به گزارش بخش سیاسی سایت خبرهای فوری، چه مقام‌های ایرانی، اروپا را به دلیل ناکامی در جبران مافات خروج یکجانبه امریکا از برجام در موقعیتی نمی‌دانند که به سازوکار تعبیه شده در این توافق با در نظر گرفتن بهره‌گیری از مکانیسم ماشه رجوع کنند. سه کشور اروپایی عضو برجام عصر سه‌شنبه، رسماً از فعال شدن سازوکار رفع اختلاف در توافق برجام خبر دادند. آنها مدعی شدند این اقدام پاسخی به کاهش تعهدات ایران است و اگر این اختلاف حل نشود، ممکن است در نهایت شکایت خود را به شورای امنیت برده و همین اقدام می‌تواند احتمال بازگشت تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل علیه ایران را به دنبال داشته باشد. با این حال دیپلمات‌های اروپایی مدعی هستند که هدف این تصمیم حفظ توافق هسته‌ای از طریق بحث و رایزنی با ایران برای بازگشت به تعهداتش ذیل برجام است، نه بازاعمال تحریم‌های سازمان ملل. چنان که «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر هدف آغاز مکانیسم حل اختلاف در برجام توسط تروئیکای اروپایی برای اعمال تحریم بر ایران را رد کرد. بورل گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران و لغو مابقی محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ذیل این توافق را «اعلامیه نگران‌کننده» خوانده و گفت: «اما مهم است که ببینیم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه گزارشی درباره نحوه اجرای این گام توسط ایران می‌دهد. من به عنوان هماهنگ‌کننده برجام، با تمام طرف‌ها به روش دیپلماتیک در تماس بوده و در تلاش برای حفظ اتحاد این گروه هستم.»
منظور از مکانیسم ماشه بخش پایانی «ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در برجام است. از آنجا که رجوع به این ۲ بند می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بینجامد، به «مکانیسم ماشه» معروف شده است. اینک تهدید اروپا برای به جریان انداختن این مکانیسم در حالی است که طبق بندهای ۳۵ و ۳۶ برجام، در صورتی که هر یک از طرف‌های باقی مانده به این نتیجه برسند که ایران با اقدامات خود برجام را نقض کرده، می‌توانند روندی را آغاز کنند که تنها در مدت ۶۵ روز به شورای امنیت و بازگشت خودکار تحریم‌ها منتهی شود. این گزینه در شرایطی حق شرکای برجامی ایران را برای تلافی به متوقف شدن تعهدات برجامی ایران به رسمیت شناخته که جمهوری اسلامی پیش از آن و بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ توافق این امکان را یافته بود که پس از مواجهه با بدعهدی هر یک از طرف‌ها و گذار از فرآیند دیپلماتیک حل اختلاف، این موضوع حل نشده را به عنوان مبنایی برای متوقف کردن کلی یا جزئی تعهداتش در چارچوب توافق هسته‌ای قلمداد کند. بنابراین منطق و هدف مکانیسم حل و فصل اختلافات که در بند ۳۶ و ۳۷ برجام پیش‌بینی شده در نظر گرفتن اقدامات جبرانی برای دو طرف است و این در حالی است که اجرای بند ۳۶ از مدت‌ها پیش توسط جمهوری اسلامی ایران مورد استناد قرار گرفته است.
ظریف: نیازی نیست به دادگاه بروم
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که برای حضور در گفت‌وگوهای «رایسینا» به هند سفر کرده است، در حاشیه این نشست به تصمیم تروئیکای اروپا در فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف واکنش نشان داد و درباره آن این گونه توضیح داد: «پاراگراف ۳۶ مربوط به تمامی ۷ کشور امضاکننده برجام میشود که در صورت مشاهده نقض مفاد برجام می‌توانند این موضوع را مطرح کنند. سپس به نشست وزرا و کارشناسان نیاز است و اگر هر یک از طرفین مطرح کنند که طرف دیگر به تعهداتش عمل نمی‌کند، طرف مقابل می‌تواند از تعهداتش کاهش دهد.» ظریف ادامه داد: «پاراگراف ۳۷ برجام به مکانیسم بازگرداندن تحریم‌ها یا همان مکانیسم ماشه مربوط میشود.» وزیر خارجه در ادامه افزود: «ایران طی نامه‌ای رسمی به فدریکا موگرینی (مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا) در تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۸، مکانیسم حل اختلاف را راه‌اندازی کرد. نامه‌ای که من به دبیرکل سازمان ملل در این خصوص نوشتم، روی وب‌سایت این سازمان به عنوان سند موجود است.» رئیس دستگاه دیپلماسی ایران گفت: «در ماه آگوست نامه دیگری نوشتم که هیچ یک از این وعده‌ها عملی نشده است و گفتم که اتحادیه اروپا نه تنها این ۱۱ وعده را نقض کرده بلکه به تعهدات خود ذیل برجام نیز عمل نکرده است. پاراگراف یک، دو، سه برجام درباره تعهدات اروپایی‌ها است. امریکا نیز تعهداتی داشته است، تعهدات فقط برای ایران نیست آنها نیز تعهدات مستقلی دارند. چون ما اعتماد نداشتیم به صورت مکتوب نوشتیم که تنها تدوین قوانین کافی نیست و باید همه چیز عملی شود.»
ظریف درباره بدعهدی اروپایی‌ها و امریکا به تعهداتشان ذیل برجام تصریح کرد: «نیازی نیست به دادگاه بروم و ثابت کنم که تعهداتشان عملی نشد، تمامی این موارد قابل مشاهده است. آنها از ما نفت خریداری نمی‌کنند، شرکت‌های خارجی همکاری با ما را قطع کرده‌اند. اروپایی‌ها هم بعد از خروج امریکا از برجام، تعهداتشان ذیل برجام را نقض کردند. ما الان پاراگراف ۳۶ از برجام را اجرا می‌کنیم.» وزیر خارجه ایران ضمن آنکه حفظ برجام را به اقدامات اروپا وابسته دانست، گفت: «خوبی برجام این است که برپایه بی‌اعتمادی حاصل شد بنابراین ما مکانیسم‌هایی را در برجام داریم که در صورت نقض مفاد برجام فعال میشود و (این مفاد) بیشتر بر اساس بی‌اعتمادی‌هایی نوشته شد که میان ایران و امریکا وجود داشت. این مکانیسم‌ها در پاراگراف ۳۶ و ۳۷ برجام موجود است.» ظریف این را هم تصریح کرد که «اگر تمام خسارات ایران پرداخت شود، اطمینان می‌دهیم مجدداً تمامی گام‌های برجامی را به حالت اول بازگردانیم.»
واعظی: موضوع به شورای امنیت نمی‌کشد
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهوری ایران نیز در رابطه با این موضوع با بیان اینکه «تشکیل کمیسیون مشترک به معنای استفاده از مکانیزم ماشه و برهم خوردن برجام نیست»، گفت: «با شناختی که از کار و همچنین مواضع اروپایی‌ها دارم و روسیه اعلام کرد که این حق ایران است که وقتی طرف مقابل به تعهدات خود عمل نمی‌کند ایران هم تعهدات خود را کاهش دهد، معتقدم که جلسه‌ای تشکیل خواهد شد و ماجرا در همانجا حل و فصل خواهد شد و به هیچ وجه موضوع نه به شورای امنیت می‌رود و نه مکانیزم ماشه اجرایی میشود.»
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه نیز به عنوان یکی از شرکای برجام، فعالیت مکانیسم حل اختلاف از سوی اروپا را یک اشتباه سیاسی دانست که ممکن است باعث از بین رفتن برجام شود. پیشتر روسیه مخالفت خود را با فعال کردن مکانیسم حل اختلاف از سوی کشورهای اروپایی اعلام کرده بود. «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه نیز تأکید کرده است که فعال کردن مکانیسم حل اختلاف از سوی کشورهای اروپایی برای حل اختلافات موجود در چارچوب برجام یک تصمیم سیاسی خطرناک است. لاوروف در ادامه تأکید کرد که این اقدام اروپایی‌ها درباره مکانیسم حل اختلاف، شانس باقیمانده برای نجات برجام را کاهش می‌دهد.
«گنگ شوانگ»، سخنگوی وزارت خارجه چین نیز با ابراز تأسف از اقدام اخیر سه کشور اروپایی در فعال کردن ساز و کار حل اختلافات در برجام، امریکا را مسئول تمام مشکلات کنونی برشمرد.
پیشنهاد جایگزینی برجام با توافق ترامپ
همزمان با به جریان انداختن مکانیسم حل اختلاف برجام از سوی اروپا، پیشنهاد جایگزین شدن توافقی دیگر به جای برجام مورد استقبال دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا قرار گرفته است. بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس دو روز پیش در مصاحبه‌ای با شبکه «بی بی سی» از جایگزینی برجام با یک توافق جدید حمایت کرد و گفت جایگزینی این توافق با توافق ترامپ می‌تواند یک پیشرفت رو به جلو باشد. این در حالی بود که رئیس جمهوری امریکا در پیامی توئیتری از پیشنهاد نخست‌وزیر انگلیس درخصوص جایگزینی توافق برجام با «توافقی دیگر» استقبال کرد. ترامپ در پیامی توئیتری نوشت: «بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس گفته است: باید توافق ایران را با توافق ترامپ جایگزین کنیم. من موافقم.» وزیر خارجه ایران به این پیشنهاد انگلیس هم واکنش نشان داد و گفت:«ما هیچ علاقه‌ای به مذاکره با امریکا نداریم. یکبار تجربه کردیم و هنوز در حال ضربه خوردن از آن هستیم. من با جان کری مذاکره نکردم او با جواد ظریف مذاکره نکرد؛ ایران و امریکا مذاکره کردند، تعهد دولت امریکا بود. الان با ذوق زدگی صحبت از «توافق ترامپ» می‌کنند؟ چه توافقی؟! توافقی که ۱۰ ماه هم طول نکشد؟! یا به اندازه پرواز از کانادا تا امریکا؟»
وزیر امور خارجه ایران در کنفرانس بین‌المللی «رایسینا» هند اعلام کرد:
موافقت ایران با پیشنهاد روسیه درباره تشکیل مکانیسم امنیتی خاورمیانه
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در سخنرانی خود در کنفرانس بین‌المللی «رایسینا» در دهلی نو اعلام کرد که ترور سردار سلیمانی توسط امریکا و افزایش تنش‌ها در منطقه بازتاب و نتیجه جهل و استکبار امریکا است. پنجمین کنفرانس بین‌المللی رایسینا از عصر روز سه‌شنبه با حضور ۷۰۰ نماینده از ۱۰۰ کشور جهان از جمله وزیر خارجه ایران در دهلی‌نو پایتخت هند آغاز به کار کرد و به مدت سه روز پیگیری میشود. به گزارش ایرنا، وزیر امور خارجه ایران طی سخنانی در این نشست گفت: «تحولات ناراحت‌کننده دو هفته اخیر، بازتابی از مشکل جدی نوع نگرش امریکا به امور بوده است». ظریف با بیان اینکه ائتلاف جنگ با داعش باید تغییر کند چون ائتلاف کنونی تأثیرگذار نیست، گفت: «شهادت سلیمانی یک خبر خوب برای داعش بود. جنگ با داعش یک ضربه محکم خورد». او ترور سلیمانی توسط دولت امریکا را نقض حاکمیت عراق عنوان کرد و گفت همراه شدن جهل و استکبار مخصوصاً زمانی که با قدرت همراه شوند بسیار خطرناک است». وزیر خارجه ایران ادامه داد:«امریکا در مورد گروه‌های نیابتی سخن می‌گوید، آیا ایران در هند گروه‌های نیابتی دارد؟ هزاران نفر در ۴۳۰ شهر هند به ترور سلیمانی اعتراض کردند».
ظریف همچنین گفت که «ساختار امنیتی ایران به اندازه کافی شجاع بود که مسئولیت تراژدی هواپیمای اوکراینی را بر عهده گرفت». همچنین وزیر امور خارجه ایران گفت که «امریکا از پایگاه‌های عراقی برای انجام یک عملیات علیه یک میهمان در این کشور استفاده کردند و مردم عراق از این اقدام راضی نیستند». او افزود: «ایران در دفاع از خود پایگاه‌های امریکا را هدف قرار داد و هیچ تهدیدی علیه سفارت امریکا در عراق نبود. مقام عالی وزارت خارجه ایران اظهار داشت: تهدید دونالد ترامپ برای هدف قرار دادن مراکز فرهنگی ایران یک جنایت جنگی است». ظریف با بیان اینکه ما با پیشنهاد وزیر امور خارجه روسیه در مورد تشکیل مکانیسم امنیتی منطقه خاورمیانه موافق هستیم گفت «ایران طرفدار کاهش تنش و عدم گسترش سلاح‌های کشتار جمعی در منطقه است».
وزیر امور خارجه ایران در جریان حضورش در هند با نارندرا مودی نخست‌وزیر این کشور و وزیر خارجه دانمارک دیدار و گفت‌و‌گو کرد. روابط دوجانبه، همکاری‌های تجاری و اقتصادی بویژه در حوزه انرژی، همکاری در چابهار و مهم‌ترین موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی از مهم‌ترین محورهای گفت‌و‌گو در این دیدار بودند. آجیت دوال، مشاور امنیت ملی هند، «حمدالله محب» مشاور امنیت ملی افغانستان و «نیلسن آنن» وزیر مشاور در امور خارجی آلمان، اورماس رینسالو، وزیر خارجه استونی از دیگر مقام‌هایی بودند که وزیر خارجه ایران با آنها دیدار کرد. لاوروف وزیر خارجه روسیه در کنفرانس امنیتی در دهلی گفت که ما به کشورهای جنوب خلیج فارس پیشنهاد تشکیل مکانیسم ائتلافی-امنیتی داده‌ایم. ما این پیشنهاد را با اقدامات دفاعی شروع کردیم و دیگر کشورها را به تمرین‌های مشترک نظامی دعوت می‌کنیم./ایران
