جلوی خروج از پروتکل الحاقی را بگیرید

به گزارش بخش بین المللی سایت خبرمهم، پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ۲+۹۳ سندی است که به منظور تقویت کارایی سیستم پادمان در راستای مشارکت در اهداف منع گسترش هسته‌ای جهانی، برای کشورهایی که دارای موافقت‌نامه پادمان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند، طراحی شده‌است.کشورهای عضو آژانس باید این پروتکل را به عنوان «ضمیمه توافق جامع پادمان» می‌پذیرفتند.

بر پایهٔ پروتکل الحاقی، بازرسی حق آژانس است و برخلاف بازرسی ویژه نیازی به تصویب شورای حکام ندارد. از سوی دیگر، آژانس در بازرسی‌های خود برمبنای پیوند نامهٔ پیوستی حق دارد به هر جایی که برای انجام وظایف خود ضروری می‌داند، دسترسی پیدا کند. این نوع بازرسی بیشتر برای فعالیت‌های اظهارنشده طراحی شده و درواقع، می‌توان از آن به بازرسی‌های مدیریتی تعبیر کرد.

۲۱ فوریه زمانی است که  وزیرخارجه ایران پیشتر در مورد آن اعلام داشته بود چنانچه تحریم‌ها رفع نشود ایران طبق مصوبه مجلس باید از پروتکل الحاقی خارج شود. این یعنی شاید باید از اوایل اسفند منتظر خیلی چیزها باشیم. سوم اسفندماه آخرین زمان است. خروج از پروتکل الحاقی معانی متفاوتی به خود می‌گیرد یکی از آنها این است که ایران دیگر الزامی ندارد تا به بازرسان آژانس، بابت بازدید از مناطق موردنظر اجازه دهد و البته بسیاری از تعهدات دیگر را نیز نسبت به جامعه بین‌الملل نخواهد داشت. بسیاری خروج از پروتکل الحاقی را فراتر از خروج ایران از برجام تلقی می‌کنند با توجه به اینکه کشورمان در سال ۸۲ یعنی قبل از وقوع هر برجامی پروتکل الحاقی را پذیرفته بود، از این بابت خروج از آن بی‌شباهت به بازگشت به قبل از توافقی که در تیر ۹۴ به ثمر نشست، نیست. دولت خود را آماده می‌کند. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران دیروز اظهار داشت: اگر تعهدات طرف‌های برجامی تا هفته اول اسفند انجام نشود، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی قطعا متوقف خواهد شد. سعید خطیب‌زاده گفت: در هفته اول اسفند مطابق بررسی‌های فنی قطعا ایران اگر تا آن روز تعهدات طرف‌های مقابل انجام نپذیرفته باشد، دولت مکلف است براساس قانون مصوب مجلس اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند. این زمانبر نیست و هر روزی فرابرسد می‌تواند اجرا شود. خطیب‌زاده بیان کرد: نظارت‌های فراپادمانی متوقف می‌شود که نظارت‌هایی است که ایران در چارچوب پروتکل پذیرفته و به معنی توقف تمامی نظارت‌ها نیست. ایران بخشی از نظارت‌ها را نگه خواهد داشت. پروتکل الحاقی قطعا متوقف خواهد شد.

باعث تعجیل می‌شود؟

اما آیا بناست تا این ضرب‌الاجل باعث تعجیل در عملکرد آمریکا برای بازگشت به برجام شود؟ امروز جدل بر سر این است که چه کسی باید به برجام بازگردد؟ از سویی ایران که چندی است غنی‌سازی ۲۰ درصد را آغاز کرده و از طرفی دیگر آمریکای عصر بایدن. ایران ضرورت بازگشت خود به توافق هسته‌ای و توقف غنی‌سازی را رفع همه تحریم‌ها برمی‌شمرد و از طرفی آمریکا معتقد است که ابتدا باید ایران دست از غنی‌سازی بردارد تا فضا به سمت رفع تحریم‌ها برود. بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا در جواب به این سوال که آیا حاضر است تا ابتدا آمریکا پا پیش بگذارد و تحریم‌ها را رفع کند تنها یک کلمه عنوان کرد: «نه». کلمه‌ای که از دید بسیاری بعید به نظر می‌رسد به این سرعت و تا هفته اول اسفندماه تغییر کند و تبدیل به «بله» شود. موضوع حیثیت بایدن مطرح است؛ حیثیتی که هم‌اکنون با لغو تحریم‌های ایران، به خاطر آن «نه» در پاسخ به سوال خبرنگار، از بین می‌رود، اما بر کسی پوشیده نیست که بایدن تمایل زیادی برای احیای این توافق نیز دارد، او اکنون بر سر دوراهی غیرقابل پیش‌بینی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در حال حاضر، دولت بایدن تمرکز خود را روی تماس‌هایی با متحدان اروپایی‌اش و دولت‌های دیگر امضاکننده توافق هسته‌ای گذاشته و تا مرحله بعدی، مذاکره مستقیم با تهران را آغاز نمی‌کند. البته گروهی هم دعوای امروز دوطرف را به این شکل پیش‌بینی می‌کنند که هردو به‌تدریج و همزمان به یکدیگر نزدیک شوند؛ به این ترتیب که اندکی از تحریم‌ها برداشته می‌شود و از طرفی دیگر غنی‌سازی ایران کاهش می‌یابد. اما پرسش اینجاست اگر ایران خواهان رفع همه تحریم‌ها باشد و دو طرف از مواضع خود تا اوایل اسفندماه کوتاه نیایند چه خواهد شد؟ خروج تهران از پروتکل الحاقی معادلات را چگونه تغییر خواهد داد و بعد از آن زمان به غیر از آمریکا و اروپا، واکنش دو کشوری که ایران آنها را دوست خود می‌داند یعنی چین و روسیه چه خواهد بود؟ آن هم با توجه به اینکه روسیه و چین بارها موضوع بازرسی آژانس را به عنوان خط قرمز خود می‌دانستند و خروج از پروتکل الحاقی قطعا یکی از ویژگی‌هایش محدودیت‌های ایران برای بازرسان آژانس خواهد بود.

خرد بین‌المللی

مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بین‌الملل دراین‌باره می‌گوید: آنچه در نظام بین‌الملل باید به آن توجه کرد بیان اظهارات یا برداشتن گام‌هایی است که عقب‌نشینی از آنها موجب زیان نشود و دست یافتن به آنها هزینه‌هایی بیش از منافع به دنبال نداشته باشد. عدم توجه به این اصل واضح در مورد خروج از پروتکل الحاقی نمایان است. موضوعی که اکنون بر سردوراهی است، از سویی ایران باید آنچه را که گفته انجام دهد، چون وعده‌اش را پیشتر با آب و تاب داده است و اگر هم این اقدام (خروج از پروتکل) انجام شود بهرحال می‌تواند زیان به همراه داشته باشد. با خروج احتمالی ایران از پروتکل الحاقی، اساسا نظام‌های بین‌المللی اهرم فشار خواهند بود. مجلس با روی‌کارآمدن بایدن، با این برداشت که او حتما و در هرشرایطی به برجام بازمی‌گردد با مصوبه خود درصدد کسب امتیازهای بیشتر بود؛ البته که در دوره نئو انقلابیون مجلس یازدهم و براساس وعده‌های انتخاباتی که ۹۸ به انتخاب‌کنندگان خود داده بودند بنا بود موضع بسیار سخت در برابر آمریکا و دولت روحانی اتخاذ کنند و ماحصل همه اینها دستورالعملی شد که در قالب طرح اخیر مصوب کردند، اکنون هم دولت موجود در ایران و هم واشنگتن را در مسیر بایدهای مطرح‌شده از سوی مجلس شورا قرار دادند.

سرآغاز تنش‌های نو

مطهرنیا گفت: مصوبه مجلس می‌تواند برای دولت تهران لازم‌الاجرا باشد، چنانچه در یکی از بندها مجازات تخطی از آن را مشخص کردند. اما این قانون طبیعتا به هیچ وجه برای واشنگتن لازم الاجرا نیست. روی کار آمدن بایدن با امیدهای بسیاری همراه بود. قبل از انتخابات ۲۰۲۰گفتم که این امیدها خیلی خوشبینانه است. اکنون هم می‌گویم حتی بازگشت آمریکا به برجام نباید به منزله برداشتن تحریم‌ها به آن شکلی که ما فکر می‌کنیم باشد. اعلام رسمی مواضع دولت جدید در سیاست خارجی نشان‌دهنده آن است که دولت بایدن در امتداد ترامپ و اوباما همانگونه که بارها گفته شده است برای تحت فشار قرار دادن ایران در قالب تحریم‌های هوشمند آمریکایی در دو جهت کمی و کیفی گام برمی‌دارد. از سویی مطمئن باشید دولت بایدن بعد از برجام، تحریم‌های دیگری را هم در پرونده‌های جداگانه دنبال می‌کند. این کارشناس مسائل بین‌الملل می‌افزاید: اما خروج ایران از پروتکل الحاقی، زمینه‌های همگرایی دوسوی اقیانوس و نزدیکی بیشتر پکن و مسکو به مواضع آمریکا و اروپا را موجب می‌شود. مطهرنیا گفت: لاوروف وزیرخارجه روسیه اخیرا چندین بار بر این نکته تاکید کرده است که اقدامات ایران می‌تواند زمینه‌های سخت‌تر شدن وضعیت را برای تهران فراهم سازد. احتمالا این به معنای همان همگرایی شرق و غرب درباره ایران است. به هر ترتیب آنچه اکنون دیده می‌شود تصویری است که براساس آن ایران می‌خواهد قدرت تصمیم‌گیری مستقلانه و جهت‌گیری مقاومت حداکثری خویش را به نمایش بگذارد و از سوی دیگر آمریکا بازگشت برجام را مشروط به بازگشت تهران به تعهداتش و قبول برداشتن گام‌های دیگر در پرونده‌های متفاوت مطروحه از سوی واشنگتن می‌داند. با این اوصاف به نظر می‌آید هفته اول اسفند را می‌تواند سرآغاز اتفاقات نو دانست.

ارائه نامه توقف ایران به آژانس

سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد: نامه توقف اجرای اقدامات داوطلبانه ایران تحت برجام از تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ برابر با ۵ اسفندماه، عصر دیروز (دوشنبه) تحویل «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد. کاظم غریب آبادی اظهار داشت: این اقدام در اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران و در راستای حقوق مصرح ایران تحت بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام و به علت عدم پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدات خود در جهت رفع تحریم‌های غیرقانونی، صورت گرفته است. وی گفت: در این نامه از آژانس خواستیم تا در اسرع وقت اقدامات لازم را برای اجرای درخواست‌های ایران به منظور توقف اقدامات مختلف داوطلبانه، شامل اجرای پروتکل الحاقی، به عمل آورد. از این پس، همکاری‌های ایران و آژانس صرفا بر مبنای تعهدات پادمانی ادامه خواهد یافت تا زمانی که با لغو تحریم‌ها به صورت عملی و ملموس، زمینه برای بازگشت ایران به اجرای مجدد این اقدامات فراهم شود./آرمان ملی