گام‌ به گام، بدون آمریکا

از زمانی که ایران گام‌های تعلیقی خود را آغاز کرده اروپایی‌ها در یک نوبت با تشکیل کمیسیون مشترک برجام، روند اقدامات خود برای اجرایی کردن ساز و کار مالی اینستکس را برای ایران تشریح کردند و مدعی شدند این ساز و کار اجرایی شده است اما آنچه مشخص است اینکه با وجود این ادعاها هنوز هیچ تغییری در مبادلات خارجی ایران و موضوعاتی نظیر همکاری‌های بانکی و فروش نفت ایجاد نشده است. همین مساله باعث شد که ایران گام دوم تعلیقی خود را نیز در ۱۶ تیر بردارد و درصد غنی‌سازی اورانیوم را افزایش دهد. به دنبال این مساله امروز نشست فوق‌العاده کمیسیون مشترک برجام با حضور هیات ایرانی و گروه ۱+۴ در وین پایتخت اتریش برگزار می‌شود.
رئیس‌جمهور کشورمان بارها در این مدت تاکید کرده، کاهش تعهدات ایران موقتی است و چنانچه آنها به تعهدات خود به طور کامل عمل کنند، ایران قابلیت بازگشت به شرایط قبل از کاهش تعهدات‌ را دارد. با این‌حال آن‌طور که به نظر می‌رسد اقداماتی که اروپا در این مدت انجام داده، تناسبی با ۱۱ تعهدی که پس از خروج آمریکا از برجام داده بودند ندارد و همین مساله باعث شده ایران گام دوم را نیز بردارد و تهدید کند اگر شرایط به همین شکل ادامه یابد گام سوم نیز در شهریور برداشته خواهد شد.
دکتر محمدباقر خرمشاد، دبیر شورای راهبردی روابط خارجی در گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص روند موجود میان ایران و اروپا در خصوص برجام معتقد است با توجه به اهمیت بالای برجام برای اروپا، ایران باید گام‌های تعلیقی خود را همچنان ادامه دهد تا اروپا نسبت به جدیت ما مطمئن شود. خرمشاد می‌گوید: به نظر من برجام برای اروپا بسیار اهمیت دارد و حالا حالاها حاضر نیست برجام را ازدست بدهد لذا فقط ایران باید بدون ترس و لرز گام‌های خود را بردارد و مطمئن باشد که در گام‌ دوم، اروپایی‌ها بیشتر نرم خواهند شد. در گام سوم بیشتر و… . اولین شرط این مساله این است که ایران روند حرکت فعلی را متوقف نکند.

در این مدت علاوه بر اقداماتی که از سوی سه کشور اروپایی در ارتباط با اینستکس انجام شده، فرانسه نیز به صورت انفرادی تلاش دارد در قالب یک میانجی بین ایران و آمریکا، طرح‌هایی را جلو ببرد تا شاید ایران را از ادامه گام‌های تعلیقی خود منصرف کند. در این ارتباط تا کنون رئیس‌جمهور فرانسه دو بار به صورت تلفنی با حسن روحانی گفت‌‌وگو کرده و دو بار نیز فرستاده ویژه خود را به تهران فرستاده که در یکی از این سفرها پیام کتبی مکرون تقدیم روحانی شد. چند روز قبل نیز سید عباس عراقچی‌، معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان با سفر به پاریس، پیام کتبی روحانی را تقدیم مکرون کرد. بر اساس خبرهای غیررسمی از محتوای پیام مکرون به تهران، فرانسوی‌ها طرحی را با عنوان فریز در برابر فریز مطرح کرده‌ بودند که البته بر اساس همین اخبار غیر رسمی از سوی ایران رد شده است. این طرح ظاهرا به دنبال این بود که در صورت توقف وضع تحریم‌ها از سوی آمریکا، ایران نیز گام‌های تعلیقی خود را متوقف کند.
روحانی در جلسه اخیر هیات دولت بدون اشاره به طرح فرانسه گفته بود: در این فرصت تلاش‌ها و پیشنهادهای زیادی از طرف کشورهای مختلف مطرح و انجام شده است تا کاهش تعهدات خود را متوقف کنیم و آنها نیز در مقابل اقداماتی انجام دهند؛ اما پیشنهادهای آنها از نظر ما متعادل و متوازن نبود و بدون تردید اگر اقدامات‌شان متعادل بود آن را می‌پذیرفتیم.
اخبار غیر رسمی مبنی بر رد پیشنهاد فریز در برابر فریز از سوی رئیس‌جمهور، با استقبال جریان‌های مختلف سیاسی در کشور قرار گرفت و حتی حسین ا…‌کرم، رئیس شورای هماهنگی حزب‌ا… نیز در برنامه تلویزیونی دستخط به دلیل اتخاذ چنین موضعی از سوی روحانی از او قدردانی کرد و گفت مردم قدردان چنین مواضعی هستند. تجربه نیز نشان داده هرگاه ایران در مقابل غربی‌ها قاطعیت به خرج داده، طرف مقابل عقب‌نشینی کرده و خود را با درخواست‌های ایران، بیشتر تطبیق داده است. در همین مورد اخیر نیز برخی خبرها حاکی از آن است که پس از رد پیشنهاد فریز در برابر فریز، فرانسوی‌ها طرح دیگری را به ایران پیشنهاد کرده‌اند که اگرچه این طرح هم با مطالبات ایران نسبتی ندارد اما حداقل نسبت به طرح قبلی منطقی‌تر است. گزارش‌های غیر رسمی از محتوای این طرح حاکی از این است که فرانسه به ایران پیشنهاد کرده تعهدات برجامی را به حالت قبل برگرداند و مصوبه شورای عالی امنیت ملی در این زمینه را لغو کند و در عوض، آمریکا نیز تحریم‌ها را به قبل از اعمال تحریم‌های نفتی برگرداند و اروپا نیز خرید روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت ایران را تضمین کند.
با این‌حال به نظر می‌رسد همچنان چنین طرح‌هایی به دنبال ایجاد نوعی انحراف در مذاکرات ایران و اروپاست و با ۱۱ تعهدی که فرانسه، انگلیس و آلمان پس از خروج آمریکا از برجام به ایران دادند فاصله فراوانی دارد.

اروپایی‌ها در کنار تلاش‌هایی که برای توقف بدون هزینه گام‌های تعلیقی ایران دارند به دنبال این هستند که بار دیگر ایران را با آمریکا بر سر میز مذاکره بنشانند و این بار نه تنها درباره مباحث هسته‌ای که درباره موضوعاتی نظیر فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای که خط قرمز ایران هستند نیز صحبت کنند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه بارها از تلاش خود برای شکل دادن چنین مذاکراتی صحبت کرده و اخیرا آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان نیز از چنین مذاکراتی صحبت کرده است.
این در حالی است که رهبر انقلاب نه تنها بارها مذاکره درباره مباحث موشکی و منطقه‌ای ایران را رد کرده‌اند بلکه مذاکره با دولت ترامپ را همچون سم مضاعف، توصیف کرده‌ و آن را رد کرده‌اند.
در چنین فضایی، سفر وزیر خارجه کشورمان به نیویورک و انتشار مواضعی از سوی او در مصاحبه‌ها باعث ایجاد حساسیت‌هایی در داخل کشور شد.
اولین موضع حاشیه‌ساز ظریف در نیویورک به مصاحبه‌ای اختصاص داشت که با ان‌بی‌سی انجام داد. وی در پاسخ به این سوال که آیا ایران حاضر است درباره موشک‌ها با آمریکا مذاکره کند گفت: اگر آنها می‌خواهند درباره موشک‌های ما حرف بزنند، اول باید فروش تسلیحات از جمله موشک‌ها ( به منطقه) را متوقف کنند.
البته وزارت خارجه در توضیح این موضع ظریف اعلام کرد با توجه به اینکه توقف فروش اسلحه از سوی آمریکا به منطقه محال است، وزیر خارجه در پاسخ خود تعلیق به محال کرده و توپ را در زمین آمریکا انداخته است. بعد از آن بود که در برخی خبرها اعلام شد سناتور رند پال از ترامپ خواسته تا اجازه دهد به نمایندگی از او با ظریف در نیویورک دیدار کند. ترامپ در واکنش به خبرهایی در این زمینه گفت: رند دوست من است، او از من خواسته آیا می‌تواند [در مذاکره با ایران] مشارکت کند. من گفتم پاسخ مثبت است. اگر سناتورهای دیگر هم از من بخواهند در این مورد مشارکت کنند، بسته به اینکه چه کسی باشد جوابم مثبت است.
محمدجواد ظریف هم در پاسخ به سوال خبرنگاران در این زمینه گفت: من در سفرهایی که به نیویورک دارم با نمایندگان کنگره به عنوان نمایندگان مردم آمریکا و نه فرستاده دولت این کشور گفت وگو می‌کنم و باز هم انجام می دهم اما اینکه با چه کسانی گفت وگو می‌کنم را به خودشان واگذار می‌کنم تا اعلام کنند. رند پال هم در اظهارنظری در این زمینه گفته بود فکر می کنم مفید است که با ایران درباره این موضوع صحبت کنیم که چه تغییراتی باید در رفتار خود اعمال کند تا ایالات متحده برای رفع تحریم‌ها قدم بردارد. او ادامه داد: اگر بناست تحریم ها کارکنند باید در مورد چگونگی حذف آن نیز صحبت کنید.
همزمان با این اظهار نظرها منابع غربی به نقل از محمدجواد ظریف از پیشنهاد ایران مبنی بر آمادگی ایران برای مذاکره درباره بند غروب توافق هسته‌ای در مقابل رفع تحریم‌های آمریکا خبر دادند.
بندهای غروب در برجام مربوط به دوره‌ای هستند که برخی محدودیت‌های ایران مطابق توافق به پایان می‌رسد. به گزارش نیویورک‌تایمز ظریف گفته پیشنهاد ایران آن است که با مصوبه کنگره آمریکا تحریم‌های بازگردانده‌شده علیه ایران دوباره برداشته شوند، تا اعمال دوباره آنها برای رئیس جمهور آمریکا دشوار شود.
در مقابل ایران حاضر خواهد شد تا روند تصویب و پیوستن به پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تسریع کند. این پروتکل نظارت‌های بیشتر آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای را ممکن می‌‎کند.
وزارت خارجه کشورمان در برابر چنین اخباری، موضعی نگرفته اما خبرهای منتشر شده از سوی رسانه‌های غربی حکایت از این دارد که با توجه به مواضع قاطع رهبر انقلاب مبنی بر ممنوعیت مذاکره با آمریکا، چنین پیشنهادهایی در داخل آمریکا نیز بازتاب نداشته است. با این وجود مشخص نیست اگر طرح چنین پیشنهادهایی از سوی ظریف، واقعیت داشته باشد طرح آنها با چه هدفی صورت گرفته است. چرا که به قول خود ظریف، تفکر تعامل با کشورهای غربی، اعتبار خود را در ایران از دست داده است؛ با آمریکا به این دلیل که به قولش پایبند نبود و با کشورهای اروپایی به این دلیل که نتوانستند روی حرف خود در برابر آمریکا پافشاری کنند. وزیر خارجه کشورمان گفته است: هم تعامل، اعتبار خود را از دست داده و هم من به تبع آن اعتبارم را از دست داده‌ام.
بر اساس نظرسنجی‌ها نیز در مقطع فعلی، یکپارچگی منحصربه‌فردی در ایران در موضوع مقاومت و بدبینی به آمریکا وجود دارد و رئیس‌جمهور نیز در جلسه اخیر هیات دولت تاکید کرد حاضر نیستیم به اسم مذاکره در کنار میز تسلیم قرار بگیریم.

در شرایط کنونی که دولت و دستگاه دیپلماسی ایران مواضع به نسبت قابل قبولی را در قبال برجام در پیش گرفته و نشان داده که با فضای دیپلماسی تسلیم فاصله گرفته است سخن تازه برخی از چهره‌های دیپلماتیک به‌ویژه آقای ظریف جای تامل دارد. در اظهاراتی که اخیرا از سوی ایشان مطرح شده بحث مذاکره دوباره با آمریکا در صورت برگشت ایالات متحده به برجام پیش کشیده شده است. در حالی که حتی طرح چنین مباحثی به مثابه تشویق متجاوز محسوب می‌شود. چگونه می شود این سخنان را با افکار عمومی در میان نهاد در شرایطی که آمریکا به صورت غیرقانونی از برجام خارج شده و ظرف یک‌سال گذشته به تعهدات خود پشت پا زده و با اعمال تحریم ها خسارات و لطمات جدی به اقتصاد ایران وارد کرده است. بدون تردید رفتار آمریکا در یک‌سال اخیر شایسته تنبیه است و طرح چنین موضوعاتی مثل تشویق متجاوز است. حتما باید برای این رفتار آمریکا جریمه و خسارت در نظر گرفت و بیان مطالبی درباره امکان گفت‌و‌گو و مذاکره و توافق با آمریکا در صورت بازگشت آمریکا به برجام در شان مقامات جمهوری اسلامی ایران نیست. طرح مجدد چنین مباحثی حتما خبط بزرگی در دستگاه دیپلماسی ما به شمار می‌رود و می‌تواند تمام دستاوردهایی که این روزها با اقتدار و مقاومت به دست آوردیم از بین ببرد.

بهروز نعمتی / عضو هیات رئیسه مجلس
جمهوری اسلامی ایران در چارچوب برجام تاکنون در دو  مرحله اقداماتی را در جهت کاهش تعهدات برجامی برداشته است. این سیاست در واکنش به بدعهدی اروپاییان طی یک‌سال گذشته اتخاذ شده است. بحث اصلی این است که در قرارداد برجام هر کدام از طرفین تعهداتی را پذیرفتند و ایران از ابتدای انعقاد این توافق پایبندی خود را به مفاد این قرارداد اثبات کرده است. در شرایط کنونی اروپاییان به عنوان طرف‌های دیگر برجام باید پایبندی خود را به توافقات قبلی اعلام کنند. واقعیت آن است که سازوکار مالی که تحت عنوان اینستکس از سوی اروپا ارائه شده اساسا قادر به حل مشکلات جمهوری اسلامی ایران نیست. اگر اروپا مدعی است که به برجام پایبند است باید در مقام عمل این ادعا را اثبات کند. حرف اصلی ما این است که آنها باید تحریم‌های آمریکا علیه ایران را جبران کنند و همچنین به تعهدات‌شان در قبال فروش نفت ایران پایبند باشند. از سوی دیگر تا زمانی که صداقت و درستی ادعای اروپا در مقام عمل ثابت نشود ایران همچنان باید گام‌های بعدی کاهش تعهدات خود در برجام را با قاطعیت بردارد و دولت هم باید این مساله را اجرایی کند. اخیرا دکتر عراقچی پیام شفاف ایران را به مکرون رئیس‌جمهور فرانسه منعکس کرده است. اروپاییان باید بدانند که شترسواری دولا دولا در سیاست جایی ندارد و نمی‌شود اعتباری برای آن در نظر گرفت. /روزنامه جام جم