نگاه جامعه‌شناسان به زوایای کمتر دیده شده کرونا
خبرمهم: «مردم ایران با تکیه بر حافظه‌های تمدنی و ذخایر فرهنگی و ادبی بسیار باارزش خود از تهدید بیماری کرونا عبور می‌کنند. در فرهنگ این جامعه و در پشت خاطره تمدنی آن، امید وجود دارد و مردم ما مرتب به هم یادآور می‌شوند که در ناامیدی بسی امید است و پایان شب سیه سپید است.»
به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرمهم، «در روزهایی که اخبار پزشکی و سلامت و همچنین اخبار ویروس کرونا در سرخط خبرهای ایران و جهان هستند، سه تحلیلگر از سه نقطه نظر متفاوت تفسیر خود از تأثیر بیماری کرونا بر کشور را بیان کرده‌اند؛ تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس از یک سو بروز این اپیدمی را باعث انسجام درونی ساختار نظام می‌داند و از سوی دیگر بر لزوم رسیدگی به اقشار ضعیف جامعه تأکید دارد. مقصود فراستخواه، دیگر جامعه‌شناس ایرانی هم نگاهی مثبت به آثار اجتماعی این وضعیت دارد و معتقد است که این اپیدمی روابط اجتماعی در حال نابودی را ترمیم کرده است. با وجود این سعید لیلاز، تحلیلگر اقتصادی در یادداشتی هشدار داده که دوران پساکرونا می‌تواند سخت‌ترین دوران اقتصادی تاریخ معاصر ایران باشد.
بیمار کرونایی یک قهرمان است
تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، اگرچه معتقد است کرونا همبستگی در میان مردم و انسجام در نظام سیاسی را ایجاد کرده اما تأکید می‌کند که نظام سیاسی مسئول سر و سامان دادن به وضعیت معیشتی مردم و حمایت از افراد جامعه است.
او در گفت‌وگویی با سایت شفقنا به آثار مختلف شیوع این بیماری در کشور پرداخته و اولین مورد آن را ایجاد «انسجام درونی در نظام سیاسی و حاکمیتی» دانسته است. با این حال معتقد است «این یگانگی در عمل مقداری دچار نابسامانی است، به عنوان مثال درست است که نظام سیاسی به یک وحدت نظری رسیده و حداقل اختلافات خود را اعلام نمی‌کند ولی از سویی یکپارچه عمل نکرده است. به همین دلیل شاهدیم رئیس‌جمهوری دستوری می‌دهد، فرماندار استان صحبت دیگری می‌کند، یا رئیس دانشگاه علوم پزشکی فلان شهر و حوزه درمان، دستوری مجزا می‌دهد.»
توصیه آزاد ارمکی این است که نظام سیاسی بسته‌های حمایتی را برای افراد ضعیف و آسیب‌دیده جامعه در نظر بگیرد «تا آنان تمرکزشان روی مراقبت از خود باشد و دغدغه مسائل دیگر را نداشته باشند.» او توصیه کرده که «حوزه فرهنگ نگاه ویژه‌ای به مبتلایان و متوفیان کرونا داشته باشند» و همچنین «مسئولین با بیان توضیحات کامل در مورد این ویروس جامعه را به آرامش برسانند.» اما تأکید اصلی آزاد ارمکی در صحبت‌هایش بر این است که باید یک پیام در سطح جامعه منتشر شود و آن هم این که «بیمار کرونایی یک قهرمان است.» او می‌گوید: «امروز باید سرود همبستگی معطوف به کرونایی‌ها سروده شود، کسانی که بر تخت بیمارستان هستند و در برابر این بیماری مقاومت می‌کنند، ناتوان و شکسته نیستند بلکه یک قهرمان هستند و باید با غرور از این بیماران و خانواده‌های آنان گفت. در این صورت بیمار مبتلا به کرونا جان و انگیزه‌ای تازه می‌گیرد و محکم در برابر این بیماری می‌ایستد تا دوباره سلامتی خود را به دست آورد.»
او البته در ادامه همین مطلب می‌گوید: «در مورد پرستاران و پزشکان و در واقع کسانی که هدف کرونا هستند، شعار و مطالبی گفتیم ولی کافی نبوده است.»
مردم ایران از تهدید کرونا عبور می‌کنند
مقصود فراستخواه، پژوهشگر مسائل اجتماعی و استاد برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اما در گفت‌وگویی با «ایرنا» از زاویه‌ای دیگر به موضوع کرونا نگاه کرده و به تفسیر و تحلیل ابعاد تبعات مثبت آن برای جامعه ایرانی پرداخته. چیزی که خلاصه آن از نظر این جامعه‌شناس این گونه است: «کرونا بسیاری از روابط را که در حال از بین رفتن بود دوباره تقویت بخشید.»
او با تاکید بر توان خودترمیمی بالای ایرانیان می‌گوید: «مردم ایران با تکیه بر حافظه‌های تمدنی و ذخایر فرهنگی و ادبی بسیار باارزش خود از تهدید بیماری کرونا عبور می‌کنند.»
او معتقد است: «در فرهنگ این جامعه و در پشت خاطره تمدنی آن، امید وجود دارد و مردم ما مرتب به هم یادآور می‌شوند که در ناامیدی بسی امید است و پایان شب سیه سپید است.»
وی با بیان این که در دنیا تنها نیستیم و این بیماری جهان را فراگرفته است، می‌گوید: «در تاریخ ما از این حوادث دهشتناک کم نبوده و حدود یک قرن پیش بعد از جنگ جهانی اول، قحطی بزرگی رخ داد که به روایتی در نتیجه آن تا یک و نیم میلیون ایرانی جان سپردند اما ایران و ایرانی باقی ماند و ایستاد و زندگی کرد.»
این پژوهشگر مسائل اجتماعی با بیان این که مردم ایران توانایی‌های بالقوه بالایی برای ایستادگی و مقاومت مقابل بحران‌ها را دارند، می‌گوید: «مردم ایران با رنج آشنا هستند و حافظه‌های تمدنی و ذخایر فرهنگی و ادبی بسیار باارزشی دارند و توان عبور از بحران را دارند.»
فراستخواه معتقد است: «ما خانه را فراموش کرده بودیم و از صبح تا شب سر کار بودیم. ما به خاطر فعالیت‌های شغلی کمتر در خانه بودیم و از خودمان دور و به اشیا نزدیک شده بودیم و اکنون فرصتی است که به خودمان و خانواده‌مان بیشتر توجه کنیم.»
او البته توضیح می‌دهد که «کرونا مفید بودن فضای اینترنت را اثبات کرد» و درباره این نظر خود می‌گوید: «زمانی استفاده بی‌رویه و نادرست از فضای اینترنت و فضای مجازی در جامعه ایران رواج داشت و وجه منفی آن بر وجه مثبت آن غلبه می‌کرد. در موضوع کرونا، مصرف دیجیتال ما به خلاقیت دیجیتال تبدیل شد و به جای مصرف کور دیجیتال توانستیم خلاقیت به خرج دهیم و از آن برای آموزش و امیدبخشی به همدیگر استفاده کنیم.»
وی، شوخی مردم با بیماری کرونا در فضای مجازی را یادآور شد و می‌گوید: «فضای مجازی نه تنها در آموزش و امیدبخشی مؤثر بود بلکه به ایجاد نشاط اجتماعی هم در شرایط استرس ناشی از شیوع بیماری کمک کرد.»
توصیه نهایی این استاد جامعه‌شناسی اما جدی گرفتن نقش و جایگاه کنشگران غیر دولتی در مسائلی نظیر وضعیت کنونی است. چیزی که او در توضیح آن می‌گوید: «کنشگران مرزی به عنوان افرادی از دولت و حاکمیت که با مردم ارتباط نزدیکی دارند و آنها را درک می‌کنند همواره دردهای جامعه و مطالبات آنها را در سطوح دولتی و حاکمیتی پیگیری می‌کنند و اقدامات آنها امیدبخش است» و «شیوع کرونا نشان داد که در شرایط بحران و مشکلات، نهادهای غیر دولتی بسیار بیشتر از نهادهای دولتی می‌توانند مؤثر باشند. هر جا مردم حضور پیدا کرده‌اند موفقیت‌های بزرگی برای کشور رقم خورده است، پس لازم است زمینه مشارکت نهادهای مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد در همه زمینه‌ها و در همه سطوح فراهم شود.»
هشدار لیلاز درباره تبعات اقتصادی کرونا
اما سعید لیلاز، تحلیلگر اقتصادی از منظر تخصص خود تأثیر کرونا بر اقتصاد ایران و البته جهان را مخرب می‌داند و اعتقاد دارد دوران پساکرونا سخت‌ترین دوران اقتصاد معاصر ایران است. او در یادداشتی این طور حساب و کتاب کرده که «کرونا ۲ الی ۳ درصد تولید ناخالص داخلی ایران را از بین میبرد» و «اقتصاد ایران بر اثر کرونا ۲۰ الی ۳۰ میلیارد دلار آسیب می‌بیند. آسیب کرونا به بخش خدمات ایران بسیار جدی است. سهم خرده‌فروشی و حمل و نقل و رستوران‌داری در GDP کشور بالاست و حدود یک چهارم اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد که در اثر کرونا آسیب جدی دیده‌اند.»
او شاغلان در بخش خدمات، گردشگری، خرده‌فروشی، حمل و نقل و رستوران‌ها را از جمله «فرودست‌ترین اقشار اجتماعی» می‌داند که «به دلیل کرونا در معرض بیکاری قرار دارند.»
لیلاز می‌نویسد: «کرونا هر چقدر از لحاظ مبتلا کردن، دموکراتیک عمل کرد و همه اقشار جامعه (فقیر و ثروتمند) را مبتلا کرد اما از نظر پیامدهای اقتصادی بشدت طبقاتی و علیه فقیرترین اقشار جامعه عمل کرده است.»
او معتقد است که اگر این بیماری تا نیمه اردیبهشت فروکش نکند تبعات اقتصادی بسیار بدی خواهد داشت. او با اشاره به مسائلی چون بیشترین میزان کاهش در صادرات نفت در تاریخ معاصر، کاهش شدید صادرات غیر نفتی، درگیری سنتی اقتصاد ایران با تورم فصل بهار می‌نویسد: «من هشدار می‌دهم که سخت‌ترین دوران اقتصادی تاریخ معاصر را در چند ماه آینده خواهیم داشت و حکومت باید سریعاً به فکر اقدامی جدی باشد اما رفتار دولت نشان‌دهنده عدم انسجام است.»
او البته یک نتیجه‌گیری غیر اقتصادی هم از وضعیت این بیماری دارد: «دوران پساکرونا به لحاظ اجتماعی و فرهنگی از دوران پیشاکرونا بسیار متفاوت خواهد بود.»/ایران
