به گزارش بخش بین المللی سایت خبرهای فوری، «واشنگتن این حق را دارد تا به اماکن و میراث فرهنگی ایران حمله کند.» این صحبت‌های ترامپ در گفت‌وگو با خبرنگاران در نیروی هوایی است، کمتر از یک روز پس از تهدید ۵۲ نقطه فرهنگی ایران. دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا روز یکشنبه در توییتی نوشت: «اگر ایران به هر امریکایی یا منافع امریکایی حمله کند، ۵۲ سایت ایران، با ارزش بالا و با اهمیت برای فرهنگ ایران – به نمایندگی از ۵۲ گروگان امریکایی که سال‌ها پیش توسط ایران گروگان گرفته شدند- هدف قرار می‌گیرند.» این توییت ترامپ واکنش‌های متعددی را در پی داشت، اما این واکنش‌ها او را از تهدید دوباره اماکن فرهنگی ایران وا نداشت و حتی این اقدام را «حق» امریکا خواند، حقی که آشکارا با قوانین بین‌المللی در تعارض است. تهدید به تخریب میراث فرهنگی یک کشور تاکنون با چنین صراحتی ادا نشده و حتی به عنوان «حق» نیز خوانده نشده است. پیش از این اگر داعش و طالبان با تیغ و تیشه به جان میراث هزارساله می‌افتادند، مثل آنچه بر «پالمیرا» گذشت، در زبان رواداری می‌کردند و با زبان سخن از تخریب فرهنگ و میراث‌فرهنگی نمی‌گفتند، اما اقدام اخیر رییس‌جمهور امریکا حتی از طالبان و داعش هم پیشی گرفته است. در میان واکنش‌های مختلفی که به تهدیدهای غیرقانونی ترامپ منتشر شده است، «کمپین ۳ میلیون امضا» تلاش دارد تا مردم جهان را به نقض «کنوانسیون ۱۹۴۹» و «قطعنامه ۲۳۴۷» توسط امریکا آگاه کند.
محکوم می‌کنیم
«دبیر کل محترم سازمان ملل متحد، با امضای این بیانیه اعلام می‌کنیم که تهدید رییس‌جمهوری ایالات متحده امریکا در حمله به مراکز فرهنگی و تاریخی ایران، ارتباطی به اختلافات و اهداف سیاسی ندارد. میراث تاریخی و فرهنگی تمدن ایران، متعلق به تمدن بشری و همه انسان‌های گذشته، امروز و آینده جهان است و هرگونه آسیب به میراث بشر در هر نقطه جهان و توسط هر شخصی برابر است با جنایت علیه فرهنگ و تمدن انسانی.» «کمپین ۳ میلیون امضا» با این بیانیه تهدید ترامپ برای هدف قرار دادن اماکن فرهنگی ایران را محکوم کرده است. طراحان این بیانیه از مردم ایران و جهان خواسته‌اند فارغ از هرگونه جهت‌گیری سیاسی، ملی و اعتقادی در جمع‌آوری امضا برای محکومیت تهدید ترامپ در حمله به اماکن فرهنگی ایران، این بیانیه را امضا کنند. این بیانیه پس از جمع‌آوری امضا به دبیرکل سازمان ملل متحد ارسال خواهد شد. «شهیندخت مولاوردی»، دستیار ویژه پیشین رییس‌جمهور در امور حقوق شهروندی نیز در توییتر خود با حمایت از این کمپین نوشت: «من هم امضا کردم.» مولاوردی در این توییت خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد گفت: «با امضای این تومار اعلام می‌کنم که تهدید رییس‌جمهوری ایالات متحده امریکا در حمله به مراکز فرهنگی و تاریخی ایران، ارتباطی به اختلافات و اهداف سیاسی ندارد.» علاوه بر مولاوردی، «ولی تیموری»، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز حمایت خود را از این کمپین اعلام کرده است.
همزمان با درج توییت ترامپ، «حجت‌الله ایوبی»، دبیر کمیسیون ملی یونسکو در نامه‌ای به «اودری ازوله»، مدیرکل سازمان علمی و فرهنگی و آموزشی یونسکو درخواست کرده بود تا علاوه بر محکوم‌کردن این اقدام افکار عمومی را از خطرات چنین رفتارهایی آگاه کند. در این نامه به نقش سپهبد قاسم سلیمانی در مبارزه با داعش اشاره و گفته شده بود: «متاسفانه در دهه گذشته جهان شاهد ظهور گروه‌های افراطی مانند داعش می‌باشد که با چنین اندیشه‌های خطرناکی ضربه‌هایی کاری و جبران ناپذیر به میراث فرهنگی بشری در کشورهای منطقه ما وارد آوردند. آنها با تخریب بناهای تاریخی و کهن، فرهنگ و تمدن بشری را مورد هدف قرار دادند. اینک که به برکت فداکاری و جانفشانی مردم منطقه و رشادت‌های سردار شهید قاسم سلیمانی ریشه داعش در منطقه خشکانده شد، تفکر و اندیشه خطرناک داعش به زبان رییس‌جمهور امریکا بازتولید میشود.»
علاوه بر او، دوشنبه ۱۶ آذر، «چانگ هوا»، سفیر تام‌الاختیار جمهوری خلق چین در ایران با انتشار تصاویری از ورودی مسجد امام در اصفهان، باغ فین در کاشان، خانه طباطبایی‌ها در کاشان و عمارت عالی‌قاپو در میدان نقش‌جهان اصفهان، با نوشتن «میراث فرهنگی جهان متعلق به تمام بشریت است» به ادعای خصمانه ترامپ واکنش نشان داد. پیش از او «سازمان دیده‌بان حقوق بشر» نیز روز یکشنبه
۱۵ دی (۵ ژانویه) با انتشار بیانیه‌ای به اظهارات تهدید‌آمیز دونالد ترامپ در ارتباط با حمله به ۵۲ نقطه ایران واکنش نشان داد. «ندرا پراسو»، مدیر سازمان دید‌بان حقوق بشر در واشنگتن در ارتباط با اظهارات ریاست‌جمهوری امریکا گفت: «پرزیدنت ترامپ باید تهدیدهای خود علیه اماکن و میراث فرهنگی ایران را به‌طور علنی پس بگیرد و شفاف اعلام کند که هیچگونه دستوری برای ارتکاب چنین جنایات جنگی نخواهد داد.» پراسو همچنین تصریح کرد: «وزارت دفاع امریکا باید به‌طور علنی بر تعهدات خود تاکید کرده و اعلام کند به قوانین جنگی بین‌المللی پایبند است و تنها دستورات نظامی مطابق با این قوانین را اجرا خواهد کرد.» «احمد مسجد جامعی» عضو شورای شهر تهران در صحن علنی شورا، روز دوشنبه، تهدید ترامپ را «توخالی» خواند و کنایه‌ای هم به «اهریمن» زد. احمد جامعی در گفت‌وگو با «ایران» فرهنگ ایران را «نابودنشدنی» دانست و گفت: «هر جا حافظ است، فرهنگ ایران است، هر جا خیام است فرهنگ ایران است، هر جا مولوی است، فرهنگ ایران است، این فرهنگ در همان امریکا هم کلی ریشه و پایه دارد. کجا را می‌توانند فکر کنند فرهنگ ایران نیست؟ هر جا امام رضا(ع) هست، فرهنگ ایران هم هست. فرهنگ نابودشدنی نیست.» احمد مسجدجامعی با اشاره به اینکه این ادعا منبعث از «روح اهریمنی» است، ریشه این تهدید را در تخریبگری‌های داعش و طالبان خواند و تاکید کرد: «آنها چون ریشه فرهنگی ندارند، راه‌هایی که انتخاب می‌کنند مشابه همدیگر است و تفاوتی بین داعش و طالبان و ترامپ نیست. از این جهت کارهای آنها ضدفرهنگ است. جنس اهریمن این است، هنر خوار شد، جادویی ارجمند، این جادویی است. در خوار شدن هنر است که این افراد می‌توانند خودنمایی کنند.» پس از شکل‌گیری «کمپین سه میلیون امضا» علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با تاخیر در آخرین ساعات روز یکشنبه به توییت ترامپ واکنش نشان داد و اظهار امیدواری کرد که یک اشتباه لفظی انجام شده باشد. مونسان در توییتر نوشت: «امیدوارم این توییت یک اشتباه لفظی بوده باشد؛ چراکه حمله به مراکز فرهنگی کاملا بر خلاف عرف و قوانین بین‌المللی است. تهدید مراکز فرهنگی در میان هیچ ملتی و با هیچ توجیهی پذیرفته نیست و بر اساس قطعنامه ٢٣۴٧ شورای امنیت سازمان ملل حمله به مراکز فرهنگی جنایت جنگی محسوب میشود.»
منش داعش در تخریب میراث فرهنگی
۲۱ مه ۲۰۱۵ (۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۴)، منطقه باستانی «پالمیرا» به دست گروه افراطی داعش افتاد، داعش در بدو ورود به این منطقه به جهانیان تسلی خاطر داد که قصد تخریب گنجینه‌های خرابه‌ها و آثار تاریخی شهرهای باستانی را ندارد، «ابولیث سعود»، فرمانده عملیات «دولت اسلامی» همان روز در شبکه رادیوی «الوان اف‌ام» در سوریه، «آینده این شهر» را چنین به تصویر کشید: «ما آنطور که بسیاری فکر می‌کنند با بولدوزر به این شهر حمله نمی‌کنیم، ما این شهر باستانی را ویران نمی‌کنیم، اما مجسمه‌های موجود در آن را که گمراهان پرستش می‌کردند، پودر خواهیم کرد.» با اینکه داعش پیش از یورش بردن به «پالمیرا» ضربه‌های جبران ناپذیری به میراث‌فرهنگی سوریه و عراق زده بود، با اینکه داعش در جولای ۲۰۱۴ «مقبره یونس نبی» در شهر موصل عراق را منفجر کرده بود، با اینکه داعش ۲۶ فوریه ۲۰۱۵ (۷ اسفند ۱۳۹۳) با تیشه و چکش به جان تندیس‌های تاریخی «موزه نینوا» در شهر موصل افتاده و فیلم آن را برای مردم جهان ارسال کرده بود، با اینکه داعش ۱۵ اسفند ۱۳۹۳ با بولدوزر «شهر باستانی نمرود» (متعلق به امپراتوری آشور) را در شمال عراق منهدم کرد، با اینکه داعش ۱۶ اسفند ۱۳۹۳ یادگار اشکانیان در «هترا» را تخریب کرد، اما حتی داعش در زبان می‌دانست که نمی‌تواند میراث‌فرهنگی کشوری را تهدید کند، می‌دانست که اگر قصد تخریب دارد، لااقل بهتر است پیش از تخریب آن را انکار کند و تهدید میراث‌فرهنگی در زبان چیزی جز سرافکندگی و نمایشی از حماقت ندارد، داعش به همین شکل هم عمل کرد، برخلاف تسلایی که به جهان داده بود و برخلاف ترامپ، اقلا در زبان قصد خود را انکار کرده بود، این قول را ۲۷ مه ۲۰۱۵ شکست، در این تاریخ بود که ایستگاه رادیوی سوریه اعلامیه یکی از فرماندهان گروه افراطی داعش در پالمیرا را پخش کرد: «این گروه قصد دارد مجسمه‌هایی را که دارای نشان‌های بت‌پرستی هستند از بین ببرد، اما بناهای تاریخی و خرابه‌ها در امان خواهند بود.» اداره کل آثار باستانی و موزه‌های روسیه تا ۳۰ ژوئن ۲۰۱۵ از تایید تخریب‌های داعش، خصوصا تخریب مجسمه معروف شیر (شیراللات) در جلو معبد آل‌لات در راهرو ورودی موزه پالمیرا سر باز می‌زد.عبدالکریم مدیر اداره آثار باستانی سوریه پس از این اقدام داعش اعلام کرد که این تندیس با صفحه فلزی و کیسه‌های شن پوشیده شده بود تا از آسیب‌های احتمالی ناشی از درگیری‌های مسلحانه در امان بماند اما داعش آن را بیرون آورد و از بین برد. پس از این تاریخ معبد بعلشمن در پالمیرا (۲۳ آگوست ۲۰۱۵)، معبد بل در پالمیرا، شش مقبره، طاق نصرت و یکی دیگر از بناهای تاریخی پالمیرا در ۴ اکتبر ۲۰۱۵ به‌طور کامل تخریب شدند. با مروری بر اقدامات داعش و طالبان در قبال آثار فرهنگی جهان که بخش عمده‌ای از آنها میراث ثبت جهانی هستند و به تمام مردم جهان تعلق دارند، این گفته اسکندر مختاری طالقانی در گفت‌وگو با «اعتماد» (۱۶ دی ۱۳۹۸) تایید میشود: «اتفاقی که در توییت آقای ترامپ افتاده است که تاکنون در جامعه بشری سابقه نداشته است.» تهدید لفظی میراث‌فرهنگی تاکنون حتی در منش طالبان و داعشیان جای نداشت، دونالد ترامپ با توییت خود از خط قرمزی عبور کرد که داعش و طالبان هم جسارت عبور از آن را پیدا نکرده بودند.
جنایت جنگی در آیینه قوانین بین‌المللی
«جنایت جنگی» این عبارت پس از توییت ترامپ در توصیف تهدید او به کار می‌رود. پیش از این «گونتر گراس»، نویسنده آلمانی این عبارت را در توصیف اقدامات بریتانیا و امریکا در شهر «درسدن» بیان کرده بود، در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم، «درسدن» آلمان که شهری فرهنگی بود، از ۱۳ تا ۱۵ فوریه ۱۹۴۵ بمباران شد. شهر تاریخی درسدن را به «فلورانس بر کرانه الب» می‌شناختند، شهری تاریخی با ساختمان‌هایی که یادگار معماری گوتیک و باروک بودند، همه این ساختمان‌های تاریخی در قلب مرکز جمع بودند و به منظور جلوگیری از آسیب این بناها، اکثر کارخانه‌ها خارج از بافت کهن شهر ساخته شده بودند، اما بمباران نیروهای متفقین در واپسین ماه‌های جنگ جهانی دوم و زمانی که آلمان عملا تسلیم شده بود، نه زیرساخت‌های درسدن را نشانه رفت، نه کارخانجات حومه شهر و نه پل‌ها و سازه‌ها را، ۷۲۲ بمب‌افکن نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا و ۵۲۷ بمب‌افکن نیروهای هوایی ایالات متحده بیش از ۳۹۰۰ تن بمب انفجاری را بر سر مرکز تاریخی شهر فرو ریختند، جایی که به گزارش الکساندر مک‌کی در کتاب «درسدن ۱۹۴۵، فتیله‌دان شیطان» نه پایگاه نظامی بود و نه اهمیت نظامی داشت. این فاجعه انسانی و فرهنگی یکی از پیش‌زمینه‌هایی بود که به تجمیع پروتکل‌های قبلی در کنوانسیون ژنو (۱۹۴۹) انجامید. ۷۰ سال پس از بمباران درسدن، دومینیک اسوود در مقاله‌ای در «تلگراف» ادعای مک‌کی را تایید کرد و نوشت: «سوالی که پس از هفتاد سال همچنان باقی است، این است چرا شهری را که نظامی نبود، آن هم وقتی که جنگ پایان یافته بود چنین بی‌رحمانه بمباران کردند.» از اینجا بود که «جنایت جنگی» معنای گسترده‌تری، اقلا در رابطه با میراث‌فرهنگی به خود گرفت. تلاش برای مصونیت میراث فرهنگی از اقدام‌های خصمانه گرچه به صورت مدون در «کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه» در مورد حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ آمده است، اما سابقه آن به سال‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ می‌رسد. سال ۱۹۰۷ دو کنوانسیون «اصول و مقررات جنگ‌های زمینی»، «بمباران توسط نیروهای دریایی در زمان جنگ» صراحتا خودداری از تهاجم علیه آثار و بناهای تاریخی- فرهنگی را مورد حکم قرار دادند. این نگاه به حفاظت از میراث فرهنگی در فاصله سال‌های ۱۹۲۳ در کنوانسیون مربوط به «جنگ هوایی» نیز تکرار شد تا ۱۲ آگوست ۱۹۴۹ پروتکل‌های الحاقی به این کنوانسیون مجموعا با عنوان «کنوانسیون ژنو» نامیده شدند و اصول مندرج در کنوانسیون‌ها ۱۸۹۹، ۱۹۰۷ و ۱۹۲۲ لاهه در یک متن و به صورت کامل‌تری گرد هم آمد. نوشتن این کنوانسیون، به‌رغم تمام ایراداتی که بعدها به آن گرفته شد، این امید را در دل جامعه بشری زنده می‌کرد که میراث‌فرهنگی دیگر روی جنگ به خود نخواهد دید، اینکه میراث فرهنگی به تاریخ بشریت تعلق دارد، اما حدود ۷۱ سال از این کنوانسیون می‌گذرد و حالا مردی از ینگه دنیا با نوشتن یک توییت تمام تلاش جهان برای مصون نگه داشتن میراث‌فرهنگی و تاریخی بشر را زیر سوال می‌برد. با این حال ماده ۵۳ از پروتکل ۱ و ماده ۱۶ از پروتکل ۲ کنوانسیون ژنو موارد زیر را ممنوع اعلام کرده است:
- اعمال هرگونه عمل خصمانه علیه آثار تاریخی، هنری و اماکن مدهبی که جزو میراث فرهنگی و معنوی مردم تلقی می‌شوند
- بهره‌برداری از آثار فرهنگی، هنری و اماکن مذهبی در جهت اهداف نظامی
- اقدامات تلافی‌جویانه و انتقامی علیه این قبیل آثار
ایران و امریکا هر دو به عضویت این کنوانسیون درآمدند و سال ۸۳، سازمان وقت میراث‌فرهنگی و گردشگری، با تشکیل «کمیته مشورت ملی» در راستای اجرای مفاد کنوانسیون به تدارک آموزش مفاهیم و مسائل میراث‌فرهنگی ملی و جهانی و ارزش‌های فرهنگی مجموعه مواریث جهان به کادر نظامی، از فرماندهان تا پرسنل تحت فرمان پرداخت (ایسنا، ۱ اردیبهشت ۱۳۸۳). اما کنوانسیون ۱۹۴۹ تنها معاهده بین‌المللی نیست که هرگونه تعرضی را نسبت به میراث‌فرهنگی جهان محکوم می‌کند. تخریب‌های گسترده طالبان و داعش نهایتا شورای امنیت سازمان ملل متحد را واداشت تا سال ۲۰۱۷ «قطعنامه ۲۳۴۷» را به تصویب برساند. در بخش اول این قطعنامه عنوان شده است که «تخریب غیرقانونی میراث فرهنگی به غارت بردن و قاچاق اشیای فرهنگی در سایه درگیری‌های مسلحانه به ویژه توسط گروه‌های تروریستی و همچنین تلاش برای نادیده گرفتن ریشه‌های تاریخی و تنوع فرهنگی در این زمینه می‌تواند به افزایش و وخیم‌تر شدن درگیری‌ها و جلوگیری از آشتی ملی پس از درگیری‌ها بینجامد و بنابراین امنیت، ثبات، حاکمیت و توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» اما بخش دوم این قطعنامه به صراحت تخریب غیرقانونی میراث فرهنگی شامل تخریب اماکن مذهبی و آثار و اشیای تاریخی از موزه‌ها، محوطه‌های باستانی، کتابخانه‌ها، آرشیوها و دیگر مکان‌ها را در سایه درگیری‌های نظامی تقبیح و محکوم می‌کند. به‌رغم صراحت دو مکتوب قانونی در تخریب میراث‌فرهنگی، نگرانی از اقدام ترامپ از منظر قانونی همچنان پابرجاست، زیرا امریکا در اکتبر ۲۰۱۷ اعلان خروج از یونسکو را ثبت کرد و متعاقب او، اسراییل هم همین گام را برداشت و دلیل این امر «مواضع یک‌طرفه و ضد اسراییلی» یونسکو اعلام شد، با اینکه هرگز این مواضع یک‌طرفه مشخص نشد اما غیاب امریکا و اسراییل از توافقی بین‌المللی برای حراست از میراث‌فرهنگی جهان خود قابل‌تامل است و کوچک‌ترین نشانه آن، تهدید لفظی میراث‌فرهنگی کشوری است که ریشه‌های تمدن جهان را در خود جای داده است.
داعش برخلاف تسلایی که به جهان داده بود این قول را ۲۷ مه ۲۰۱۵ شکست، در این تاریخ بود که ایستگاه رادیوی سوریه اعلامیه یکی از فرماندهان گروه افراطی داعش در پالمیرا را پخش کرد: «این گروه قصد دارد مجسمه‌هایی را که دارای نشان‌های بت‌پرستی هستند از بین ببرد، اما بناهای تاریخی و خرابه‌ها در امان خواهند بود.»
«جنایت جنگی» این عبارت پس از توییت ترامپ در توصیف تهدید او به کار می‌رود. پیش از این «گونتر گراس»، نویسنده آلمانی این عبارت را در توصیف اقدامات بریتانیا و امریکا در شهر «درسدن» بیان کرده بود، در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم، «درسدن» آلمان که شهری فرهنگی بود، از ۱۳ تا ۱۵ فوریه ۱۹۴۵ بمباران شد./اعتماد
