روزهای ناخوش برجام
خبرهای فوری: چشم انداز آینده تفاهم برای اقدام مشترک، مبهم است. از یک سو، شش کشور جدید اروپایی به سازوکار اتحادیه اروپا برای تجارت با ایران، موسوم به اینستکس، پیوسته‌اند؛ و از سوی دیگر، سه کشور اروپاییِ طرف برجام، تلویحاً یا تصریحاً، ایران را به استفاده از مکانیزم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل تهدید کرده‌اند.
به گزارش بخش بین المللی سایت خبرهای فوری، دولت ترامپ نیز مخصوصاً بعد از اعتراضات به افزایش قیمت بنزین در ایران، خواهان این است که اروپا را برای اعمال فشار بیشتر بر ایران با خود همراه کند. در این معادله پیچیده، برجام چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد و اروپایی‌ها چه موضعی در قبال توافق هسته‌ای خواهند گرفت؟
«فدریکا موگرینی» که چهره شناخته‌شده‌ای در ایران است، بعد از پنج سال جای خود را به جوزپ بورل اسپانیایی داد تا از این به بعد، او مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مذاکره‌کننده اصلی اروپایی‌ها در مورد سرنوشت برجام باشد. موگرینی در یکی از آخرین اظهارنظرهایش در مورد برجام گفته بود که «حفظ کردن توافق هسته‌ای به طور فزاینده‌ای سخت شده است».
مقامات اروپایی پیشتر نیز گفته بودند که برجام بعد از خروج دولت ترامپ از این توافق‌نامه، در وضعیت «تنفس مصنوعی» قرار دارد. در واقعیت امر نیز در حال حاضر تنها یک پوسته از توافق هسته‌ای باقی مانده است: کشورهای اروپایی، بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، به هیچ یک از تعهدات‌شان پایبند نبوده‌اند و مدت‌ها است که تنها به گفتاردرمانی روی آورده‌اند؛ ایران نیز بعد از ناتوانی اروپا در عمل به تعهداتش، طی چهار گام، اجرای بسیاری از تعهدات برجامی‌اش را متوقف کرده و احتمالاً در ماه‌های آینده، تعهدات بیشتری را نیز کنار خواهد گذاشت.
اروپا در موضع تعلل و انتظار
درست است که در روزهای گذشته، شش کشور اروپایی بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند در بیانیه مشترکی اعلام کرده‌اند که به سازوکار اینستکس می‌پیوندند و سه کشور موسس اینستکس، یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس نیز از اقدام این کشورها حمایت کرده‌اند. با این حال، همان‌طور که مجید تخت روانچی، یکی از دیپلمات‌های بلندپایه ایران، پیش از این گفته بود، اینستکس در حالت فعلی صرفاً «یک ماشین زیبای بدون بنزین» است.
در واقع، اروپایی‌ها در سال‌های اخیر نشان داده‌اند که اراده کافی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا را ندارند و بعید است در ماه‌های آینده نیز حرکت موثری برای انجام تجارت با ایران انجام دهند. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، در حاضر در پکن و مشغول رایزنی با مقامات چینی است. این سفر عراقچی که بازتاب رسانه‌ای نیز داشته است، در کنار واکنش احتیاط آمیز او به پیوستن شش کشور اروپایی به اینستکس، نشان می‌دهد که ایران نیز از کارآمدی تمرکز دیپلماتیک بر همکاری با اروپا تقریباً ناامید شده و ایران در شرایط فعلی سعی می‌کند که با همسایگان خود و کشورهایی دیگری نظیر چین و روسیه، همکاری کند.
اروپا موضع تعلل و انتظار را به احتمال زیاد رها نخواهد کرد و همچنان دیپلمات‌هایی اروپایی منتظر خواهند ماند تا نتیجه انتخابات سال آینده در آمریکا مشخص شود. اروپا هیچ برنامه‌ای برای عمل به برجام در شرایطی که ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا است، ندارد و احتمالاً در ماه‌های آینده نیز سه کشور اروپایی، همین خط سیاسی را دنبال خواهند کرد.
آیا اروپایی‌ها همان‌طور که تلویحاً یا تصریحاً تهدید کرده‌اند با فعال کردن مکانیسم ماشه، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و همین‌طور تحریم‌های اتحادیه اروپا را مجدداً علیه ایران اعمال نخواهند کرد؟ گرچه سه کشور اروپایی تلویحاً و فرانسوی‌ها تصریحاً به فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران، تهدید کرده‌اند، اما در حال حاضر بعید است که آن‌ها به سراغ استفاده از این گزینه بروند. مکانیسم ماشه در بند ۳۷ برجام گنجانده شده و کشورهای اروپایی، با استفاده از این مکانیسم می‌توانند موضوع عدم پایبندی ایران به تعهدات برجامی‌اش را به شورای امنیت بفرستند. با این حال، کنار گذاشتن تعهدات برجامی توسط تهران تنها یک اقدام جبرانی بوده و در صورتی که اروپایی‌ها از مکانیسم ماشه استفاده کنند، اروپا وارد تقابلی جدید با ایران میشود که کمتر سیاستمداری در این قاره به دنبال آن است.
بیانیه اروپایی
آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه مشترکی که شنبه‌شب در تارنمای رسمی وزارت خارجه انگلیس قرار گرفت اعلام کردند که به عنوان سهامداران بنیانگذار ابزار حمایت از تبادلات تجاری (اینستکس) از پیوستن بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند به این نهاد به گرمی استقبال می‌کنند.
در این بیانیه آمده است: «این اقدام اینستکس را بیشتر تقویت می‌کند و تلاش‌های اروپایی برای تسهیل تجارت مشروع اروپا و ایران را نشان می‌دهد و به وضوح نشان‌دهنده پایبندی مستمر ما به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است.
اجرای کامل و موثر برنامه جامع اقدام مشترک از حداکثر اهمیت برخوردار است. ایران باید بدون تاخیر به پایبندی کامل به تعهدات خود در برجام برگردد.
ما بار دیگر بر آمادگی خود برای بررسی همه مکانیسم‌های موجود در برجام، از جمله مکانیسم حل اختلاف، برای حل مسائل مرتبط با اجرای تعهدات ایران در برجام تاکید می‌کنیم.
ما همچنان به پیگیری تلاش‌هایمان در راستای راه حلی دیپلماتیک در چارچوب برجام پایبندی کامل داریم.»
دیروز ریچارد گرنل، سفیر آمریکا در آلمان از پیوستن شش کشور اروپایی به سازوکار مالی موسوم به اینستکس برای تجارت با ایران انتقاد کرده است. وی در ادبیاتی خصمانه در توئیتی نوشته است: «پیوستن کشورهای اروپایی به اینستکس در بدترین زمان! چرا باید با رژیمی تجارت کرد که مردم ایران را می‌کشد و اینترنت را قطع می‌کند؟ شما باید حامی حقوق بشر باشید و نه تجارت با ستمگران»! خطی که سفیر آمریکا در آلمان دنبال کرده، خط فشار بر اروپا برای همراهی با دولت ترامپ بعد از اعتراضات به افزایش قیمت بنزین در ایران است. در هفته‌ها و ماه‌های آینده، برای بهره‌برداری از این شرایط، ممکن است دولت ترامپ، فشار خود بر اروپایی‌ها را افزایش دهد. با این حال، حتی بعد از اعتراضات اخیر در ایران هم، بعید است که اروپایی‌ها، قرار گرفتن کامل در خط دولت ترامپ را بپذیرند.
در کل اروپا، هیچ گزینه‌ای برای حفظ برجام در شرایطی که دولت ترامپ همچنان در آمریکا بر سر کار باشد، ندارد. این تناقض موضع فعلی اروپایی‌ها است و در ماه‌های آینده نیز این تناقض همچنان دامن‌گیر آن‌ها خواهد بود. در صورتی که ترامپ باز هم رئیس جمهور آمریکا شود، احتمالاً این تناقض، کل سیاست برجامی اروپا را که مبتنی بر تعلل و انتظار است، غیرممکن خواهد کرد.
گام‌های هسته‌ای ایران در مقابل نقض برجام
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا اردیبهشت ماه سال گذشته به صورت یکجانبه و غیرقانونی کشورش را از برجام خارج کرده و تحریم‌های رفع شده به واسطه این توافق را علیه ملت ایران بازگرداند.
کشورهای اروپایی طرف برجام که تلاششان برای متقاعد کردن ترامپ برای باقی ماندن در برجام شکست خورده بود، ابتدا قانون مسدودساز اتحادیه اروپا را برای جلوگیری از خروج شرکت‌های اروپایی از ایران فعال کردند که کارآیی چندانی نداشت.
کشورهای اروپایی سپس اقدام به تأسیس سازوکاری برای انجام تبادلات مالی میان ایران و شرکت‌های اروپایی بدون نیاز به نظام مالی آمریکا ایجاد کردند که در بهمن ماه سال گذشته با تأسیس شرکت «اینستکس» عملی شد، اما تاکنون هیچ تراکنش مالی از طریق این ابزار انجام نشده است.
تهران نیز در مقابل، ناگزیر اقداماتی کاهنده بر پایه برخی بندهای مندرج در برجام انجام داده است. ۱۸ آبان‌ماه «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی در نشستی خبری در محل تاسیسات غنی‌سازی شهید «مسعود علیمحمدی» (فردو) به تشریح آخرین اقدامات انجام شده در راستای اجرای گام چهارم کاهش تعهدات برجامی پرداخت.
وی با بیان اینکه گام چهارم بنا به دستور رئیس جمهوری برداشته شد که به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ سایت فردو گاز تزریق شود، اظهار کرد: به تدریج ظرفیت غنی سازی در فردو طی روزهای آینده افزایش می‌یابد. با گازدهی سانتریفیوژها در فردو ظرفیت ۸ هزار و ۶۰۰ سویی به ۹ هزار و ۵۰۰ سو می‌رسد و نسبت به قبل از برجام فاصله زیادی نداریم.
اقدام‌های کاهنده ایران که در گام‌های اول و دوم، ابتدا از سقف ۳۰۰ کیلوگرم برای ذخایر اورانیوم غنی شده عبور کرد و سپس میزان غنای آن از ۳.۶۷ تعیین شده در برجام به ۴.۵ درصد افزایش یافت، در گام سوم با تحقیق و توسعه در زمینه سانتریفیوژهای جدید همراه بود. گام چهارم اما به تاسیسات فردو کشیده شد؛ تاسیساتی که بر پایه برجام هزار و ۴۴ ماشین سانتریفیوژ برای کارهای تحقیقاتی در تاسیسات هسته‌ای در آن فعالیت داشت، اما به این ماشین‌ها گازدهی انجام نمی‌شد.
ایران بارها اعلام کرده که اگر سایر طرف‌های باقی‌مانده در برجام تصمیم بگیرند تعهدات خود را مطابق با توافق اجرا کنند، گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران قابل بازگشت خواهد بود. /مردم سالاری
