تلاش برای بازگرداندن پروازها به آسمان ایران

به گزارش بخش اقتصادی سایت خبرهای فوری، ایرلاین‌های خارجی آسمان ایران را دور می‌زنند، این نتیجه‌ای است که بررسی اطلاعات ارایه شده از سوی سایت‌های جهانی ارایه‌دهنده ترافیک هوایی کشورها در ساعات گذشته نشان می‌دهد، اتفاقی که هر چند پس از سقوط هواپیمای اوکراینی پیش‌بینی‌پذیر بود، اما در صورت طولانی شدن، ضربه‌ای جدی به اعتبار و منابع درآمدی صنعت هواپیمایی ایران می‌زند.

موقعیت خاص جغرافیایی ایران و قرار گرفتن در مسیر اتصال کشورهای شرق به غرب و شمال به جنوب جهان به یکدیگر باعث شده تقویت زیرساخت‌های حمل و نقل و توسعه آنها به یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های اقتصادی کشور بدل شود. هرچند با توجه به اقتصاد نفتی ایران، در بسیاری از دوره‌ها، عملا توجه به حمل و نقل در سایه قرار گرفته اما در سال‌های اخیر به خصوص پس از تحریم‌های محدودکننده امریکا، لزوم تعیین جایگزینی قابل اتکا برای درآمدهای نفتی، پیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود و در این بین استفاده از فرصت حمل و نقل اهمیت فراوانی دارد.

ایران در طول سال‌های گذشته تلاش کرده مقدمات زیرساختی لازم برای گسترش ترانزیت کالا را فراهم کند. از توافق با کشورهای همسایه به منظور اتصال کریدورهای جاده‌ای تا برنامه‌ریزی برای توسعه شبکه ریلی بخشی از برنامه‌هایی است که از ابتدای دولت یازدهم با جدیت بیشتری دنبال شده‌اند. اتصال راه‌آهن به نقاط مرزی کشورهایی مانند آذربایجان تا پیگیری طرح‌ اتصال ریلی به عراق، افغانستان و ارمنستان در دستور کار قرار گرفته و طرح انتقال کالاها از هند به اروپای شرقی و از چین به ترکیه و اروپای غربی در دستور کار وزارت راه و شهرسازی بوده‌اند.

مورد خاص صنعت هوایی

برخلاف دیگر شقوق حمل و نقل که ایران از سال‌ها پیش در آنها فعال بوده و بسیاری از کشورها در زمینه توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان تجربه قابل انتقال به داخل کشور دارند، شرایط صنعت هوایی متفاوت است. ایالات متحده امریکا از دهه‌ها قبل فضایی شبه انحصاری در این بخش ایجاد کرده و با توجه به آغاز تحریم‌ ایران در این بخش از زمان تسخیر سفارت امریکا در تهران، در تمام این سال‌ها صنعت هوایی ایران با محدودیت‌های جدی مواجه بوده است.

در شرایطی که تعدادی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با اتکا به دلارهای نفتی در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری‌های کلان در حمل و نقل هوایی کرده‌اند که نتیجه آن، تبدیل فرودگاه‌ شهرهای دوبی و دوحه به هاب پروازی منطقه بوده، فرودگاه‌های ایران از این رقابت جا مانده‌اند.

ایرلاین‌های ایرانی نیز در دهه‌های اخیر جز دوره محدود برجام که به ورود تعدادی هواپیمای نوساز به کشور منجر شد، امکان حضور در بازارهای بین‌المللی را از دست داده‌اند و ناوگان ایران در مقایسه با شرکت‌هایی چون امارات ایر، قطر ایرویز و ترکیش ایرلاینز فاصله‌ای طولانی دارد. فشارها و محدودیت‌های اعمال شده از سوی امریکا، به این بخش‌ها نیز محدود نمانده و شرکت‌های ایرانی حتی در انجام پروازهای بین‌المللی نیز با برخی مشکلات مانند عدم دریافت سوخت در برخی کشورها مواجه هستند.

استفاده از ظرفیت آسمان

با وجود تمام این محدودیت‌ها، موقعیت خاص جغرافیایی ایران باعث شده، ظرفیت آسمان ایران غیرقابل تحریم باقی بماند. گسترش تعداد فرودگاه‌های بین‌المللی در منطقه و به دنبال آن افزایش تعداد پروازهای بین‌المللی باعث شده بسیاری از کشورهای همسایه ایران، عبور از آسمان کشور را به عنوان یکی از بهترین گزینه‌های موجود در نظر بگیرند و این روال در تمام سال‌های گذشته ادامه یافته است.

برای ایرلاین‌ها، انتخاب یک مسیر هوایی برای عبور و مرور به چند پیش‌شرط مهم نیاز دارد. کاهش مسافت سفر و به دنبال آن کاهش مصرف سوخت، کاهش هزینه‌های رفت و آمد و البته ایمنی مسیر مولفه‌هایی است که ایرلاین‌ها را به انتخاب یا عدم انتخاب یک مسیر هوایی می‌رساند. آسمان ایران در سال‌های گذشته تمام این مولفه‌ها را در خود جای داده و همین مساله عدد پروازهای عبوری در طول یک شبانه‌روز را حتی از مرز ۱۰۰۰ پرواز نیز بالاتر برده است.

در کنار دو مولفه اول، یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های آسمان ایران، حفظ امنیت پروازهای عبوری بوده است. در منطقه‌ای که در آن بسیاری از کشورها با جنگ و ناامنی‌های داخلی و خارجی مواجه هستند، ثبات سیاسی و امنیتی برگ برنده ایران در این رقابت بوده است. در سال‌های گذشته با توجه به مشکلات داخلی و جنگ‌هایی که در کشورهایی مانند عراق و سوریه رخ داده، ایران بخشی از بار هوایی این کشورها را از آن خود کرده و حتی وقتی در جریان جنگ‌های داخلی اوکراین، حادثه سرنگونی یک هواپیما به وجود آمد، آسمان ایران میزبان پروازهای جدید شد.

ایران در طول سال‌های گذشته برنامه‌ریزی‌هایی نیز برای گسترش زیرساخت‌های هوایی خود انجام داد که به افزایش اقبال شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی منجر شد. رحمت‌الله مه‌آبادی، مدیرعامل وقت شرکت فرودگاه‌ها در جریان بهره‌برداری از فاز نخست آسمان ایران شهر در اسفند ۹۴ اعلام کرد: بر اساس ماده ۱۶۱ قانون برنامه پنجم توسعه موظفیم ناوبری ماهواره‌ای در فضای کشور را اجرایی کرده و گسترش دهیم؛ در این زمینه امروز برای اولین بار، ۱۵ راه هوایی با قابلیت استفاده از استانداردهای بین‌المللی به بهره‌برداری رسید. در حوزه ساختاری فضا یا همان راه‌های هوایی ۶ مسیر بین‌المللی بر مبنای RNAV1 و ۹ مسیر داخلی و بین‌المللی بر مبنای RNAV5 به بهره‌برداری رسید که به این ترتیب ۷هزار کیلومتر به مسیرهای هوایی ایران افزوده شد و این مسیرها به ۷۷هزار و ۱۰۰ کیلومتر افزایش یافت.

هر چند در سال‌های گذشته بحث بالا بودن تعداد مناطق پرواز ممنوع ایران یا نیاز به واردات تجهیزات جدید هوانوردی جزو دغدغه‌هایی بوده که از سوی فعالان این حوزه مطرح شده، اما با امکانات موجود نیز آسمان ایران توانسته در سال‌های گذشته روند پروازهای عبوری موجود در آسمان خود را افزایش دهد. البته این روند رو به رشد در سال‌ گذشته و همزمان با افزایش محدودیت‌های امریکا متوقف شد، اما همچنان درآمدی قابل قبول را برای شرکت فرودگاه‌ها به ارمغان آورد.سیاوش امیر مکری، رییس شرکت‌ فرودگاه‌ها در آذرماه امسال اعلام کرد: روزانه هزار پرواز عبوری از آسمان کشور تا پیش از این داشتیم، اما پس از آنکه امریکا با دشمنی فضای ایران را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ناامن اعلام کرد، بخشی از پروازهای عبوری ما کاهش یافت، اما با ایجاد اطمینان امروز به ۹۰۰ پرواز در روز رسیده‌ایم. در سال ۹۷ درآمد پروازهای عبوری ۱۷۰۰ میلیارد تومان بود که نسبت به سال ۹۶، ۱۴ درصد کاهش داشت. ۶۸ درصد درآمد شرکت فرودگاه‌ها از محل پروازهای عبوری است و ۲۰درصد درآمد ما در حوزه خدمات فرودگاهی و ۵ درصد از محل واگذاری اماکن فرودگاهی است.

کاهش جدی پروازهای عبوری

هرچند به نظر می‌رسد بار دیگر ایران در استفاده از ظرفیت آسمان خود به ثباتی نسبی رسیده اما حادثه روزهای اخیر در سقوط هواپیمای بویینگ شرکت هواپیمایی اوکراین به دلیل اشتباه انسانی رخ داده در پدافند هوایی بار دیگر روند پروازهای عبوری را به شکل جدی کاهش داده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در روزهای گذشته تعداد پروازهای عبوری به ‌شدت پایین آمده و به نصف کاهش یافته است. در زمان نگارش این گزارش، ساعت ۵ عصر روز ۲۲ دی ماه، ‌ازدحام ترافیک هوایی روی نوار پایینی حاشیه خلیج‌فارس نشان می‌دهد بسیاری از ایرلاین‌های خارجی از جمله هواپیمایی امارات پروازهای اروپایی خود را از آسمان کویت و عراق انجام می‌دهند؛ با این حال پرواز هواپیماهای قطر هنوز از آسمان ایران انجام می‌شود. همچنین بخش قابل توجهی از پروازهای فعلی در آسمان ایران را پروازهای داخلی تشکیل می‌دهند و به نظر تعدادی از ایرلاین‌ها ترجیح می‌دهند فعلا از آسمان ایران عبور نکنند.

در این بین ابراز نگرانی برخی کشورها نیز مزید بر علت شده تا ایرلاین‌ها نسبت به حضور در آسمان ایران دست به عصا عمل کنند و در این میان واکنش اتحادیه اروپا نیز جدی بوده است. آژانس امنیت هوانوردی اروپا به‌عنوان یک نهاد تخصصی تحت نظر اتحادیه اروپا که در زمینه ایمنی هوانوردی غیرنظامی و مسافربری به وضع و اعمال قوانین و مقررات می‌پردازد، به تازگی در بیانیه‌ای جدید به تمامی شرکت‌های هواپیمایی اروپایی هشدار داده که تا اطلاع ثانوی بر فراز آسمان ایران پرواز نکنند. این آژانس پیش‌تر نیز در اطلاعیه‌ای به این ایرلاین‌ها اعلام کرده بود که در ارتفاع زیر ۲۵ هزار پایی در آسمان این کشور پرواز نکنند.

هرچند با توجه به اعلام همکاری کامل ایران با نهادهای بین‌المللی برای بررسی ابعاد این حادثه و قبول مسوولیت کامل درباره آن همچنین تضمین ستادکل نیروهای مسلح برای افزایش نظارت‌ها و تکرار نشدن این اتفاق تلخ و تلاش برای حل دیپلماتیک مساله احتمالا این کاهش پروازی کوتاه‌مدت بوده و پس از حل و فصل دیپلماتیک این مساله، می‌توان انتظار داشت که بار دیگر شرایط آسمان ایران به حالت امن بازگردد، اما با توجه به محدودیت‌هایی که صنعت هوایی کشور در سال‌های گذشته با آن دست و پنجه نرم کرده، کاهش جدی حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان درآمد شرکت فرودگاه‌ها می‌تواند هزینه‌ای جدی برای صنعت هوایی ایران به وجود آورد، هزینه‌ای که بخشی از آن به کاهش توان دولت در سرمایه‌گذاری برای توسعه زیرساخت‌های هوایی و تجهیزات فنی جدید منجر خواهد شد./اعتماد