رحمان قهرمان‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «اعتماد» عنوان می‌کند که شرایط برای ظهور داعش مانند سال ۲۰۱۴ فراهم نیست اما خطر این نیروها کماکان پا برجاست. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
آیا به نظر شما بعد از حمله ترکیه به شمال سوریه داعش این فضا را پیدا خواهد کرد که بار دیگر قدرت قبلی را پیدا کند؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که نه. چرا که حامیان داعش و زیرساخت‌هایی که باعث ظهور داعش شده بود اکنون در منطقه وجود ندارد. هر چند گفته میشود بحث زندانیان داعش در شمال سوریه موضوع بسیار مهمی است و هر چند ترکیه ادعا می‌کند که نیروهای دموکراتیک سوریه نیروهای داعش را از زندان آزاد کرده‌اند، این ادعاها چه درست باشد چه غلط، شرایطی را که برای تقویت داعش فراهم شود اکنون وجود ندارد. حامیان داعش انگیزه‌ای برای حمایت از آنها ندارند، شرایط سوریه و عراق هم بیش از سال‌های قبل تحت کنترل قرار دارد از همین رو امکان ظهور داعش مثل گذشته وجود ندارد.
گزارش‌ها حاکی از آن است کماکان هسته‌های داعش به شکل پراکنده در خاک سوریه حضور دارند، آیا فکر نمی‌کنید این عملیات موجب آن شود که این هسته‌ها فعالیت خود را گسترده‌تر از گذشته کنند؟
گروه‌های سلفی همواره به شکل محدود فعالیت داشته‌اند و کماکان نیز فعالیت می‌کنند و فعالیت داعش هم محدود به عراق و سوریه نیست. آنها در لیبی، افغانستان و در مناطق مختلف حضور دارند. بنابراین آن چیزی که من در پاسخ قبلی به آن اشاره کردم، این بود که داعش به شکل سال ۲۰۱۴ امکان ظهور ندارد. چرا که در آن دوره داعش توانسته بود بخش عمده‌ای از خاک عراق و سوریه را با حمایت‌هایی که از این گروه تروریستی در آن زمان صورت گرفت، اشغال کند و توانست به شکل گسترده‌ای حضور داشته باشد و منظور من از عدم بازگشت، به این شکل است. در غیر این صورت داعش می‌تواند به اشکال دیگری فعالیت خود را گسترده کند. قطعا بحث حملات تروریستی و اقدامات تک‌نفره و چند ده نفره پایان نمی‌یابد و احتمال گسترده‌تر شدن آن نیز وجود دارد و چیزی نیست که به آسانی از بین برود.
یعنی معتقدید جنس فعالیت داعش متفاوت از گذشته خواهد بود؟
اکنون شرایط اعلام خلافت وجود ندارد، اما به صورت طبیعی ممکن است اعضای داعش به لیبی، افغانستان و آسیای میانه کوچ کنند و به صورت فردی یا چند نفره اقداماتی را انجام دهند اما مثل سابق، امکان در اختیار گرفتن یک سرزمین وسیع را ندارند.
زندان‌هایی وجود دارد که کردها بازمانده‌های داعشی را آنجا نگهداری می‌کنند و این امکان وجود دارد پس از حمله ترکیه به شمال سوریه امنیت حداقلی زندان‌ها از بین برود و عوامل داعش فرار کنند؟ این موضوع تا چه حد می‌تواند نگران‌کننده باشد؟
این اتفاق برای خاورمیانه نمی‌تواند چندان نگران‌کننده باشد، اما برای اروپایی‌ها خیلی این موضوع نگران‌کننده است. می‌دانیم تعداد قابل توجه افرادی که کنار داعش در خاک سوریه مبارزه می‌کردند یا اروپایی بودند یا اینکه از جوان‌های نسل دوم و سوم مهاجران به اروپا بودند. شهروندان آلمان، فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی وقتی که به سوریه می‌آمدند، بخشی از آنها به کشورهای خود باز می‌گشتند و برخی دیگر این کار را انجام نمی‌دادند. از همین رو بحث زندانیان داعشی و به خصوص داعشی‌های اروپایی از جمله مباحث اختلافی میان امریکا و اروپاست. امریکا معتقد است که اروپا باید این زندانیان را بپذیرد در حالی که اروپا عنوان می‌کند که این زندانیان قابل بازگشت به اروپا نیستند. حضور داعشی‌های اروپایی در زندان نیروهای کرد، یک آسودگی خاطر را برای کشورهای اروپایی به وجود آورده بود که این داعشی‌ها به مرزهای اروپا باز نمی‌گردند. اما حمله اخیر ترکیه به خاک سوریه این نگرانی را به وجود آورده که ممکن است کردها برای مقابله با ترکیه این زندانی‌ها را آزاد کنند و قاعدتا بخشی از آنها آسان‌ترین مسیری که بتوانند در پیش بگیرند، مسیر اروپا است و بار دیگر تراژدی مهاجرت به اروپا و بنیادگرایی نژادی و قدرت گرفتن راست افراطی تشدید شود.
آقای ترامپ عنوان کرده که این تروریست‌ها ۷هزار مایل از خاک امریکا فاصله دارند؛ رهاسازی این زندانی‌ها تا چه حد برای امریکایی‌ها نگران‌کننده است؟
ارزیابی استراتژیک امریکایی‌ها این است که داعش امکان ظهور به شکل سابق را ندارد و امریکایی‌ها اعلام کردند که تنها در جنوب سوریه (منطقه التنف) تعدادی از نیروها باقی خواهند ماند تا اجازه ظهور دوباره داعش داده نشود. از همین رو ارزیابی استراتژیک امریکا حاکی از آن است که داعش دیگر توان ظهور را ندارد و چندان دغدغه جدی ندارند. سیاست‌هایی که ترامپ در پیش گرفته تا حد زیادی اروپایی‌ها را نگران کرده است. آنها پیش‌تر خیال‌شان راحت بود که امریکا از آنها حمایت می‌کند و در موضوعات امنیتی خاورمیانه به آنها کمک می‌کند اما اکنون ترامپ چندان علاقه‌ای به این کار نشان نمی‌دهد و معتقد است که داعش و پناهجویان موضوع اروپایی‌ها است و باید خودشان وارد این ماجرا شوند. از همین رو این موضوع مساله مهمی برای امریکا نیست.
آیا امریکایی‌ها انتظار آن را ندارند اتفاقی مشابه ۱۱ سپتامبر در امریکا رخ دهد؟
۱۱ سپتامبر جریان جداگانه‌ای است؛ شکاف اطلاعاتی که بین دستگاه‌های امنیتی امریکا به وجود آمد تبدیل به عامل اصلی حمله ۱۱ سپتامبر شد. پس از آن بعد از تجمیع ۱۶ نهاد اطلاعاتی توانستند اشراف اطلاعاتی قابل توجهی کسب کنند. از همین رو وضعیت آنها بسیار قوی‌تر از دوره ۱۱ سپتامبر شده است و امریکایی‌ها نیز مثل دستگاه‌های اطلاعاتی سایر کشورها به داعش نفوذ کردند و اطلاعات دقیق‌تری را از وضعیت این گروه تروریستی به دست آوردند و در چارچوب آن حرکت می‌کنند. اگر ارزیابی امریکایی‌ها حاکی از آن بود داعش دوباره ظهور پیدا می‌کند حتما اقدام بیشتری انجام می‌دادند.
با وضعیت کنونی احتمالا نیروهای کرد توان نگهداری از نیروهای زندانی داعش و حتی خانواده‌های آنها را در اردوگاه‌ها نداشته باشند و اروپا نیز آنها را نمی‌پذیرد، چه سرنوشتی در انتظار این نیروها خواهد بود؟
یک پیشنهاد مطرح شد که این افراد به گوانتانامو بروند. که دونالد ترامپ آن را رد کرد چرا که این موضوع تجربه خوبی برای امریکا نبود. از همین رو بحث زندانیان داعش و خانواده‌های آنها به قول دیپلمات‌ها تبدیل به یک سیب‌زمینی داغ (Hot potato) شده است که همه می‌خواهند به طرف دیگری پرتاب کنند. ترجیح اروپا این است که داعشی‌ها در خاک سوریه بمانند؛ سوریه می‌خواهد این تروریست‌ها را خارج کند و ترکیه تمایلی برای ورود آنها به خاک خود ندارد. اکنون یک موقعیت پیچیده‌ای به وجود آمده و هیچ دولتی مسوولیت نگهداری آنها را برعهده نگرفته است چرا که یک تجربه ناخوشایندی پس ۱۱ سپتامبر به وجود آمد و زندانیان القاعده چالش‌های زیادی را به وجود آوردند. مساله شکنجه در گوانتانامو مطرح و فشار زیادی به امریکا بر سر این موضوع مطرح شد. اروپایی‌ها نیز که مدعی مباحث حقوق بشری بودند، توان نگهداری آنها را نداشتند. از همین رو این موضوع بسیار پیچیده است و چندان نمی‌توان انتظار پایان آن را به آسانی داشت. زیرا اطلاعات زیادی در خصوص شمال سوریه وجود ندارد و بعد از پایان عملیات ترکیه باید دید که چه تعداد داعشی فرار کرده‌اند و این موضوع چه ابعادی می‌تواند داشته باشد.
به نظر شما امریکا و اروپا قصدی برای رسیدن به راه‌حل در خصوص زندانیان داعشی دارند؟
شرایط سختی است؛ ترامپ اصلا نمی‌خواهد در این زمینه هزینه‌ای بپردازد. جامعه امریکا تجربه تلخ پس از ۱۱ سپتامبر را دارد و به هر حال این مساله‌ای است که اروپا باید بیشتر هزینه بپردازد، چرا که داعش یک مساله گره خورده به امنیت داخلی اروپاست. تهدیدی که اردوغان انجام داد و گفت می‌توانیم درها را باز کنیم، این یک واقعیت تلخ است و اروپایی‌ها نیز آن را می‌دانند. به هر حال مرزهای آنها آسیب‌پذیر است و اگر سیل مهاجران دوباره به سمت اروپا حرکت کند ممکن است بین هزار تا دو هزار داعشی به اروپا بازگردند. آنها در نهایت باید هزینه آنها را بپردازند و در چنین شرایطی احتمالا امریکایی‌ها نیز حمایت خواهند کرد. ولی مساله اینجاست که اروپایی‌ها می‌خواهند بخشی از موضوع را دیگران حل کنند و راسا اروپا تاکنون وارد حل این بحران نشده است. باید دید که از این پس چنین نیتی خواهند داشت یا خیر.
اگر داعشی‌های رها شده به سمت سرزمین‌هایی مانند لیبی یا افغانستان رهسپار شوند باز هم داعش مثل گذشته ظهور می‌کند؟
این موضوع بستگی به شرایط دارد؛ نیروهای این‌چنینی چندان نمی‌توانند موفق باشند. باید دید معادلات جایی مانند لیبی چگونه پیش می‌رود. باید دید که آیا نیروهای خارجی تمایلی برای ایجاد داعش در لیبی را دارند که در مقابل خلیفه حفتر باشد یا حتی خلیفه حفتر از آنها علیه دولت مرکزی لیبی استفاده کند. شرایط بسیار مهم‌تر از خواست داعشی‌هاست. پس از جنگ سرد این خواسته همواره از سمت تروریست‌ها و سلفی‌ها وجود داشته است. در یک دوره شرایط ایجاد میشود و ۱۱ سپتامبر رخ می‌دهد. در مقطعی شرایط فراهم میشود و داعش در سوریه و عراق ظهور می‌کند. این موضوع بستگی به شرایط دارد. اکنون روی کاغذ مساعد‌ترین شرایط برای ظهور دوباره داعش در لیبی است ولی باز هم شرایط لیبی با سوریه و عراق سال ۲۰۱۴ کاملا متفاوت است. باید دید آیا امکان ظهور دوباره پیدا می‌کنند یا خیر.
یعنی فکر می‌کنید بدون حمایت خارجی امکان ظهور دوباره داعش وجود ندارد؟
داعش بدون حمایت خارجی هیچ‌گونه لجستیکی در اختیار ندارد. بدون این حمایت‌ها در نهایت بمب به خودشان می‌بندند و دست به اقدامات انتحاری می‌زنند، ولی نمی‌توانند به سادگی یک شهر مانند موصل و رقه را تصرف کنند. امکانات برای پیش رفتن در یک منطقه نظامی را چه کسی می‌خواهد در اختیار این گروه قرار دهد؟ اگر حمایت‌های منطقه‌ای کشورهای عربی خلیج فارس وجود نداشت، داعش امکان ظهور پیدا نمی‌کرد و این موضوع کاملا مشخص بود. /روزنامه اعتماد
