برجام؛ از آغاز تا کنون

به گزارش بخش بین المللی سایت خبرهای فوری، برنامه جامع اقدام مشترَک (برجام) در راستای توافق جامعی بر سر برنامه هسته‌ای ایران بود، این توافق از آبان ۹۲ شروع شد و در نهایت در وین اتریش بعد از ۲۰ ماه مذاکره بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل کشورهای چین، فرانسه، روسیه،انگلیس،ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد. روزی که اعلام شد این مذاکرات بلاخره نتیجه داده  و برجام منعقد شده ۲۳تیرماه ۹۴ بود. مفاد برجام  ۱۰۹ صفحه و ۵ ضمیمه است.  همچنین نام برخی از شرکت‌ها و اشخاص حقیقی ایرانی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران طبق این پیوست از تحریم درآمد. سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا نیز تضمین دادند که دیگر هیچ‌گونه تحریم یا اقدامات سختگیرانه دیگه ای در زمینه انرژی هسته‌ای علیه ایران وضع نمیکنند. بعد از این توافق سران کشورهای اروپایی و آمریکایی و ایران هریک به شیوه ای به این توافق واکنش نشان دادند. در ایران حسن روحانی سخرانی ای در رادیو و تلویزیون با مردم داشت .

همچنین بسیاری از مردم با حضور خیابانی در شهرهای تهران، کرج، بوشهر، سنندج، مشهد، شهرکرد، زنجان، کرمان، اردبیل، سمنان، کرمانشاه، شیراز، یاسوج، بندرعباس، گناوه، بیرجند، یزد، اصفهان، زاهدان، اراک، قزوین، همدان، بجنورد و قم از توافق هسته‌ای ابراز شادمانی کردند و حتی شعارهای مختلفی نیز سر دادند.

عده ای اما در ایران از همان ابتدا هم مخالف برجام بودند، به طور مثال محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران، برجام را فتنه‌ای هم‌ردیف جنگ ایران و عراق، پیروزی محمد خاتمی در سال ۷۶ و خیزش اعتراضی سال ۸۸ دانست.
در آمریکا باراک اوباما رییس جمهور وقت، بلافاصله پس از اعلام توافق در وین، در نطقی تلویزیونی نتایجش را ستود. اوباما گفت: «امروز با مذاکره منطقی و قدرتمندانه جلوی گسترش سلاح هسته‌ای را در خاورمیانه گرفتیم. این توافق تمام راه‌های رسیدن احتمالی ایران به سلاح اتمی را بسته‌است.» و باز هم تأکید کرد که «بدون این توافق خاورمیانه با خطر یک جنگ جدید روبرو می‌شد».

بر اساس این توافق ایران، با قدرت‌های جهانی که پیشینه مذاکراتی ۱۲ ساله داشت، روز اجرای توافق روزی بود که آژانس تأیید کند ایران تعهدات مقدماتی خودش را از جمله در تأسیسات اراک، نطنز و فردو انجام داده‌ است. 

 با وجود اینکه دولت اوباما توافق را دارای نتایج خوب میدانست، چند ماه بعد از برجام و شروع زمزمه های انتخابات آمریکا و نامزدهای آن،  دونالد ترامپ نامزد ریاست جمهوری شد، دونالد ترامپ از همان ابتدا یعنی زمانی که صرفا نامزد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود، رسما از توافق هسته‌ای موسوم به برجام که توسط دولت اوباما بدست آمده بود، انتقاد و با آن مخالفت میکرد، با اینحال بعد از اینکه  ترامپ رییس جمهور شد، دولتش دو بار تصمیم گرفت که به برجام پایبند بماند.

 اوایل هدف ترامپ این بود که از ایران گافی درباره نقض برجام بگیرد، ولی آژانس انرژی اتمی همیشه تایید میکرد که ایران به برجام پایبند بوده و عملا تمام نقشه های ترامپ، نقش برآب میشد.

بعد از پیروزی دونالد ترامپ، فوریه ۲۰۱۷ (یعنی بهمن ماه سه سال پیش، سال ۹۵) وزارت خزانه داری آمریکا ، تحریم‌های جدیدی علیه ۱۳ فرد و ۱۲ نهاد مرتبط با  {اصطلاحا برنامه های موشکی ایران} یعنی همان چیزی که رسانه های غربی اعلام کردند، وضع کرد. که البته واکنش ایران هم لغو صدور ویزا برای اتباع آمریکایی بود.

این تحریم های ایران تا جایی افزایش یافت که در ۱۸ اردیبهشت (سال ۹۷) ، ترامپ رسماً اعلام کرد که ایالات متحده آمریکا از برجام خارج خواهد شد و با این کار عجیبش، رسما اعتبار امضای کشورش را زیر سوال برد.

او، ایران را متهم کرد که از حزب‌الله، طالبان، القاعده و سایر سازمان‌هایی که ترامپ آنها را تروریستی میخواند، حمایت کرده و گفت تحریم ها نیز باید مانند قبل برگردد. 

یک سال پس از این جریانات بود که در نهایت دولت ایران با انتشار  بیانیه ای که بعدها به بیانیه گام اول موسوم شد، کاهش تعهداتش نسبت به برجام را اعلام کرد.

براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، قرار بود ایران، اجرای برخی اقدامات در چارچوب این تهعدنامه را متوقف کند، اما این بند های ۲۶ و ۳۶چه بودند که  ایران مکررا بر آنها  تاکید داشت .  

طبق بند ۲۶ برجام، در صورت عدم پایبندی طرف مقابل (مثل آمریکا) به تعهدات، ایران حق دارد اجرای تعهدات خودش را به شکل کلی یا جزئی متوقف کند. و بر اساس بند  ۳۶ هم اگر موضوع اختلافی با طی مراحل این بند حل نشود، شاکی (یعنی ایران) می‌تواند، این امر را  مبنایی بداند که تعهداتش را چه کلی چه جزیی متوقف کند و یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد بگوید که این موضوع مصداق “عدم پایبندی اساسی است.

پس عملا ایران میگفت که براساس این دو بند، گام های برجامی برداشته میشود. 

در بیانیه  گام اول، بیانیه شورای عالی امنیت ملی ایران میگوید جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگه خودش را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند.

و از طرف دیگر، ایران به کشورهای باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داد تا به تعهدات خودشان مخصوصا در حوزه‌های بانکی و نفتی عمل کنند؛

در غیر این صورت در گام بعدی (یعنی گام دوم) ایران قطعا اقدام مضاعف دیگری را خواهد کرد. بعد از این بیانیه کشورهای اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا  بیانیه ای مشترک داده و گفتند هیچ ضرب‌الاجلی را از سوی تهران نمی‌پذیرند.

در این ۶۰روز اول اروپاییها به بک سری کارهای نمایشی از طریق اینستکس روی آوردند ولی عملا اتفاق خاصی نیفتاد و ایران هم در موعد ۶۰روز گام دوم خود را اعلام کرد. اینبار ولی سید عباس عراقچی رسما تعبیر گام دوم را استفاده کرد.

عراقچی ۱۶تیر ۹۸ گفت امروز آقای ظریف یه نامه به فدریکا موگرینی مسئولی سیاست خارجی اتحادیه اروپا مینویسد و در این نامه ما همه چیز را جز به جز به آنها میگوییم. عراقچی گفت معتقدیم برجام سند معتبر و مهمی اس و خواهان ادامه آن هستیم اما خواسته‌های ما از این سند نیز باید محقق شود و چون این اتفاق نیفتاده ما در تعهداتمان تجدید نظر می‌کنیم.  ایران در برجام متعهد شده غنی سازی تا ۳.۶۷ درصد داشته باشد ولی ایران در گام دوم گفت ما آماده ایم غنی سازی را تا هر سطحی افزایش داده و دیگر به این ۳.۶۷ پایبند نیستیم. و علاوه بر این راکتور اراک هم احیا خواهد شد. در همین زمان هم، حتی عراقچی گفت، اگر این روند ادامه پیدا کند و اروپا به تعهداتش عمل نکند ممکن اس گام های بعدی را نیزربرداریم یا کلا از برجام خارج شویم. 

در این مدت هم سران کشورهای زیادی به ایران آمده و رفتند و حتی بارها تماس تلفنی مکرون رییس جمهور فرانسه) با آقای روحانی اتفاق افتاد اما عملا بازم هیچ قدم مثبتی از سوی اروپاییها برداشته نشد و آمریکا هم به مرور نه تنها تحریمها را کم نکرد بلکه به میزان تحریم ها اضافه شد. حتی آژانس نیز تایید کرد که ایران از سقف غنی سازی فراتر رفته  به همین دلیل هم در موعد مهلت ۶۰ روز ایران گفت ما گام سوم خود را نیز اعلام میکنیم که از گامهای قبلی نیز مهمتر است.

و در نهایت ۱۶ شهریور ۹۸ سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، جزییات گام سوم را هم اعلام کرد. کمالوندی گفت اولین اقدام ما این بود که از روز جمعه تولید مواد غنی شده از زنجیره های تحقیقاتی را شروع کردیم و امروز هم این روند به آژانس اعلام شده سپس هم دومین اقدام ایران این است که گازدهی ماشین IR6s که قرار بود از ابتدای سال یازدهم برجام باشد را شروع کردیم. مورد سوم، راه اندازی زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR4 است که آن هم قرار بود از ابتدای سال یازدهم انجام شود که ما اکنون آن را انجام می دهیم و چهارمین اقدام در گام سوم این است که قرار بود گازدهی به زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR6 را دو ماه دیگر آغاز کنیم که آن را نیز از حالا شروع کردیم.و در ادامه سخنگوی انرژی اتمی تاکید کرد که  ما ایجاد زنجیره ۳۰ تایی را در برنامه بعدی خودمان داریم.

حسن روحانی ۱۵ آبان ۹۸ با اعلام “آغاز گام چهارم کاهش تعهدات برجامی” و با اشاره به اقدامات ایران در این راستا تصریح کرد: «من امروز به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از فردا گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را بردارند. البته پیشاپیش به ۱+۴ اعلام می‌کنم که فعالیت ما با نظارت آژانس انرژی اتمی خواهد بود.»

رئیس جمهوری ایران در عین حال گام چهارم را نیز “مانند سه گام دیگر قابل بازگشت” دانسته و خطاب به کشورهای اروپایی باقی‌مانده در برجام گفت: «اگر آن‌ها به تعهدات خود در اول ژانویه ۲۰۱۷ بازگردند ما هم به این تاریخ برمی‌گردیم.»

روحانی همچنین با اشاره به اینکه “معتقدم ما راه درستی انتخاب کردیم” یادآور شد: «دنیا باید بداند که ملت ایران هم مقاوم است و هم اهل مذاکره.»

علی اکبر صالحی، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز دیروز دوشنبه اعلام کرده بود که جمهوری اسلامی یک زنجیره ۳۰ تایی سانتریفیوژهای پیشرفته نسل ششم موسوم به IR6 را در نطنز راه‌اندازی کرده است. صالحی خاطرنشان کرد که “بعدا” جزئیات بیشتری در این باره بیان خواهد کرد، زیرا به گفته او «مسائل بیش از این حرفها است.»

به گفته صالحی، جمهوری اسلامی همچنین در دو ماه گذشته ۱۵ سانتریفوژ نسل جدید ساخته است. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران توضیح بیشتری درباره این سانتریفیوژها نداد و تزریق یا عدم تزریق گاز به آنها را مشخص نکرد.

سخنگوی فدریکو موگرینی، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز گذشته در واکنش به اقدام اخیر ایران در راه‌اندازی سانتریفیوژهای جدید، از جمهوری اسلامی خواست که در تصمیم خود تجدید نظر کرده و به تعهداتش در قبال برجام وفادار بماند.

در نهایت، دولت جمهوری اسلامی در ۱۵ دی ماه ۹۸ طی بیانیه ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت،  مشروح بیانیه دولت جمهوری اسلامی ایران به قرار زیر است: