت یافته، تغییرات ظاهری مثل «حجاب» است، اما آنچه به عنوان مفهوم محتوایی مهم است «فرهنگ عفاف» است، این درحالیست که ما عمدتا دچار افول معرفتی و دچار مناسک گرایی شده‌ایم.
صالحی امیری با بیان اینکه بحران جامعه ما بحران معرفت است، اظهار کرد: اگر این بحران نبود تا این حد در جامعه تخریب و انگ زنی و…وجود نداشت. جامعه ایران غیرقابل پیش بینی است و هرچه آن را مطالعه می‌کنیم دوگانه گرایی در آن زیاد است.
وزیر سابق ارشاد با بیان اینکه مطالعات نشان داده است که اعتراضات آبان ماه ناشی از فقر، بیکاری و حاشیه نشینی بوده است، تصریح کرد که برخی نارضایتی‌ها به عصبیت و سپس به خشونت کشیده شد، در این فضا با تاخر در نظام نخبگانی روبرو هستیم که دیر می‌توانند شرایط را تحلیل کنند.
این متخصص مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی با تاکید بر اینکه مطالبات ایران طی یک دهه گذشته از سطح سیاسی به اجتماعی رسیده است، گفت: بعد از افزایش قیمت ارز در خرداد ۹۷ و بعد افزایش قیمت بنزین، مطالعات نشان داد ۷۰ درصد مردم مشکلات معیشتی دارند یعنی مطالبه شان همان خوراک، حمل ونقل، پوشاک، آموزش و… است. ۲۰ درصد مطالبات اجتماعی ،۷ درصد سیاسی و تنها ۳ درصد ساختارشکنانه است این درحالیست که مشکل ۹۷ درصد جامعه را به این ۳ درصد تعمیم دادیم و به همین دلیل دچار تاخر در رسیدگی شده‌ایم.
به گفته وی از بین ۴۴۳۱ نفر از بازداشتی‌های آبان‌ماه، ۷۰ درصد بیکار و ۸۹ درصد دهه هفتاد و هشتادی بودند که کارت اعتباری آنها زیر ١٠٠ هزار تومان موجودی داشت.
وی با بیان اینکه به هر حال جامعه ایران در فضای جنبشی است که مدام دنبال تغییرات هستند، گفت: شبکه‌های اجتماعی قبلا ابزار و «بستر» بودند اما الان «متن» هستند. پس ما با پدیده‌های نوظهور مواجهیم. برخلاف گذشته، امروزه افراد تحت تاثیر شبکه‌های اجتماعی، همسالان، جامعه و سوم خانواده و مدرسه هستند.
این متخصص مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی با اشاره به اینکه الان مساله اول جامعه ایران اقتصاد و معیشت است، تصریح کرد: در نسل جدید هم مطالبات جدید شکل گرفته که شامل آزادی اجتماعی، آزادی ارتباطات و…است. وقتی تغییرات کنار هم قرار می‌گیرند سطح تغییرات را تغییر می‌دهند. جامعه ایران مشکل مناسک گرایی دارد اما مشکل معنویت ندارد چراکه بنیانهای معرفتی جامعه درست هستند و ما در سطح مناسک دچار چالش هستیم.
صالحی امیری در ادامه با اشاره به تغییر در گروه‌های مرجع نیز اظهار کرد: در حال حاضر بالاترین صدایی که شنیده میشود صدای هنرمندان است که تا چندین میلیون مخاطب دارند و بعد ورزشکاران هستند. بنابراین ما با تغییر در گروه‌های مرجع مواجهیم که عامل تغییر در سطح هنجارها و ارزش‌ها هستند. ما دچار نوعی انشقاق در سطح ارتباطی هستیم یعنی صدای غیر رسمی و پیام جامعه شنیده نمی شود و به همین دلیل دچار گرایش به سمت خشونت می‌شوند.
وی با بیان اینکه اختلال ارتباطی یعنی سه مقوله فقر و بیکاری و حاشیه نشینی زندگی ما دچار بحران کرده است، ادامه داد: در همه جای دنیا حداقل درآمد فقیران مطلق یک دلار است. تعداد فقیران مطلق در ایران ۱۲ میلیون است که شامل مددجویان بهزیستی و کمیته امداد می‌شوند و براساس تبدیل مستمریشان آنها حدودا روزی نیم دلار می‌گیرند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه به چالش‌های فرهنگی در کشور اشاره کرد و گفت: افول صداقت در جامعه ایران و پر رنگ شدن رذیلتهای اخلاقی مثل دروغ، شایعه و انگ زنی و…نشانه این موضوعات است.
وی با بیان ای اعتقاد که خانواده ایرانی هم کارکردهایش را از دست داده و دچار انواع بحران‌ها شده است، گفت: نهادهای رسمی هم دچار انجماد شده اند یعنی انجماد در گذشته و عدم درک تحولات را تجربه می‌کنند. در مطالعات فرهنگی تحولات را باید طی یک دهه مطالعه کرد اما در ایران هر سال این مطالعات صورت می‌گیرد.
این متخصص مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی در ادامه دوره‌های تحولی جامعه ایران را برشمرد و گفت: دوره اول شخصیت کاریزماتیک امام و دفاع از ارزش های دفاع مقدس و …مورد توجه هستند. در دوره دوم شاهد ظهور اینترنت و ماهواره، تبدیل فقر اطلاعاتی به غرق شدگی اطلاعاتی و ظهور نسل جدید با ارزشهای جدید همراه با تجربه شکاف و تنش فرهنگی و اجتماعی هستیم.
صالحی امیری با اشاره به تحولات دهه سوم توضیح داد: در این دهه شاهد تغییر در ارزش‌ها، هنجارها و رفتار و تغییر در نظام خانواده هستیم. همچنین تغییر در نظام روابط اجتماعی و جنسیتی، تغییر الگوهای زیست و مصرف فرهنگی، گسترش نهادهای مدنی و مردمی، افزایش آزادی‌های اجتماعی و نقد قدرت از دیگر خصایص این دوره است.
وی افزود: در دهه چهارم نیز شاهد شکل گیری زندگی دیجیتالی، ظهور و شکل گیری ارزشهای مدرن، اولویت یافتن آزادی‌های اجتماعی و آزادی سیاسی، اولویت خود به دیگران به عنوان فردگرایی افراطی هستیم.
این استاد دانشگاه ضمن تشریح اتفاقات دهه چهارم نیز گفت: تغییر ذائقه فرهنگی جامعه، تغییر زبان انتقال مفاهیم فرهنگی و اجتماعی از زبان شفاهی به زبان فیلم، موسیقی، سریال، انیمیشن و بازی‌های کامپیوتری، تغییر الگوی مدیریت بدن از جمله این تغییرات است. همچنین کاهش میزان گفتگوی خانواده از ۲ ساعت در روز به دو دقیقه، تغییر الگوی روابط و تعامل اجتماعی، تغییر در روابط جنسیتی و تغییر در نظام آموزشی از جمله این تغییرات است.
وی این را هم گفت که یک طبقه جدید شکل گرفته که میل به تعهد اجتماعی ندارد.
وزیر سابق ارشاد تداوم حیات اجتماعی ایران را مبتنی بر حیات خانواده ایرانی دانست و افزود: یعنی فروپاشی خانواده به فروپاشی جامعه منجر می شود و از این منظر هر پدیده ای که خانواده ایرانی را دچار چالش کند به شدت خطرناک است. اگرچه برخی معتقدند این بحران فراگیر شده اما مطالعات نشان می‌دهد همچنان در روابط فردی خانواده اولویت دارد.
وی با انتقاد از کثرت مدرک گرایی نیز گفت: در کشور ۵ میلیون مهندس داریم که تعدادشان بیشتر از آمریکاست یعنی از دانش افزایی به سمت مدرک افزایی سوق یافته‌ایم. تغییرات در توازن قدرت در خانواده نیز از عمودی به سمت افقی رفته است و حتی مطالعات نشان می‌دهد گاهی قدرت دختران در خانواده بیشتر است. در گذشته خانواده تحت تاثیر جامعه و آموزش بود اما الان نقش همسالان و شبکه‌های اجتماعی هم وارد شده است. همچنین حرکت جامعه از بسته به باز، حرکت خانواده از بزرگ به هسته‌ای، حرکت از الگوی خاص مصرف به نوع گسترده، افول همدری و هم‌نوایی، تطبیق سه حوزه ایرانی و اسلامی غربی، ظهور فرهنگ دوگانه رسمی و غیر رسمی، کوچ فضای جامعه از سیاسی به اجتماعی از دیگر تحولات اخیر هستند./ایسنا
