چاره اندیشی برای مشارکت ۱۴۰۰

به گزارش بخش سیاسی سایت خبرمهم، «نگرانی ما درباره ۱۴۰۰ با توجه به اینکه در انتخابات مجلس مشارکت پایینی نسبت به مشارکت‌های گذشته داشتیم، موضوع مشارکت را به عنوان یک دغدغه داریم و امیدواریم با بسترسازی‌های مناسب و با مشارکت همه گروه‌های سیاسی بتوانیم مشارکت را در انتخابات ریاست جمهوری افزایش دهیم.» این سخنان وزیر کشور است در ابتدای شهریور یعنی زمانی که ۹ ماه تا انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ باقی مانده! زنگ هشدار درباره بی‌میلی مردم نسبت به شرکت در انتخابات در اسفند ۹۸ زده شد وقتی کمترین میزان مشارکت را در ادوار بعد از انقلاب شاهد بودیم و گفته شد در کلان شهرها این میزان قابل نبوده است! انتخابات میان دوره‌ای که همین هفته گذشته تقریبا با کمترین درجه اهمیت خبری برگزار شد نیز پازل دلسردی مردم را تکمیل کرد. خبرگزاری ایرنا در این باره نوشته است:« برجسته‌ترین مسئله در بین این آمارها کاهش مشارکت در دور دوم انتخابات است. به‌طوری‌که ۴حوزه از ۱۰ حوزه‌ای که در آنها انتخابات برگزار شد، مشارکتی زیر ۱۰ درصد و تک‌رقمی داشتند.»

 دلایل کاهش مشارکت

درباره اینکه چرا پیش‌بینی می‌شود در ۱۴۰۰ مشارکت پایینی را شاهد باشیم دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. رضا اکرمی، عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز معتقد است مشکلاتی که بر اثر نبود احزاب قوی در کشور رخ می‌دهد، انتقاد و اعتراض مردم را به دنبال دارد. این انتقاد با مشارکت نکردن در انتخابات نمود پیدا می‌کند و امیدوارم دلایل این نارضایتی به گوش مسئولان برسد. به گفته وی، دولت سخنگو دارد، اما پاسخگو، نه. در هفته دولت هر روز با افتتاحیه‌ها و طرح‌های جدید مواجهیم، اما چرا کسی به کنترل گرانی کالاها توجهی ندارد؟ گرانی یکی از مسائل مهمی است که مردم را نسبت به دولت دلسرد کرده و باعث بی‌اعتمادی می‌شود. به گفته این عضو شورای مرکزی روحانیت مبارز، در قانون اساسی ما در مورد احزاب صحبت شده که می‌توانند با برگزاری جلسه، جذب عضو و معرفی نیروهای جدید، روی کار آمده و برخی از مسئولیت‌ها را برعهده بگیرند؛ اما در عمل با توجه به خاطرات تلخ تجربه شده، توجهی به احزاب نمی‌شود و به همین دلیل است که با مردمی سیاست زده مواجه هستیم که در مورد مسائل مختلف اظهار نظر می‌کنند، اما حاضر به تعاملات سیاسی بیشتر نیستند.
لاله افتخاری، عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی نیز معتقد است دلیل بخش اعظمی از نگرانی میزان مشارکت مردم در انتخابات به عملکرد مسئولان بر می‌گردد؛ اگر آن‌ها به شعارهای داده شده عمل می‌کردند، مردم به حضور در انتخابات تشویق می‌شدند. به گفته وی، با ارائه گزارش عملکرد مسئولان به مردم و دخیل کردن آن‌ها در امور کشور، مردم خود را در آینده کشور سهیم دانسته و نسبت به آن بی‌توجه نخواهند بود. این عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی می‌گوید که تریبون داران در صدا و سیما و فضای مجازی باید اهمیت حضور حداکثری مردم در پای صندوق‌های رای را یادآور شده و بستری مناسب برای انتخابات فراهم کنند.
محمدرضا خباز،فعال سیاسی اصلاح‌طلب در این رابطه معتقد است: « به نظر می‌رسد که یک تغییر نگرشی در کشور به وجود آمده است. به این معنی که در گذشته همه ارکان و شخصیت‌های نظام بحث مشارکت حداکثری را با عنوان یک آرمان و ارزش تلقی می‌کردند یعنی همه تلاش خود را می‌کردند که میزان آرای ماخوذه افزایش پیدا کند تا به این وسیله به دنیا علامت داده شود که مردم پای نظام، انقلاب و ارزش‌های خود ایستاده‌اند. اما از یکی، دو انتخابات گذشته به نظرمی‌رسد که این ارزش کمرنگ شده است. در انتخابات گذشته عده‌ای حتی شروع به بیان آن کردند و گفتند که نیازی به انتخابات حداکثری نیست.»
از جمله چهره‌هایی که تا کنون آشکار و پنهان اعلام کرده‌اند نیازی به مشارکت حداکثری وجود ندارد حمید رسایی است. در آخرین مورد نیز حسین الله کرم درباره ۱۴۰۰ خطاب به اصلاح‌طلبان گفته «در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت نکنید؛ انتخابات درون گروهی است.» محمد صادق کوشکی تحلیلگر اصولگرا نیز به تازگی به شکلی شفاف‌تر به این موضوع پرداخته است. او اظهار داشت: حساسیت نسبت به پر شور برگزار شدن انتخابات در دموکراسی خیلی معنی ندارد. در واقع ذهنیت موجود از مشارکت این است که رای دادن حق مردم است و هیچ کس را نمی‌توان به خاطر استفاده نکردن از حق‌ خود مذمت کرد. به همین خاطر مردم هم می‌توانند از این حق‌شان استفاده کنند یا استفاده نکنند. این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش گفت: دقیقا به همین دلیل است که اگر در کشوری مثل فرانسه از کل واجدین رای مثلا ۳۵ درصد در انتخابات شرکت کنند، نه عیبی برای حکومت قلمداد می‌شود، نه به عنوان یک مشکل نگرانی به وجود می‌آورد و نه مردم را به دلیل رای ندادن مذمت می‌کنند. یعنی اینطور می‌گویند که مردم حق انتخاب حاکمان‌شان را دارند و اگر به هر دلیلی این کار را انجام ندهند، اینطور نیست که درباره آن تحلیل‌ها و تفسیرهای سیاسی و اجتماعی را مطرح کنند و دنبال این بروند که چرا اکثریت جامعه به رای دادن ترغیب نشده است.

 چرا دموکراسی‌های غربی مشارکت پایینی دارند؟

با این حال در مباحث علوم سیاسی در پاسخ به این پرسش که چرا در کشورهای لیبرال دموکرات همچون فرانسه یا آمریکا میزان مشارکت بالا نیست و در بهترین حالت حدود ۵۰ درصد است، تحقیقات و نظرسنجی‌های مختلفی انجام شده است. تئوری پردازان در نهایت به این پاسخ رسیده‌اند که در کشورهای دموکراتیک اساسا خیال مردم تا حد بالایی از ساختار تصمیماتی حکومت آسوده است، آنها می‌دانند چه رای بدهند چه ندهند چارچوب احزاب و افرادی که در قالب احزاب وارد می‌شوند از شایستگی‌های نسبی برای اداره کشور برخوردار هستند و کشور دچار افت و خیز‌های ناگهانی و شدید نمی‌شود! در واقع به همین دلیل است که در آمریکا چه حزب جمهوری خواه باشد چه دموکرات، در فرانسه چه مکرون باشد چه فرانسوا اولاند یا ژاک شیراک زندگی مردم به یک باره با بحران روبه رو نمی‌شود و همه این دولت‌ها سطحی از ثبات را برای مردم خواهند داشت. در چنین شرایطی طبیعی است که برخی مایل نباشند در انتخابات شرکت کنند چرا که در هر صورت امنیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آنها تضمین است. در ایران اما اوضاع متفاوت است، حضور هر فرد در راس قوه مجریه می‌تواند با خودش طوفان‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی به همراه بیاورد یا در مواردی می‌تواند در مقابل این طوفان‌ها بایستد. در چنین شرایطی عموما مردم به دلیل نگرانی از امنیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود وارد عرصه انتخابات می‌شوند! باید توجه کرد که در اینجام امنیت به معنی امنیت جانی نیست! حالا اما تحولات دولت روحانی موجب شده تا این انگیزه در ایران برای شرکت در انتخابات کاهش یابد. بعد از عملکرد فاجعه بار محمود احمدی‌نژاد مردم برای ثبات خود به روحانی و اصلاح‌طلبان روی آوردند با این حال وقتی نتیجه عملکرد این طیف نیز شرایط فعلی است طبیعتا جامعه به این نتیجه رسیده است که چه در انتخابات مشارکت حداکثری داشته باشد چه حداقلی، مسئولان از تامین امنیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آنها عاجز هستند و این درواقع دلیل دلسردی مردم در انتخابات اخیر بوده که دغدغه وزیر کشور برای ۱۴۰۰ نیز شده است. بنابراین ماهیت مشارکت پایین در کشورهایی مانند فرانسه و آمریکا با ایران کاملا متفاوت است. در شرایطی که امروز شاهد دلار ۲۷ هزار تومانی و سکه ۱۳ میلیونی هستیم، و حتی اقلام خردی مانند تخم مرغ و کره تبدیل به چالش می‌شوند اساسا اقناع مردم برای شرکت در انتخابات دشوار است! وقتی حسن روحانی کلید به دست در تلویزیون حاضر شد و گفت قفل‌ها را می‌گشاید و رونق اقتصادی ایجاد می‌کند و چنین شد نفر بعدی قرار است چه کار کند اگر تنها به دنبال وعده باشد و برنامه‌ای عملی را شاهد نباشیم؟!

 اولویت مطالبات مردم باشد نه امیال مسئولان

برای بررسی بیشتر موضوع و چگونگی امکان ایجاد انگیزه در مردم برای مشارکت حداکثری با یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفتگو کردیم. داریوش قنبری  گفت:«دغدغه میزان مشارکت در واقع ریشه در گذشته دارد و دلسوزان کشور و نظام پیش‌از این هشدارهای زیادی در این رابطه داده بودند که برخی رفتارها موجب دلسردی و کاهش انگیزه مردم می‌شود اما مورد توجه قرار نگرفت تا به اینجا رسیدیم که گفته می‌شود در شهری مانند کرج در انتخابات میان دوره‌ای اخیر با وجود دو میلیون واجد شرایط رای اما کاندیداهایی با حدود ۲۰ هزار رای برنده می‌شوند! آمارها وقتی با ادوار گذشته مقایسه می‌شود قابل باور نیست در بعضی از مناطق افرادی با کمتر از ۱۰ هزار نیز وارد مجلس شده‌اند!» او افزود:«ارزیابی وضعیت فعلی و دلایل کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد جامعه را می‌توان با فاکتورهایی مانند انباشته شدن مطالبات از گذشته و احساس اینکه مسئولین نسبت به خواسته‌های آنها کم توجی می‌کنند مورد بررسی قرار داد. از طرف دیگر نبود یک انتخابات کاملا رقابتی و احساس اینکه کاندیداهایی که در عرصه هستند همگی از یک تفکر هستند و فرقی بیت نامزدها نیست نیز عامل دوم کاهش میل مردم به حضور در انتخابات بوده است به هرحال انتخابات معنا و مفهوم مشخصی است و در واقع به معنی رقابت تفکرات، برنامه‌ها و اندیشه‌های مختلف در عرصه‌ای است که مردم این فرصت را داشته باشند با توجه به اولویت‌هایی که دارند تفکر و برنامه مورد نظر خود را انتخاب کنند.» این فعال سیاسی در ادامه تصریح کرد:«به عنوان نمونه در این انتخابات اخیر اکثریت کاندیداها از یک جریان خاص بودند و در نتیجه برای مردم خیلی تفاوتی نداشت که به اصطلاح «تقی» برنده شود یا «نقی»، مهم تفکر بود که همگی در این زمینه دیدگاه‌های مشترکی داشتند.» از او پرسیدیم در شرایط حاضر و با توجه به چالش‌های پیش روی مردم چگونه می‌توان انگیزه مشارکت را در مردم ایجاد کرد و اساسا چنین اراده‌ای در میان مسئولین دیده می‌شود؟، قنبری پاسخ داد:«قطعا دولت، مجلس و سایر بخش‌ها باید در ابتدای امر این موضوع را مورد توجه قرار دهند که ایجاد انگیزه لازم برای مردم برای حضور در انتخابات بسیار ضروری است با توجه به اینکه تهدیدات خارجی وجود دارد مشارکت بالا نیازی است که موجب تضعیف تهدیدات می‌شود و نظام برای مقابله با عوامل بیرونی به آن نیاز دارد بنابراین لازم است در فرایند قابل قبولی مسئولین در ابتدای امر موانع عدم تحقق مطالبات مردم را تشریح و تبیین کنند و به اطلاع جامعه رسانده شود.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب تاکید کرد:«در این مدت باقی مانده از عمر دولت و همینطور طرح‌ها و لوایحی که مجلسی‌ها بررسی می‌کنند خواسته‌ها و مطالبات مردم را باید مورد توجه قرار دهند نباید مسئولان خود را از مردم بی‌نیاز ببینند، مردم خواسته‌های جدی در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتمای دارند و این خواسته‌ها را سال‌ها در انتخابات بیان کردند، هر رایی که به صندوق ریخته می‌شود، زبانی دارد، خواسته و مطابه‌ای دارد، صرفا زینتی نیست هرچند برای تزئین و پز دادن برخی هم خوب است اما پیام دارد، مطالبه است، بیان سلیقه اداره کشور است، نوعی چه باید کرد و چه نباید کرد است.» قنبری در پایان گفت: «مسئولان به خوبی آگاه هستند که خواسته‌های مردم چیست و به راحتی می‌توانند تشخیص دهند چه اقداماتی را باید انجام دهند، بنابراین باید در عمل نیز اولویت‌های مردم در راس قرار گیرد و مسئولان تلاش نکنند امیال خود را به خواسته‌های مردمی اعمال کنند هرگونه تلاش برای دستکاری مطالبات مردم بی‌نتیجه است. اگر قرار است برای ۱۴۰۰ شاهد تغییری در مشارکت باشیم از همین حالا لازم است اولویت مردم بر امیال مسئولان غلبه یابد در غیر این صورت باید شاهد بی‌اعتمادی روز افزون باشیم.»/آفتاب یزد