بوی بد تهران و فضای پرابهام درباره وقوع زلزله

به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرهای فوری، ظاهرا همچنان و تا اطلاع ثانوی علم گریزی بخشی از جامعه با سطحی کار کردن و رفتارهای هیجانی بعضی از متخصصان و سکوت و مسئولیت گریزی نهادهای  رسمی ما، در چنین مواقعی تشدید می شود و مردم و مسئولان  ترجیح می دهند، منبع  اطلاع و تصمیم گیری خود را نظرات افراد غیر مرتبط قرار دهند. در محدوده جمعیتی تهران و البرز با  حدود ۱۷٫۵ میلیون نفر جمعیت بر اساس این شبه  اطلاعات چگونه می توان مدیریت سانحه کرد و چطور می شود در جهت کاهش ریسک حرکت کرد؟ به باور من باید توضیح دهیم که  علم تلاشی در راه فهم، تبیین و پیش­بینی وقایع جهان است. علم بر اساس قوانین طبیعی هدایت و با رجوع به آن قابل تبیین و در جهان تجربه، قابل آزمون و ابطال نیز هست. بسیاری بر این باورند که تفاوت علم و غیرعلم در روش­های خاصی است که دانشمندان برای تحقیق درباره­ی جهان به کار می­برند. در بسیاری از علوم برای تحقیق از روش­های مشخصی استفاده می­شود که در رشته­ های غیرعلمی از آن­ها خبری نیست.

یک نمونه بارز استفاده از آزمایش است. در تاریخ تحول علم جدید، استفاده از آزمایش نقطه عطفی به شمار می ­آید. یکی از جنبه ­های مهم علم، طرح نظریه است. نظریه علمی عبارت است از دانشی سامان یافته و قابل کاربرد در شرایط نسبتاً متفاوت و به ویژه سامانه­ای از مفروضات، علوم پذیرفته شده، تحلیل­ها­، پیش­‌بینی و یا تشریح طبیعت یا رفتار مجموعه مشخصی از پدیده­‌ها… کار دانشمند فقط این نیست که دفترچه­‌ای بردارد و نتایج آزمایش­‌ها و مشاهدات خود را در آن ثبت کند. بلکه باید بر مبنای نظریه‌ه­ای عام این نتایج را تبیین کند.
در مورد مشخص زلزله ٢١-٨-٩۶ ازگله کسی که از بوی  حس شده در کرمانشاه در اوایل مهرماه ٩۶ به عنوان مورد مشکوک به پیشنشانگر  یاد می کند اساسا مشخص نمی کند که بر چه مبنایی و با توحه به کدام روش علمی این فرضیه مطرح شده است؟

– علم آن چیزی است که به عنوان قانون­مندی­‌های طبیعت و زندگی از طریق فنون آزمایشی جدید، از طریق روش علمی و به صورت پویا به دست می ­آید.
– علم به پیش­بینی آینده بر اساس قانون­مندی­‌های جهان شمول و قابل آزمون می­‌پردازد.
– این قانون­مندی­‌ها را می­توان در هر عرصه تخصصی مطرح کرد.
– این پیش­‌بینی­‌ها در جهان واقعی قابل پیگیری است.
– قانون­‌های علمی با قوانین ریاضی قابل بیان بوده و کوتاه و منسجم است.
– امکان کشف و ابطال هر گزینه علمی وجود دارد و سازوکاری قابل توضیح برای قانون­‌های علمی بر اساس نیروهای شناخته شده وجود دارد.
– و بالاخره نوشته­‌ها و گزاره­های علمی در صورت ابطال با گزاره جدید جایگزین می­‌شود.

با ایجاد هیجان و انتساب بوی متعفن نمی توان به علم و توسعه آن کمک کرد. پایین بودن سطح سواد عمومی، نبود برنامه آموزش علمی همگانی موفق، عدم دقت در برنامه آموزش علمی در مدارس و ژورنالیسم علمی بی­دقت همه از عواملی هستند که به ترویج شبه علم کمک می­کند.

مطرح کردن گذاره هایی که نه قابل ابطال و نه قابل اثباتند، مانند احتمال خروج گذاز گوگرد از درون گسلها، (از کدام منشا انتشار گوگرد؟ و دقیقا از محل کدام گسلها؟ مشخص نیست)، به بهانه اهمیت مرضوع زلزله تهران، عملا بهره گیری از شبه علم و ضد علم در تبلیغ فرضیه ای است که با واقعیت زمینی قابل توضیح نیست.

در همین راستا در ذیل  از دو دسته پیش نشانگر زلزله؛ پیش نشانگرهای ژئوفیزیکی و پیشن شانگر اقلیمی یاد می شود:

ساماندهی پیش نشانگرهای ژئوفیزیکی و ژئودتیکی
تغییراتی که در نشانه های ژئوفیزیکی و ژئودتیکی قابل ثبت زیرزمینی، زمینی و جوی دیده می شود، در زلزله های قبلی ثبت شده کاربرد مناسبی داشته است. این تغییرات در مغناطیس و گرانی زمین و همچنین تغییرات در دمای خاک در نزدیکی سطح زمین قبل از رخداد زلزله ها شناخته شده و می توان با ساماندهی آن‌ها به پیش‌بینی زلزله کمک کرد. مانند:

– تغییرات امواج الکترومغناطیسی با فرکانس بسیار پایین در اثر پدیده های طبیعی نظیر طوفان، رعد و برق و زمین لرزه.
– بررسی انواع روش‌های فرابینی بر اساس ناهنجاری‌های مغناطیسی، الکتریکی و الکترومغناطیسی و درجه اعتبار کنونی آن‌ها مانند روش Van که هم اکنون منسوخ شده است یا روش فرکانس بسیار پایین (ELF) و فرکانس فوق‌العاده پایین (ULF) که دارای اعتبار علمی هستند.
– استفاده از امواج الکترومغناطیسی به عنوان پیش نشانگر قبل از وقوع زمین لرزه.
– لزوم استفاده از تجهیزات موردنیاز مانند گیرنده های ULF، ELF (قابلیت حذف نویزها (ارتعاشات نامطلوب) مربوط به رعد و برق و زمینه) و دستگاه ساده Ione detector (برای دقیق تر ساختن سامانه فرابینی).
– مطالعه پیش نشانگرهای ژئودتیک بر اساس تغییر هندسه و یا فیزیک زمین و کرنش حاصل از اعمال نیرو به مقوله پیش‌بینی می پردازد.
– لزوم انجام گرانی سنجی جهت تعیین ارتفاع، ترازیابی هندسی، تعیین محل گسل‌های مدفون از طریق حل روابط معکوس و فرابینی تغییرات شتاب جاذبه در زمان برای پیش بینی زمین لرزه.
– توجه به مزایای استفاده از روش پردازش تداخل‌سنجی دهانه رادار ترکیبی (InSAR) از جمله دقت مکانی بالا و وسعت مکانی بالا جهت مطالعه حرکات زمین ساختی.
– امکان به‌کارگیری روش گراویمتری در کنار روش‌های تکمیلی دیگر به جای لرزه نگاری در مناطق شهری برای تشخیص گسل‌های زیرسطحی.

تغییرات اقلیمی و احتمال ارتباط آن‌ها با مساله رخداد زمین‌لرزه:
در مطالعات قبلی دیده شده است که تغییر حرارتی کلان در سطوح زمین (نظیر ذوب یخ های قطبی و همچنین خشکسالی‌های بزرگ) می توانند دارای پیامدهایی نظیر رخداد زلزله ها باشند. احتمال ارتباط پدیده های تغییرات اقلیمی در بحث‌های آغازین مطرح شده و موضوعی تخصصی است که با تلاش در آن می‌توان به پیش‌بینی زلزله کمک کرد. بنابراین باید به موارد زیر توجه کرد:
– در ۵۰ سال اخیر، تغییرات دمایی در شمال شرق ایران به اندازه ۴ درجه سانتیگراد بوده است که این رقم در مقایسه با مطالعات جهانی بسیار بالا است و هشدار دهنده افزایش دما با شیب تندی است.
– تغییرات اقلیمی در سطح زمین مانند آب شدن یخ‌ها و ارتباط آن با زلزله ها.

*استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسیو مهندسی زلزله و عضو وابسته شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم