جولان جویندگان طلای کثیف در خیابان‌ها

به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرهای فوری،‌ با فرارسیدن شب فعالیت آنها پررنگ تر می‌شود و هنگامی که مردم در خانه‌ها هستند آنها با فراغ بال بیشتری به جستجو می‌پردازند.
بنا به اعلام رسمی شورای شهر، هر شهروند تهرانی روزانه یک کیلو زباله تولید می‌کند. زباله‌ای که به گفته ی دلالان هر کیلوی آن ۳۰۰تومان فروخته می‌شود. با این حساب، میزان زباله قابل بازیافت در تهران روزی ۷۲۰ میلیون تومان تخمین زده می‌شود که می‌شود سالی ۲۶۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان.
در این بین، حدود ۱۴ هزار زباله‌گرد در تهران وجود دارد که از این تعداد ۴۷۰۰ نفر کودک هستند یعنی رقمی در حدود یک سوم و عمده زباله‌گردها، در واقع بیش از ۹۰ درصد آنها هم از اتباع افغانستان هستند». این اعداد و ارقام، می‌تواند مافیایی بزرگ را سامان دهد که بخش زیادی از آن روزبه روز فربه تر می‌شود؛ بیشتر هم با پنهان‌کاری پیمانکاران شهرداری که قوانین را دور می‌زنند و کودکان بی دفاع و نیازمند را به کار می‌گیرند. گرچه برخی از کارشناسان معتقدند مسئولان دولتی بی مسئولیتی خودشان را به گردن پیمانکاران می‌اندازند.

از سعادت آباد تا تهران پارس

زباله‌گردهای حرفه ای، پسران نسبتا پر سن کوتاه قد با لباس‌های کثیف خاکی رنگ هستند که از ۱۰ شب و با تاریک شدن هوا در حالیکه یک گونی بر دوش دارند سر و کله شان پیدا می‌شود. آنها سطل‌های زباله آهنی معابر را کاملا بر روی زمین خالی می‌کنند و آشغال‌های ارزشمند آن را سوا می‌کنند و سپس کوچه‌ها و خیابان‌ها را با همان آشغال‌ها رها می‌کنند و می‌روند.
نکته بسیار جالب اینجاست که نه پلیس و نه شهرداری هیچ کاری با این افراد ندارند. یکی از اهالی منطقه سعادت‌آباد خیابان بهزاد به خبرنگار آفتاب یزد گفت: بعضی وقت‌ها ما خودمان نمی‌توانیم از کنار کوچه خودمان عبور کنیم از بس که آشغال‌های به زمین ریخته شده بوی تند و مُهوع دارند.
وی گفت: زباله‌گردها همچون ارواح سرگردان اواخر شب سر و کله شان پیدا می‌شود و عملا تمام محله را آشغال بارون می‌کنند تا چند قلم زباله ناب از میان آشغال‌ها را درون گونی خود کنند!
این شهروند ساکن در کوچه بهزاد سعادت آباد گفت:‌ چند بار با مراجع مربوط از جمله شهرداری تماس گرفتیم اما نتیجه نگرفتیم، بعضی شب‌ها یک کامیون بزرگ بی نام و نشان می‌آید و زباله‌گردها کیسه‌هایشان را به آنها تحویل می‌دهند.
در شرق تهران هم وضع دست کمی ندارد. زباله‌گردها با لباس‌های متحد الشکل خاکی رنگ گونی‌های پر شده حجیم را حرکت می‌دهند و از یک سطل زباله به سمت سطل زباله دیگر می‌روند تا گونی‌های خود را پر کنند.
محمد قنبری از اهالی خیابان گلشنی حوالی تیرانداز به خبرنگار آفتاب یزد می‌گوید:‌ ما اینها را همه جا می‌بینیم، مثل جوینده‌ها در میان انبوهی از زباله‌ها دنبال مرغوب تر‌ها هستند و صبح می‌بینیم که تمام کوچه و معابر را آشغال برداشته و از پوشک بچه گرفته تا ضایعات هندوانه و… در معابر و سر کوچه‌ها ریخته شده و کسی هم پاسخگو نیست.

مردم هستند، دنبال شخص خاصی نباشید

از آن سو، روایت‌ها درباره اینکه این زباله‌گردها چه کسانی هستند متفاوت است. یکی از زباله‌گردها که در طول روز مشغول سرکشی به درون یکی از سطل‌های آهنی بود، گفت: برای خودم جمع می‌کنم پای باند و گروه در کار نیست!
او گفت: اینها همین مردم هستند، منبع درآمدشان همین هست، یک لباس کهنه به تن می‌کنند و ضایعات ارزشمند را از درون سطل‌ها جمع می‌کنند و می‌فروشند.
برخی می‌گویند زباله‌گردی یکی از راه‌های درآمد برخی مردم از سال‌های گذشته بوده و نگرش‌های متفاوتی هم نسبت به آن در جامعه وجود دارد.
سوال کردم: آیا برخی افراد درون این سطل‌های زباله به دنبال مواد خوراکی هم می‌گردند؟ سری به علامت تایید تکان داد و گفت: تعداد کمی این کار را می کنند.
با افزایش تولید زباله و مشکلاتی که در جمع‌آوری و دفع آن‌ها بوجود آمد، کارشناسان، بازیابی زباله‌ها را به عنوان یک راهکار مهم مطرح کردند تا اشتغال و درآمد هم به دنبال داشته باشد.
برهمین اساس گروهی از مردم با جست وجو در میان زباله‌ها برخی اقلام قابل بازیابی را جدا و با فروش آن‌ها هزینه‌های زندگی را تامین کرده و گروه اندکی نیز از این راه وسایل دورانداخته مردم را برای استفاده دوباره جمع می کنند.

هجوم زباله‌گردها به بالای شهر چرا؟

شمال تهران و مناطق مرفه نشین پایتخت با ترافیک زباله‌گردها مواجه است. این افراد، هر شب تکه‌های کاغذ، کارتن، مواد ضایعات پلاستیکی، فلزی و حتی خرده شیشه‌ها را جدا کرده و درون کیسه ای به نقطه‌ای نامعلوم می‌برند.
تفاوت زباله بالای شهرنشین‌ها با پایین شهری‌ها از نظر زباله‌گردها زیاد است به گفته یکی از جوینــدگان طلای کثیف، در سطل‌های زباله بالای شهر وسایل بازیافتی بیشتری پیدا می‌شود، همه چیز از اسباب‌بازی‌های شکسته گرفته تا جعبه پیراهن در سطل‌های زباله پیدا می شود، به ازای هر کیسه زباله جمع‌آوری شده بزرگ بسته به جنس آن‌ها از ۲۵ تا ۴۰ هزار تومان به زباله‌گردها پرداخت می‌شود و در ساعت خاصی کامیون‌های بزرگ که معمولا آخر شب‌ها می‌آیند یا وانت‌ها سراغ اینها می‌آیند و همان جا بعد از تحویل گرفتن گونی‌ها با این افراد تسویه حساب می‌کنند.

باز هم پای پیمانکاران در میان است؟

سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران می‌گوید هر کیلوگرم زباله حداقل ۵۰۰ تومان به فروش می‌رسد و به این ترتیب۱۳۰۰تن زباله ارزشمند قبل از رسیدن به چرخه جمع‌آوری، توسط زباله‌گردها جمع می‌شود.
با این حال برخی ردپای پیمانکاران را در این ماجرا دخیل می‌بینند و می‌گویند خود پیمانکاران رسمی در این تجارت کثیف نقش دارند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد طبق دستورالعمل سازمان مدیریت پسماند، به‌کارگیری زباله‌گردها توسط پیمانکاران غیرقانونی است، بر این اساس دستورالعملی برای طرح تفکیک پسماند ابلاغ شده که طبق آن کارفرما، شهرداری مناطق و مجری آن، نواحی هستند. طبق این دستورالعمل به‌کارگیری زباله‌گردها، کتفی‌ها و کولی‌ها توسط پیمانکاران، جریمه دارد. بر این اساس علاوه بر رعایت صغر سنی و کبر سنی، حضور حتی یک مورد زباله‌گرد مشمول جریمه می‌شود و شهرداران نواحی باید با متخلفان برخورد کنند.
اما نکته قابل توجه این است که پیمانکاران به شیوه رسمی حق دارند پسماندها را جمع آوری کنند یعنی پیمانکار وظیفه‌ دارد با حضور در درب منازل شهروندان، پسماند خشک را جمع‌آوری کرده و نسبت به آموزش آن‌ها در حوزه تفکیک پسماند اقدام و در قبال اخذ زباله‌ای تفکیک‌شده اجناس مختلف و یا هزینه آن را پرداخت کنند.
جالب‌تر اینکه امتیازات و تسهیلات قابل‌توجهی به پیمانکارانی که در حوزه آموزش تفکیک پسماند به شهروندان فعالیت دارند اعطا می‌شود اما اتفاق عجیب این است که شهرداری خودش تایید کرده که برخی پیمانکاران خودسرانه وارد موضوع شده و دست به سازماندهی زباله‌گردها زده‌اند. عبدلی رئیس سازمان پسماند گفته:‌ متاسفانه این موضوع موردتوجه پیمانکاران قرار نمی‌گیرد و زباله‌گردها به‌صورت سازماندهی شده به خدمت گرفته می‌شوند.
بنا به اعلام مسئولان مدیریت شهری ۱۳۰۰تن زباله ارزشمند قبل از رسیدن به چرخه جمع‌آوری توسط زباله‌گردها جمع می‌شود و زباله‌ها حداقل کیلویی ۵۰۰ تومان ارزش دارد که توسط زباله‌گردها جمع‌آوری و به فروش می‌رود همچنین طبق این آمار در حال حاضر تنها ۱۳ درصد از زباله‌های تولیدی، از مبدا تفکیک می‌شوند.

بیمارستان‌ها شلوغ نشوند؟

همه بررسی‌های علمی در خصوص این وضعیت نابسامان حکایت از آن دارد که وجود افراد زباله‌گرد علاوه بر ایجاد بیماری در جامعه هزینه زیادی را نیز به اقتصاد شهری وارد می‌کند.
زباله‌گردی رسمی و غیررسمی وجود دارد و زباله‌گردها جلو صحنه هستند و در پشت صحنه مسائلی است که شاید ما از آنها خبر نداریم؛ شغل زباله‌گردی پرمخاطره است و انواع مشکلات بهداشتی و روانی برای فرد ایجاد می‌شود.
یک استاد دانشگاه و مجری طرح مطالعاتی زباله‌گردی صنعت زباله‌گردی را پرسود می‌داند و با بیان اینکه ثروت زیادی در حوزه پسماند جابه‌جا می‌شود گفته: افرادی که به عنوان زباله‌گرد کار می‌کنند عمدتا مرد هستند با انواع بیماری‌ها مواجهند و درآمد روزانه آنان بین ۵۰ تا ۸۰ هزار تومان است.
وی زباله‌گردها را از جمله بی خانمانان توصیف کرد و با بیان اینکه امروز این دسته از افراد در تهران زیادند، برخی رانندگان تاکسی‌های اینترنتی، معتادان و افرادی که ماشین خواب هستند و جذب مشاغل غیررسمی می‌شوند را از دسته این افراد برشمرد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: این افراد تلاش می‌کنند حقوق خود را از جامعه پس بگیرند و عمدتا مهاجر هستند و با انواع سختی‌ها مواجه می‌شوند.
پروین با بیان اینکه جهان رسمی، بی‌خانمانان را پس زده است، گفت: آنان برای بقا در خیابان‌ها می‌جنگند.
وی زباله‌گردی را صنعتی پرسود دانست و با بیان اینکه ثروت زیادی در حوزه پسماند جابه‌جا می‌شود اظهار کرد: افرادی که به عنوان زباله‌گرد کار می‌کنند عمدتا مرد هستند، با انواع بیماری‌ها مواجهند و درآمد روزانه آنان نیز بین ۵۰ تا ۸۰هزار تومان است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد:‌ طبق قانون پسماند حضور این افراد در جامعه غیرقانونی و ممنوع است اما پیمانکاران از آنان استفاده می‌کنند.
وی گفت:‌ امروز نهادهای قانونگذار این افراد را درک نمی‌کنند و در بده بستان‌های سیاسی کسی به دنبال راه‌حلی برای آنان نیست.

۴۷۰۰ نان آور خانه؟

فاطمه خاوری، فعال مدنی حوزه کودکان کار با تاکید بر این مساله که تابعیت کودکان کار نباید مورد توجه قرار گیرد و مسئولان باید همه کودکان کار و به ویژه آنهایی که در حوزه زباله کار می‌کنند را پوشش دهد، گفت: قانون باید تمامی کودکان فارغ از افغانی و ایرانی بودن را حمایت کند.
مدیر مدرسه کودکان جویندگان دانش در منطقه ۵ شهرداری تهران که کودکان زباله‌گرد در آن تحصیل می‌کنند معتقد است: هفت هزار و ۵۰۰ کودک در این مدرسه آموزش و مهارت دیده‌اند و اغلب آنان کودکان بازمانده از تحصیل و مشغول به کار بودند.
خاوری اظهار کرد:‌ این کودکان اغلب از نظر هویتی دارای مشکلاتی هستند؛ کودکانی هستند که بهترین روزهای عمر خود را در کار زباله‌گردی مشغول هستند و آینده خود را برای یافتن یک لقمه نان در سطل زباله می‌ریزند.
وی ادامه داد: ابتدا موضوع زباله‌گردی برای جمع آوری وسایلِ قابل استفاده بود اما بعدها با اجرای طرح‌های بازیافت این موضوع به شغل تبدیل شد.
این فعال مدنی با بیان اینکه کودکان از تحصیل بازمانده در محل نگهداری زباله‌ها زندگی می‌کنند، اظهار داشت: آمار غیررسمی از حضور ۴۷۰۰ کودک زباله‌گرد خبر می‌دهد که ۴۰ درصد آنان تنها نان آور خانه هستند و بین ۱۰ تا ۱۵ سال سن دارند.
وی استفاده از کودکان برای زباله‌گردی را به منظور فرار از قانون دانست و گفت: در کجای جهان موضوع زباله‌گردی به این صورت مدیریت می‌شود؟
خاوری در ادامه بر ضرورت آموزش و آگاهی‌دهی در حوزه زباله‌گردی تاکید کرد و گفت: سازمان‌های مردم نهاد و اداره‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، می‌توانند موضوع زباله‌گردان و فعالیت کودکان در این حوزه را ساماندهی کنند.

میلیاردهای آلوده فردا

مشاهدات عینی از فرآیند پژوهشی که برای مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران انجام گرفته نشان می‌دهد موضوع پیمانکاران پسماند پیچیده تر از هر چیز دیگری است؛ برخی ارزیابی‌ها حاکیست گاهی برخی از آنان ماهانه پنج میلیون تومان می‌دهند تا در منطقه‌ای بگردند و زباله جمع کنند.
واقعیت این است که وقتی افراد از کودکی به این کار مشغول هستند در بزرگسالی هم آن را ادامه می‌دهند و کم کم کامیون می‌خرند و خودشان پیمانکار می‌شوند.
همچنین یک بررسی آماری نشان می‌دهد اغلب افرادی که در این حوزه هستند، ترک تحصیل کرده اند،‌ افراد در این حوزه بدون داشتن مهارت کار انجام می‌دهند و پول خوبی به دست می‌آورند و این موضوع موجب می‌شود که اغلب ترک تحصیل کنند، بدون اینکه هیچ آینده‌ای داشته باشند. بر همین مبنا بسیار از افرادی که در این حوزه کار می‌کنند، دارای مشکلات و بیماری‌های خاصی هستند.

دندانپزشکی که پیمانکار زباله است

یک جامعه شناس با اشاره به پیمانکاران حوزه پسماند گفته:‌ فردی را می‌شناسم که پیمانکار این حوزه و دندانپزشک است که خانه سالمندان نیز دارد اما در این حوزه پیمانکاری می‌کند.
این جامعه شناس، زباله‌گردی را به زندگی ماهی‌ها تشبیه کرد و گفت:‌ در این زندگی، ‌ماهی کوچک توسط ماهی بزرگ تر خورده می‌شود و این چرخه ادامه دارد تا به نهنگ برسیم.
وی خاطر نشان کرد:‌ در یک مورد باید بگویم هزینه سالانه شهرداری یک منطقه ۷۰ میلیارد تومان است که ماهانه یک پیمانکار، سه میلیارد تومان به شهرداری می‌دهد و می‌توان گفت نیمی از هزینه ماهانه شهرداری یک منطقه توسط پیمانکار پسماند تامین می‌شود.

زامبی دیدید نترسید

برخی زباله‌گردها چهره‌های ترسناک تری هم دارند، معدودی چهره‌هایشان را پوشانده یا ماسک بر چهره دارند تا کامل دیده نشوند. علت این امر آن است که برخی از این افراد چهره‌های طبیعی و نرمال ندارند. در حوزه آسیب‌های زباله‌گردی مشکلات ناگفته زیادی وجود دارد. کسانی که از تزدیک با این سیستم کار کرده‌اند می‌گویند:‌ باندهای مخوفی به درون این طیف راه یافته که علاوه بر تبهکاری به حوزه سوء استفاده از پسماند نیز ورود کرده است.
هم صنفان این رسته می‌گویند: در این طیف؛ آدم می‌کُشند، گوش می‌برند و برخی از آنها همراه خود بادیگارد دارند و متاسفانه الگوی تهران در سایر شهرها نیز پیاده و در شهرهایی مانند اهواز محله‌ای به این موضوع و زندگی زباله‌گردها اختصاص داده شده است.
با این حال کارشناسان اجتماعی با تاکید بر ضرورت مشارکت شهروندان می‌گویند شهروندان باید به نقش خود در حوزه جمع‌آوری پسماند توجه کنند تا نقش منفی زباله‌گردها و باندهای سوء استفاده گر کمتر شود.

نمکی‌های ۱۰۰۰ میلیاردی

بیشتر پژوهشگران شهری معتقدند همان نمکی‌ها که پیش از این از کنار خانه‌ها نان خشک و پلاستیک را جمع آوری می‌کردند، کم‌کم وانت‌دار و به پیمانکار تبدیل شدند.
بر همین اساس گفته شده که در بررسی‌های غیررسمی سال ۹۷ گردش مالی پسماند خشک شهر تهران ۲۶۰۰ میلیارد تومان بود که سهم شهرداری ۳۰ درصد و سهم جمع آوری غیررسمی ۷۰ درصد را شامل می‌شد.
چنانچه در بالا گفته شد به هر حال پیمانکاران بخش زیادی از ساماندهی زباله‌گردها را برعهده دارند اما آنچه مسلم است اینکه نبود ثبات برنامه‌ریزی در اجرای برنامه‌ها و ناهماهنگی از جمله معضلاتی است که در حوزه آموزش و فرهنگ سازی دیده می‌شود.
چالش‌های عمده دیگری که در این میان وجود دارد این است که سازمان پسماند به تنهایی نمی‌تواند موضوعات این حوزه را پوشش دهد؛ حوزه آموزش و جلب مشارکت نیز آموزش‌های لازم را به شهروندان ارائه نکرده و مواردی مانند کم‌حجم سازی زباله و کاهش آن برای مردم مطرح نشده است و وقتی در حوزه آموزش ضعف وجود دارد شهروندان با بی‌اطلاعی مشارکت می‌کنند و مشارکت آنان آگاهانه نیست.
پژوهشگران مدیریت شهری معتقدند هنگامی که شهروندان می‌خواهند در حوزه ساماندهی زباله‌ها سهیم باشند باید مشارکت کافی و فعال داشته باشند در غیر اینصورت به دلیل نبود برنامه و ضعف آگاهی، به جریان غیر رسمی جمع آوری زباله‌ها و پسماند دامن می‌زنند.
مسئولان شهرداری می‌گویند گاهی در قراردادهای پسماند مشاهده می‌شود که کارگران بیمه نیستند و از کودکان برای جمع‌آوری زباله استفاده می‌شود؛ جریان پسماند فسادزا است و با تولید فساد کارش را پیش می‌برد و هنگامی که اهرمی جلو آن را می‌گیرد، مجبور است آن اهرم را بخرد.

عبارت طلای کثیف انگیزه ساز می‌شود

از جمله عارضه‌های کلانشهرهای کشور زباله‌گردی است، جوامع دچار عوارض «کالایی‌شدن زندگی» شده‌اند و به سمت پول روی آورده‌اند.
وقتی پزشکان ویزیت‌های مختلفی دریافت می‌کنند و هنگامی که حتی حوزه آموزش، کالایی می‌شود و اولویت کسب پول و ثروت اندوزی است، مردم به سمت پول می‌روند و اینجاست که زندگی کالایی می‌شود. درآمد پسماند تنها هزینه‌های جمع‌آوری آن را کاهش می‌دهد؛ وقتی از عبارت طلای کثیف استفاده می‌کنیم انگیزه ایجاد می‌شود که برخی برای کسب درآمد به این حوزه روی آورند.
مدیران پسماند شهرداری می‌گویند امید داریم هیچ وقت زباله‌گردی به عنوان شغل شناخته نشود سازمان غیررسمی زباله‌گردی قوت گرفته است، تشکیلات آن رشد کرده و هنوز به عنوان یک آسیب شناخته نمی‌شود که در اینجا باید سایر مراجع برای مقابله با این شکل گیری غیررسمی سازمان زباله‌گردی وارد میدان شوند. با این حال واقعیت این است که مدیریت پسماند ذینفعان زیادی دارد که باید همه آنها کار خود را به درستی انجام دهند.
از مجموع آنچه گفته شد اینگونه به دست می‌آید که وضعیت نامطلوب صاحبان زباله و پسماند در تهران موجب شده متولی رسمی این بخش همچنان غایب و نامشخص باقی بماند گرچه شهرداری تهران به این نتیجه رسیده است که مدیریت پسماند شهر به شکل مطلوب اتفاق نمی‌افتد و اقدامات متعددی تاکنون انجام شده که برخی از آنها موفقیت آمیز و برخی هم ناموفق بوده، اما به نظر می‌رسد نبود همت و مرجع مشخص برای ساماندهی این موضوع خود مزید بر علت این نابسامانی آشکار است. /روزنامه آفتاب یزد