تابو شکنی نفتی در عربستان سعودی
خبرهای فوری: قطعه آخر پازل کودتای نفتی ولیعهد جوان سعودی، روز یکشنبه گذشته با کنار گذاشتن خالد الفالح از سکانداری وزارت نفت عربستان تکمیل شد.
این انتصاب تابوشکنانه با دستور ملک سلمان انجام شد اما نمی‌توان ردپای ولیعهد جوان سعودی را در به ثمر رسیدن آن نادیده گرفت. نگاهی به تحولات ۱۰ روز پیش از برکناری دستوری الفالح، نشان می‌دهد حذف الفالح که به‌عنوان معمار توافق کاهش تولید اوپک شناخته میشود، گام به گام پیش رفته است. نخستین گام روز جمعه ۳۰ آگوست برداشته شد. در این روز بخش صنعت و معدن که از سال ۲۰۱۶ به وزارت نفت عربستان افزوده شده بود تا الفالح تحت‌عنوان «وزیر انرژی» ریاست هر سه بخش را بر عهده داشته باشد، پس گرفته شد و مسوولیت آن به بندر الخرایف سپرده شد.
در گام بعدی که سه روز بعد برداشته شد، الفالح از ریاست هیات مدیره شرکت نفت دولتی عربستان (آرامکو) کنار گذاشته شد تا نخستین تابوشکنی در تغییر ساختار نفتی عربستان رخ دهد. در عربستان همواره این وزیر نفت بوده که ریاست هیات مدیره آرامکو را بر عهده می‌گرفته است. اما با جایگزین شدن «یاسر بن عثمان الرمیان» که فردی بسیار نزدیک به محمد بن‌سلمان است، انگیزه این ساختارشکنی مشخص و تمایل ولیعهد سعودی برای محدود کردن قدرت وزیر نفت عربستان آشکار شد. اما گمانه‌ها از «محدود کردن قدرت الفالح» اشتباه بود. کمتر از یک هفته بعد الفالح به‌طور کامل از راس وزارت نفت عربستان کنار گذاشته شد تا گمانه‌ها از نارضایتی بن‌سلمان از عملکرد او در زمینه افزایش قیمت نفت و همچنین اختلافات این دو در رابطه با چگونگی عرضه اولیه پنج درصد از سهام آرامکو، شکل واقعیت به خود بگیرد.
ورود یک عضو از خاندان سلطنتی به وزارت نفت عربستان ابتدا این سوال را ایجاد می‌کند که شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان کیست و آیا عضویت او در خانواده سلطنتی، تاثیری بر روابط عربستان و ایران در اوپک خواهد داشت؟ واکنش بازار به وزیر نفت جدید سعودی‌ها نیز از دیگر مواردی است که با علامت سوالی پیرامون تداوم توافق کاهش تولید با رفتن الفالح قابل بررسی است. در عین حال موضوع عرضه اولیه بخشی از سهام آرامکو، بحثی است که با ورود وزیر جدید و تغییرات صورت گرفته در راس آرامکو بار دیگر داغ شده است. عبدالعزیز بن‌سلمان در مدت زمان کوتاهی که به‌عنوان وزیر نفت شناخته میشود؛ تلاش کرده تا به تمام سوالاتی که پیرامون این تغییر ناگهانی ایجاد شده، پاسخ گوید. او در نخستین اظهار نظر خود، یک روز بعد از انتصابش به‌عنوان وزیر نفت و در حاشیه کنگره جهانی انرژی در ابوظبی گفت: هیچ اقدام رادیکالی در عربستان وجود ندارد. ما همه برای دولت کار می‌کنیم؛ یک نفر می‌آید، یک نفر می‌رود.
خروج از سایه
عبدالعزیز بن‌سلمان در میان فعالان حوزه نفت به‌عنوان فردی تکنوکرات شناخته میشود که بر صنعت نفت به ویژه بازار جهانی آن تسلط فنی بالایی دارد. آن‌طور که ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه موسسه مشاور نفت و گاز FGE به «دنیای اقتصاد» می‌گوید؛ این ویژگی بن سلمان باعث میشود تا او در اوپک نگاه سیاسی نداشته باشد، بنابراین می‌توان انتظار داشت وزیر نفت جدید سعودی‌ها، در جلسات اوپک در رابطه با ایران موضعی صرفا فنی داشته باشد و از سیاسی کردن مباحث نفتی پرهیز کند.
ایران و عربستان در منطقه به‌عنوان رقبای سیاسی شناخته می‌َشوند و ریاض برای افزایش قدرت سیاسی خود در مقابل تهران از هیچ تلاشی چشم‌پوشی نمی‌کند. با این حال در برهه‌های زمانی مختلف تلاش شده تنش‌های سیاسی وارد مباحث اوپک نشود و اتحاد نفتی اعضای این سازمان حفظ شود. اگرچه در برخی موارد اوپک تا حدودی بر خلاف منافع اعضایش گام برداشته، اما این روند ادامه‌دار نبوده است. برای مثال پیش از شروع تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، توییت‌های دستوری ترامپ برای افزایش تولید نفت اوپک به منظور پوشش جای خالی نفت ایران در بازار منجر به نادیده گرفتن محدودیت‌های کاهش تولید و افزایش چشمگیر تولید برخی اعضای اوپک از جمله عربستان شد. این اتفاق اعتراض وزیر نفت ایران را در پی داشت زیرا این اقدام از نگاه او همراهی اوپک با تحریم‌های آمریکا علیه ایران بود. مدتی بعد با اثبات این موضوع که صادرات نفت ایران با وجود موانع همچنان ادامه دارد و همچنین خطر بازگشت مازاد عرضه به بازار، اوپک یا به عبارتی عربستان از موضع خود کوتاه آمد و پیام‌های توییتری ترامپ را نادیده گرفت.
آن‌طور که ناصری می‌گوید، عبدالعزیز بن‌سلمان در زمینه بازار نفت از دانش کافی برخوردار است و از دهه ۸۰ میلادی به این سو سابقه حضور در حوزه نفت را دارد. او در این سال‌ها به‌عنوان مشاور آرامکو و همچنین نماینده خاندان سلطنتی یا عربستان در اوپک شناخته میشود. نقش این شاهزاده نفتی در تمام این سال‌ها باعث شده که او در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های اوپک به خصوص در سال‌های اخیر نقشی کلیدی داشته باشد تا آنجا که الفالح اصولا به تنهایی در اوپک تصمیم نمی‌گرفته و اگر عبدالعزیز در جلسات حضور نداشته، هیچ توافقی به امضای او نمی‌رسیده است. بنابراین می‌توان گفت عبدالعزیز بن سلمان یک وزیر پشتیبان و پشت پرده بوده که حالا قدرت را آشکارا در دست گرفته است. از نگاه مدیر بخش خاورمیانه موسسه مشاور نفت و گاز FGE، علت اینکه عبدالعزیز بن سلمان تا کنون وزیر نشده این است که تا به حال سابقه نداشته فردی از خانواده سلطنتی به‌عنوان وزیر نفت انتخاب شود. این قانون در رابطه با وزیر دارایی نیز وجود دارد تا در این دو حوزه مهم، شبهه‌ای نسبت به خاندان سلطنتی ایجاد نشود. اما نگاهی به عملکرد ملک سلمان نشان می‌دهد او از انجام کارهای ممنوعه ابایی ندارد و تصمیمات بی‌سابقه در خاندان سلطنتی را به راحتی اجرا کرده است از جمله اخراج یا دستگیری اعضای خاندان سلطنتی و حالا هم به وزارت نفت رساندن یکی از پسرانش.
مسیر دشوار بازار
«توافق اوپک برای کاهش تولید با کشورهای غیرعضو این سازمان از جمله روسیه، می‌تواند برای مدت‌زمانی طولانی ادامه داشته باشد.» این نخستین سیگنال وزیر نفت تازه عربستان سعودی در نخستین روز کاری این هفته بازار نفت بود که البته از سوی فعالان بازار نفت با واکنش مثبت همراه بود. به این ترتیب بهای طلای سیاه علاوه بر آنکه روز دوشنبه با رشدی حدودا ۲ درصدی همراه بود، روز گذشته نیز روند صعودی خود را حفظ کرد.
دیروز هر بشکه نفت خام برنت تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۷:۳۰ به وقت تهران) ۶۶ سنت رشد قیمت داشت و به ۲۵/ ۶۳ دلار بر بشکه رسید که بیشترین سطح قیمتی از ابتدای آگوست تا کنون بشمار می‌رود. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز ۶۵ سنت رشد قیمت داشت و روی ۵۰/ ۵۸ دلار بر بشکه ایستاد. رشد قیمت‌ها در روز گذشته اگرچه از سوی بلومبرگ به انتظار بازار از افت دوباره ذخایر تجاری نفت خام آمریکا نیز ارتباط داده شد با این حال، نمی‌توان ایجاد انتظاری قوی از عمیق‌تر شدن کاهش تولید اوپک با ورود وزیر نفت جدید به کابینه عربستان را نادیده گرفت. با این حال اما و اگرهایی در رابطه با پایدار بودن این رشدها وجود دارد.
از نگاه برخی کارشناسان برادر ناتنی محمد بن سلمان چندان به او نزدیک نیست و حتی نگاه فنی او به مسائل حوزه نفت، احتمالا مانع از تسلط دیدگاه‌های ولیعهد سعودی به روند تصمیم‌گیری‌ها میشود. با این حال آن‌طور که در دو روز روی کار بودن عبدالعزیز بن سلمان مشخص شده، به نظر می‌رسد یکی از اهداف اصلی او افزایش قیمت نفت است؛ ماموریتی که پیش از این بر عهده الفالح بود اما گفته میشود ولیعهد جوان سعودی از نتایج آن راضی نبوده است. قیمت مطلوب نفت برای محمد بن سلمان با قیمت‌های فعلی، بیش از ۲۰ دلار فاصله دارد و آن‌طور که از گفته‌های برادرر بزرگ‌تر ولیعهد برمی‌آید، او تلاش دارد با حفظ توافق اوپک، بازار را به سمت قیمت‌های بالاتر هدایت کند.
انتظار تلاش عبدالعزیز بن سلمان برای افزایش قیمت نفت در بازار جهانی از آنجا مطرح میشود که پیش از این تاریخ نفت عربستان شاهد خلع قدرت زکی یمانی به‌عنوان وزیر نفت با دستور ملک فهد بود زیرا از نگاه پادشاه او در افزایش قیمت‌ها ناتوان بوده است. در گزارشی به قلم جولیان لی در بلومبرگ، این اتفاق در سال ۱۹۸۶ رخ داد. در آن زمان ۱۸ دلار بر بشکه قیمتی بود که پادشاهی عربستان علاوه بر افزایش تولید، به دنبال رسیدن به آن بود. ۳۳ سال بعد از این واقعه، به نظر می‌رسد الفالح نیز با دلایلی مشابه از فعالیت کنار گذاشته شد؛ نخست فاصله‌ای که قیمت‌های فعلی با قیمت مورد نظر ولیعهد سعودی در محدوده ۸۵ دلاری دارد تا او بتواند با تکیه به آن به اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ دست پیدا کند و دوم آنچه ناتوانی الفالح در کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش سرمایه‌گذاری خوانده شده است. با وجود اتهاماتی که گفته می‌شودباعث خلع الفالح از وزارت نفت عربستان شد، باید دید شاهزاده نفتی سعودی که حالا انتظارات زیادی از او وجود دارد، چگونه می‌تواند خواسته‌های خاندان سلطنتی را تامین کند. از نگاه فعالان بازار نفت عبدالعزیز بن سلمان اگرچه فردی کارکشته در حوزه نفت است، اما حالا مسیری دشوار پیش رو دارد. عربستان در حال حاضر ۵۰۰ هزار بشکه در روز بیش از سقف تعیین شده برای کاهش تولید این کشور، از تولیداتش کاسته است. با این حال هنوز خطر کند شدن رشد تقاضا، بازار نفت و قیمت‌ها را تهدید می‌کند. اگرچه در دو روز کاری گذشته و با سیگنال‌های شاهزاده سعودی بازار بر توافق کاهش تولید تمرکز کرده، اما نباید فراموش کرد که همین حالا قیمت نفت ۱۰ درصد کمتر از اوج خود در ماه آوریل قرار دارد و علت اصلی آن نیز تداوم نگرانی‌ها از کند شدن رشد جهانی اقتصاد و در پی آن کم شدن رشد تقاضای نفت در پی جنگ تجاری چین و آمریکا است. در عین حال، آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین گزارش خود چشم‌اندازش از تقاضای نفت خام تا پایان امسال را به کمترین سطح در یک دهه گذشته رسانده است. طبق این گزارش، رشد تقاضای نفت خام برای نیمه نخست ۲۰۱۹ نیز تنها ۵۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. با این حال به نظر می‌رسد شاهزاده نفتی سعودی تمرکز خود را بر افزایش قیمت‌ها با تکیه بر تداوم توافق کاهش تولید اوپک پلاس قرار داده اما مشخص نیست این توافق تا چه میزان قادر به جبران زیان‌های ناشی از جنگ تجاری و افزایش عرضه از سوی تولیدکنندگان غیرمتعارف نفت خام است. عبدالعزیز بن سلمان روز دوشنبه در بخشی از سخنان خود در حاشیه بیست و چهارمین کنگره جهانی انرژی در ابوظبی با تاکید بر حفظ توافق کاهش تولید گفت: ما حالا خانواده‌ای بزرگ‌تر داریم که نام آن اوپک پلاس است. او در این سخنرانی چشم‌اندازی را تصویر کرد که در آن جشن یکی شدن کشورهای عضو اوپک پلاس در قالب یک همکاری طولانی‌مدت در آینده‌ای نه چندان دور برگزار خواهد شد.
سنگ بزرگ
اما اصرار بر افزایش قیمت نفت از سوی بزرگترین عضو اوپک، در کنار تامین بودجه این کشور که برای سال جاری روی قیمت ۸۰ دلار بر بشکه به تصویب رسیده، توجیه‌پذیر کردن عرضه اولیه ۵ درصد از سهام آرامکو است. فروش بخشی از سهام آرامکو طرحی است که نخستین بار از سوی محمد بن سلمان مطرح شد. او قصد دارد با کسب درآمد ۱۰۰ میلیارد دلاری از عرضه اولیه بخشی از سهام آرامکو، برنامه‌های اقتصادی و فرهنگی خود در چشم‌انداز ۲۰۳۰ را پیش ببرد. در واقع آن‌طور که در برنامه‌ها ذکر میشود، این درآمد قرار است به سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی اختصاص پیدا کند تا وابستگی بزرگترین صادرکننده نفت دنیا به دلارهای نفتی کم شود.
نخستین بار در سال ۲۰۱۶ اعلام شد بخشی از سهام شرکت دولتی نفت عربستان در بازارهای سهام عرضه خواهد شد. در ماه مه این سال الفالح به‌عنوان وزیر نفت انتخاب شد. در آن زمان قرار بر این بود کهIPO آرامکو تا پایان سال ۲۰۱۸ انجام شود؛ اما با تاخیر مواجه شد. گفته میشود الفالح به عنوان یکی از مخالفان اجرای این عرضه اولیه، نه تنها با اجرای این طرح مخالف بوده بلکه با انجام این عرضه در بورس نیویورک، به‌عنوان بازار مورد نظر بن سلمان نیز مخالفت می‌کرده است. زیرا با ورود آرامکو به این بورس امکان ضبط اموال آرامکو توسط دادگاه‌های آمریکا به‌عنوان غرامت حادثه تروریستی یازده سپتامبر وجود دارد. حالا اما به نظر می‌رسد تمام زمینه‌ها برای انجام بزرگترین عرضه اولیه دنیا چیده شده است. الفالح به‌عنوان یک مانع دیگر وجود ندارد و فردی بسیار نزدیک به بن سلمان نیز در راس آرامکو قرار گرفته است. در چند روز گذشته بخش مهمی از اظهارنظرهای عبدالعزیز بن‌سلمان در کنار نظراتش در زمینه تداوم طولانی‌مدت توافق کاهش تولید، به عرضه اولیه بخشی از سهام آرامکو و الزامات آن اختصاص یافته است. او عقیده دارد آرامکو، شرکت‌ها و وزارتخانه نفت به‌عنوان نهادهای تنظیم‌کننده در عرضه اولیه باید از یکدیگر جدا باشند. او با تاکید بر نقش رگولاتورها در جریان عرضه اولیه آرامکو، به خوبی نشان داد به دنبال همراهی با اجرای این طرح عظیم است. در حال حاضر آرامکو در حال آماده کردن خود برای اجرای عرضه اولیه تا دو سال آینده است. در صورت اجرای این طرح، شالوده چشم‌انداز ۲۰۳۰ ریخته میشود و محمد بن سلمان سرمایه کافی برای اجرای خواسته‌های خود خواهد داشت. بن سلمان حالا حلقه افراد نزدیک به خود را برای اجرای این طرح دارد؛ اما چالش‌های قبلی هنوز بر سر راه بزرگترین عرضه اولیه دنیا قرار دارد. قیمت نفت هنوز آنقدر بالا نیست تا بر پایه آن انتظار پادشاهی سعودی از ارزش‌گذاری ۲هزار میلیارد دلاری آرامکو تامین شود. از سوی دیگر با توجه به باقی بودن ۹۵ درصد از سهام آرامکو در اختیار پادشاهی سعودی، آنها باید راهی برای مقابله با معضل شفاف‌سازی که لازمه ورود به بازار سهام است و بی‌پرده شدن احتمالی رازهای چند ساله‌شان در آرامکو پیدا کنند. /دنیای اقتصاد
