دو سناریو برای نجات برجام
خبرمهم: بهترین گزینه اجرای کامل متن فعلی برجام براساس قطعنامه ۲۲۳۱ است. برای ایجاد اعتماد متقابل در تحقق این سناریو، قدرت‌های جهانی و ایران میتوانند روی «طرح اجرای گام به گام» برجام توافق کنند.
به گزارش بخش سیاسی سایت خبرمهم، میدل ایست آی در مطلبی به قلم سید حسین موسویان نوشت: یک نماینده مجلس ایران بعد از دیدار با وزیر خارجه، اعلام کرد که ایران مذاکرات هسته‌ای را با قدرت‌های جهانی را شروع خواهد کرد.در ادامه این مطلب آمده است: ترامپ رئیس جمهور قبلی آمریکا درمی ۲۰۱۸ از برجام خارج شد ودرحالیکه ایران به تمام تعهدات برجامی‌اش پایبند بود، شدیدترین تحریمها را علیه ایران اعمال کرد.
ایران نیز در واکنش، با اتخاذ «استراتژی مقاومت»، ضمن تقویت متحدین منطقه‌ای خود، توان هسته‌ای خود را افزایش و سطح غنی‌سازی را از ۵٪ به ۶۰٪ افزایش داد تا سیاست فشار حداکثری خودش را به آمریکا وارد کند.
در حقیقت ترامپ موجب شد که ایران باکاهش تعهدات برجامی، به سمت نقطه غیرقابل بازگشت هسته‌ای پیش رود تا بعد از آن هم آمریکا منافعی دربازگشت به برجام نداشته باشد.
بایدن رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده که به دیپلماسی پایبند است، اما تاکید کرده که سایر راه‌ها برای جلوگیری ایران از بمب هسته‌ای را دنبال خواهد کرد. راب مالی نماینده آمریکا درمذاکرات برجام گفت: ما واقع بین هستیم. ما میدانیم که ممکن است ایران مسیر دیگری را اتخاذ کند؛ لذا لازم است ما با اسرائیل و سایر متحدان منطقه ای‌مان هماهنگ باشیم.
موانع اصلی احیاء برجام
درحالیکه سقوط برجام یک فاجعه خواهد بود، اما بخاطر موانع زیر، احتمال سقوط برجام وجود دارد:
اول اینکه آمریکا بدنبال برجام به اضافه مذاکرات منطقه‌ای است یعنی برجام پلاس. درحقیقت آمریکا برای بازگشت به برجام یک امتیاز از ایران میخواهد تا بتواند نقش منطقه‌ای ایران را مهار کند. آیت الله خامنه‌ای رهبر عالی ایران تصریح کرد که با گره زدن برجام با موضوعات منطقه‌ای و موشکی مخالفت است و اجازه دخالت به خارجی‌ها درمسائل امنیت ملی ایران را نخواهد داد.
دوم اینکه ایران برای بازگشت به تعهدات کامل برجامی، ضمانت میخواهد که آمریکا باردیگر از برجام خارج نخواهد شد وهمچنین از سایر کشور‌های عضو برجام هم میخواهد که درصورت نقض برجام توسط آمریکا، آن‌ها به تعهدات برجامی خود پایبند باشند تا ایران بتواند از منافع اقتصادی برجام بهره‌مند باشد. ضمن اینکه کنگره آمریکا هم میتواند بعد از احیاء برجام و رفع تحریمها، مجدد همان تحریمها را تحت عناوین حقوق بشر و مسائل منطقه‌ای مجدد برگرداند. اما نه آمریکا و نه سایر قدرت‌های جهانی امضاء کننده برجام (کشور‌های گروه ۱+۴)، چنین ضمانتی نمیدهند.
سومین مانع مربوط به تسلیحات است. براساس برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، تحریم‌های سازمان مللی علیه تجارت تسلیحات با ایران دراکتبر سال گذشته برداشته شد. اما دولت بایدن برای لغو دستوراجرایی رئیس جمهور درمورد رفع تحریم‌های تسلیحاتی با مشکلات داخلی مواجه خواهد شد؛ لذا ممکن است بایدن نیزهمان سیاست ترامپ را دنبال نموده و مانع تجارت تسلیحاتی سایر کشور‌ها با ایران شود که این نقض برجام است.
عدم بالانس قدرت
باید به این نکته توجه داشته باشیم که ایران درصورت‌عدم اجرای برجام با تحریم مواجه میشود درحالیکه سایر قدرت‌های جهانی عضو برجام با هیچ مجازاتی برای نقض برجام مواجه نخواهند بود.
برای خروج از بن بست دو سناریو وجود دارد:
سناریو اول، بهترین گزینه اجرای کامل متن فعلی برجام براساس قطعنامه ۲۲۳۱ است. برای ایجاد اعتماد متقابل در تحقق این سناریو، قدرت‌های جهانی و ایران میتوانند روی «طرح اجرای گام به گام» برجام توافق کنند. برای مثال درقدم اول توقف غنی‌سازی ۶۰درصدی ایران درمقابل رفع تحریم‌های مشخصی مثل تحریم‌های مالی وبانکی ایران. درقدم دوم توقف غنی‌سازی ۲۰٪ ایران درمقابل رفع تحریم‌های نفتی ایران. به همین ترتیب طرح گام بگام تکمیل شود.
سناریو دوم میتواند آغازیک روند با اجرای بخشی از برجام و خاتمه آن با تحقق برجام پلاس باشد.
درحقیقت برجام از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش اول مربوط به شفافیت وبازرسی و نظارت است. طبق برجام و برای اطمینان ازعدم دسترسی ایران به بمب هسته ای، ایران تعهدات شفافیت حداکثری را بدون محدودیت زمانی پذیرفته است، همچون اجرای پروتکل الحاقی و ترتیبات اجرایی کد ۳.۱ موافقتنامه پادمان. اوباما رئیس جمهور پیشین آمریکا گفت، برجام براساس مکانیزم راستی آزمایی بی‌سابقه استوار است و نه براساس اعتماد.
بخش دوم برجام مربوط به محدودیت‌های برنامه هسته که همه تاریخ انقضاء دارد. مثلا برای یک دوره زمانی ۱۰-۱۵ساله محدودیت‌هایی درمورد سطح غنی‌سازی و تعداد و نوع سانتریفیوژ‌ها وجود دارد.
درقالب سناریو دوم و برای اطمینان ازعدم دسترسی ایران به بمب هسته ای، ایران بخش اول برجام مربوط به راستی آزمایی و شفافیت را اجراء و قدرت‌های جهانی نیز متقابلا بخش اساسی تحریمها مثل تحریم‌های بانکی و نفتی را برخواهند داشت. دراین سناریو ایران تعهدی به اجرای بخش دوم یعنی محدودیت‌های هسته‌ای نخواهد داشت و بعنوان نهایتا میتواند یک «کشورآستانه هسته‌ای منهای بمب هسته ای» باشد، اما بمب هسته‌ای نخواهد داشت. بهرحال محدودیت‌های هسته‌ای هم تاریخ انقضاء دارد و هم فراتر از تعهدات معاهده ان پی تی است.
در این سناریو، و برای راستی آزمایی از رفع تحریم‌های کلیدی، دولت آقای رئیسی میتواند لیست جامعی از پروژه‌های زیربنایی کشور را روی میز مذاکرات گذاشته و دولت بایدن هم براساس برجام، مجوز اوفک وزارت خزانه داری درمورد این پروژه‌ها را صادر کند تا سایر کشور‌ها بتوانند بدون وحشت از احتمال تحریم‌های آمریکا، با ایران درمورد اجرای این پروژه‌ها همکاری کنند.
اما برای حرکت به سمت برجام پلاس، ایران و قدرت‌های جهانی باید درمورد یک مکانیزم مشروع توافق کنند. مکانیزم صحیح برای گفتگو‌های منطقه‌ای این است که گفتگو‌های منطقه‌ای بین خود کشور‌های منطقه درچهارچوب قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل، شکل گیرد.
قطعنامه ۵۹۸ که به جنگ ابران و عراق خاتمه داد، به دبیر کل ماموریت داده که با هشت کشور حاشیه خلیج فارس درمورد مکانیزم برقراری صلح و امنیت گفتگو کند؛ لذا هشت کشور حاشیه خلیج فارس میتوانند درقالب قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل، گفتگو‌های منطقه‌ای را به میزبانی دبیر کل این سازمان آغاز کنند و درمورد بحران‌های منطقه همچون یمن، سوریه و عراق و افغانستان گفتگو کنند.
کشور‌های منطقه خلیج فارس میتوانند درقالب این گفتگو‌ها و ایجاد یک سیستم امنیت و همکاری جمعی درمنطقه، طرح «خلیج فارس عاری از سلاح هسته‌ای و سلاح‌های کشتار جمعی» را توافق کنند و درمورد تسلیحات متعارف هم به یک توافق جمعی منصفانه منطقه‌ای دست یابند که با این روش «برجام پلاس منطقه ای» را خلق خواهد شد. این مسیری بار گفتگو درمورد بحران‌های خاورمیانه است که بستگی به موفقیت مذاکرات برجام خواهد داشت. /فرارو
