دعوای اروپا و آمریکا بر سر برجام / بی سابقه ترین اختلاف بعد از جنگ جهانی دوم

مازیار آقازاده- شاید کمتر کسی گمان می‌کرد که اتحادیه اروپا و ۳ کشور اروپایی امضا کننده توافق بین‌المللی برجام، تا این حد و اندازه از اقدام دولت ترامپ در خروج از این توافق، ناراحت و عصبانی باشند.

در روزهای گذشته موضع‌گیری‌های بی‌سابقه ای از سوی برخی مقام های اتحادیه اروپا علیه تصمیم دولت ترامپ در خروج از برجام روی داده است تا جایی که “دونالد تاسک” رییس شورای اروپا به طور تلویحی ترامپ را “دشمن این اتحادیه” لقب داده و دیگری گفته اعضای اتحادیه اروپا بازیچه و برده آمریکا نیستند و مقامی دیگر گفته اروپا محکم پشت برجام ایستاده است.

در نشست اخیر سران اتحادیه اروپا در صوفیه بلغارستان نیز صدایی واحد از کشورهای اروپایی در حمایت از برجام شنیده شد و کشورهای اروپایی توافق کرده‌اند از منافع شرکت های خود – به ویژه شرکت‌های کوچکشان که حضور چندانی در بازار آمریکا ندارند- در برابر تحریم‌های یکجانبه آمریکا محافظت قانونی کنند.

کمیسیون اروپا در این راستا اعلام کرده که از این پس حکم محاکم آمریکایی را درباره مجازات شرکت‌های اروپایی به خاطر رابطه با ایران  به رسمیت نخواهد شناخت. این بدان معناست که اتحادیه اروپا در صورت مجازات شرکت‌هایش از سوی دولت آمریکا، دست به اقدام متقابل زده و دارایی‌های شرکت‌های آمریکایی در محدوده قلمرو اتحادیه اروپا را توقیف خواهد کرد.

“ژان کلود یونکر” رییس کمیسیون اروپا در این باره گفته است: “ما به عنوان کمیسیون اروپا وظیفه داریم که از شرکت‌های اروپایی حمایت کنیم. اکنون ما باید اقدام کنیم و به همین دلیل باید   قانونی را که از سال ۱۹۹۶ مسکوت مانده بود، فعال کنیم. ما این کار را فردا صبح – جمعه – ساعت ۱۰:۳۰ صبح انجام خواهیم داد.. ما تصمیم گرفتیم که بانک سرمایه‌گذاری اروپا این امکان را بدهیم تا به تسهیل سرمایه‌گذاری شرکت‌های اروپایی در ایران کمک کند. کمیسیون اروپا نیز همکاری خود با ایران را ادامه خواهد داد.”

با وجودی که برآیند اتفاقاتی که در زمینه برجام در حال روی دادن است، چندان امیدوارکننده و رضایت‌بخش نیست و آینده نامعلومی در پیش‌روست و بیم زیادی وجود دارد که با سنگ‌اندازی آمریکایی‌ها در راه تداوم اجرای برجام با گروه ۱+۴ ، در نهایت همه طرف‌ها راهشان را از هم جدا کرده و مسیر خود را بروند و برجام از هم فروبپاشد، اما نفس مقاومت بی‌سابقه اروپایی‌ها در برابر ایالات متحده آمریکا در مورد سوژه‌ای که کاملا به ایران مربوط می‌شود، در راستای شکل‌گیری یک جهان “چند قطبی متکثر” بسیار نوید بخش است.

کمی باید بیشتر و عمیق‌تر به موضوع نگاه کنیم: امروز این روسیه وچین نیستند که در برابر اقدامات یکجانبه آمریکا صدایشان در آمده بلکه این بار این اروپایی‌ها هستند که به خاطر منافع امنیتی و ژئوپلتیکی‌شان و به خاطر نگه داشتن ایران در برجام در برابر آمریکا – برادر بزرگ‌تر- ایستاده‌اند و این طور که تا اینجای کار وانمود کرده‌اند می‌خواهند با تحریم‌های یکجانبه اعمال شده آمریکا علیه ایران، مقابله کرده و حتی در صورت ضرورت تن به یک جنگ اقتصادی و دیپلماتیک بدهند.

 این قضاوت و برداشت تا اینجای کاراست – با گذشت ۱۰ روز از خروج آمریکا از برجام-  وگرنه ممکن است در روزها و هفته‌های آتی با تحولات و رویدادهای جدیدی که ممکن است از سوی ایران و یا آمریکا و یا سایر بازیگران تاثیرگذار در ادامه حیات برجام روی دهد، اروپا از این موضع خود عقب بنشیند.

البته بسیاری از ناظران بین‌المللی همچنان و بر اساس کلیشه‌های ذهنی شکل گرفته در دهه‌های گذشته و البته برخی واقعیات آماری اقتصادی معتقدند که اروپا شانس چندانی برای دست و پا زدن ندارد؛ البته این ناظران حق هم دارند چنین قضاوتی داشته باشند چون رویکردی که امروز از سوی اتحادیه اروپا به نمایش گذاشته شده سابقه ندارد و باید برای تحلیل دقیق آن و نیز دیدن پیامدهای آن زمان کافی بگذرد؛ اما تا اینجای کار اروپایی‌ها عزم راسخی را برای مقاومت در برابر اراده “آمریکای ترامپ” از خود نشان داده‌اند.

البته به گمان راقم این سطور حضور ترامپ در کاخ سفید و سیاست‌های او در قبال اروپایی ها در ۱۷ ماه گذشته یکی از دلایل اصلی ناراحتی و عصبانیت دولتمردان اروپایی از دولت آمریکاست.

ترامپ از زمانی که پایش به کاخ سفید رسیده یک‌به‌یک به تمامی میراث‌های بر جای مانده از دولت اوباما تاخته و آنها را لغو یا بی‌اثر کرده که از جمله آنها می‌توان به خروج آمریکا از معاهده زیست محیطی “پاریس” و نیز وضع تعرفه روی کالاهای وارداتی به آمریکا اشاره کرد که کشورهای اروپایی را بسیار ناراحت و عصبانی کرده و حتی دولتمردان اروپایی تهدید کرده‌اند بابت این اقدام ترامپ که مغایر با اصول و قوانین سازمان تجارت جهانی و اصل “تجارت آزاد” است به این سازمان شکایت خواهند کرد. اروپایی‌ها همچنین در برابر اقدام دولت ترامپ به وضع تعرفه، دست به مقابله به مثل زده و روی برخی کالاهای وارداتی از آمریکا تعرفه گذاشتند.

بنابراین اقداماتی که امروز بر سر برجام از اروپایی‌ها شاهد هستیم دارای یک سابقه و بستر مشخص ۱۷ ماهه است و به بیان دیگر برجام تنها یکی از موارد اختلافی نسبتا زیاد بین اتحادیه اروپا و “آمریکای ترامپ” است که وزن خود را بر کفه اختلافات سابق و نسبتا سنگین بین این دو قطب اقتصادی جهان گذاشته است.

با وجودی که هنوز آینده برجام معلوم نیست و مشخص نیست که دولت‌های اروپایی تا کجا بنا به دلایل مشخص امنیتی و سیاسی و حتی اقتصادی علی‌رغم میل آمریکا و در جهت خلاف منافع “آمریکای ترامپ” پشت برجام خواهند ایستاد، اما اتفاقاتی که امروز در روابط دو سوی اقیانوس آتلانتیک – اطلس- شاهدیم شاید به عبارتی پس از جنگ دوم جهانی بی‌سابقه ترین اختلافاتی است که بین “آمریکای ترامپ” و “اروپای واحد” در حال شکل‌گیری است.