اضطراب خاموش برجامی
به گزارش بخش سیاسی سایت خبرمهم، یک هفته مانده به فرارسیدن ضرب‌الاجل ایران بر اساس «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» به نظر می‌رسد که ۶ کشور عضو برجام و امریکا همچنان در حال تعارف‌های رایج پشت درهای بازگشت به تعهدات هستند. اظهارات دیپلمات‌های ارشد ایران و امریکا نشان می‌دهد که هیچ یک از طرف‌ها اراده‌ای برای اقدام‌های هیجانی و نمایشی ندارند و آنگونه که به نظر می‌رسد، قرار نیست در ساعت صفر ۳ اسفند ۱۳۹۹ بمب خبری در مورد برجام منفجر شود و چشم طرف‌ها به روزها، هفته‌ها و ماه‌های پس از این ضرب‌الاجل دوخته شده است. محمد جواد ظریف در مصاحبه با سی‌ان‌ان تاکید کرده‌بود که اساسا مساله زمان وجود ندارد و هرگاه که امریکا به اجرای تمامی تعهداتش در برجام برگردد، ایران آماده است تا واکنش متناسب نشان دهد. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده امریکا هم گفته است که امریکا در حال مذاکره با متحدانش، طرف‌های اروپایی برجام و کنگره است و ضرب‌الاجلی را برای بازگشت به توافق هسته‌ای به رسمیت نمی‌شناسد.
دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که بر اساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی از روز سوم اسفند ماه، یعنی یکشنبه هفته آینده، اجرای داوطلبانه پروتکل‌های الحاقی پیمان عدم اشاعه را متوقف می‌کند. ایران بر اساس برجام اجرای داوطلبانه این پروتکل‌ها را پذیرفته بود و به گفته وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، ایران حق دارد در صورت عدم اجرای تعهدات طرف‌های مقابل، اجرای بخشی از تعهدات خود در قالب برجام را متوقف کند. با این حال به گفته مقام‌های ایرانی، اجرای این گام از اقدام‌های تقابلی ایران به معانی فروپاشی برجام یا خروج ایران از این توافق هسته‌ای نیست.
ضرب‌الاجل مهم نیست باید نخست سیاست امریکا تدوین شود
باربارا اسلوین، پژوهشگر اندیشکده شورای آتلانتیک در این خصوص به «اعتماد» می‌گوید:«جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا به وضوح تمایلش را برای بازگشت به دیپلماسی با ایران بیان کرده و راب مالی را که یک فرد بسیار کارکشته است به مقام فرستاده ویژه در امور ایران منتصب کرده که در حال رایزنی‌های ضروری مقدماتی با متحدان و شرکای امریکاست.» او در مورد پیش‌بینی‌اش از زمان بازگشت امریکا به برجام و ضرب‌الاجل پیش روی ایران گفت:«درک می‌کنم که بسیاری از افراد برای این موضوع بی‌صبری می‌کنند اما من تصور می‌کنم که رییس‌جمهور امریکا نباید در مقابل ضرب‌الاجل‌های ایران خودش را ببازد. او باید نخست چارچوب سیاست خود را تنظیم کند و آنگاه با این تماس بگیرد تا فرآیند بازگشت متقابل به تعهدات برجامی آغاز شود.» او در ادامه با اشاره به سیاست امریکا برای گسترش برجام گفت:«در پی بازگشت متقابل به تعهدات، می‌توان روی این تعهدات افزود و امریکا برخی از مواد برجام را به ازای رفع تحریم‌های بیشتر طولانی‌مدت‌تر کند.» او در خصوص مکانیسم توافقی برای بازگشت امریکا به برجام می‌گوید:«اینکه چگونه می‌توان به توافق بازگشت نباید چندان پیچیده باشد به ویژه برای کسانی که خودشان از ابتدا این توافق را مذاکره و نهایی کرده‌اند.»
امکان بازگشت امریکا به برجام قبل از ۳ اسفند
هر چند نشانه‌های کمی برای حل و فصل همه مسائل میان تهران و واشنگتن در مورد توافق هسته‌ای تا پیش از فرارسیدن ضرب‌الاجل ایران وجود دارد اما برخی از کارشناسان همچنان نسبت به احتمال بازگشت امریکا در یک هفته باقی مانده، خوش‌بین هستند. جان ولفشتال، مشاور پیشین جو بایدن در دوران خدمت او به عنوان معاون رییس‌جمهور به خبرگزاری فرانسه می‌گوید:«این احتمال وجود دارد که پیش از ۲۱ فوریه(۳ اسفند) دو کشور با صدور بیانیه‌ای مشترک، اراده مشترک خود را برای بازگشت به اجرای کامل تعهدات اعلام کنند.» با این حال این مقام پیشین امریکایی که در حال حاضر به عنوان فعال ضدتسلیحات هسته‌ای در جنبشی با عنوان «گلوبال زیرو (صفر جهانی) » فعالیت می‌کند، معتقد است که امریکایی‌ها عملا همه اهرم‌های خود را به خاطر نگرانی از نتیجه انتخابات آینده در ایران واگذار نمی‌کنند. او به آژانس فرانس‌پرس می‌گوید:«من فکر نمی‌کنم که ایالات متحده بگوید همه چیز را می‌دهیم و باید همه کار بکنیم چون دیگر بعد از انتخابات ماه ژوئن هیچ کاری امکان‌پذیر نخواهد بود.»
رایزنی‌های امریکا با شرکا و متحدان
از همان روزهای نخست آغاز به کار دولت بایدن، مقام‌های امریکایی از گفت‌وگو با متحدان و شرکای خودشان در خصوص بازگشت امریکا به برجام سخن می‌گویند. تازه‌ترین خبر در این مورد، رایزنی تلفنی آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا با دومینیک راب، همتای بریتانیایی‌اش است. بلینکن دو هفته پیش نیز در تماسی جمعی با وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی طرف برجام به صورت آنلاین در مورد توافق هسته‌ای با ایران گفت‌وگو کرده بود. «دومینیک راب» وزیر امور خارجه انگلیس روز یکشنبه گفت با همتای امریکایی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرده است. راب در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفت:«تمرکز من روی همکاری با دولت جدید [امریکا] است. دیروز با آنتونی بلینکن [وزیر امور خارجه امریکا] درباره طیف گسترده‌ای از مسائل نظیر برنامه هسته‌ای ایران و دیگر مسائلی همچون میانمار صحبت کردم و به این گفت‌وگوها ادامه خواهم داد.» همزمان با رایزنی‌های وزیر امورخارجه امریکا، رابرت مالی نیز با دیپلمات‌های ارشد کشورهای منطقه خلیج فارس و اروپا در خصوص برجام و توافق هسته‌ای با ایران رایزنی کرده است.
متغیر «مالی»
موضوع انتخاب رابرت مالی به عنوان فرستاده ویژه امریکا در امور ایران یکی از مسائلی بود که در طول هفته‌های گذشته باعث بحث‌های زیادی در رسانه‌های امریکا شد. بسیاری از کارشناسان مانند باربارا اسلوین، انتخاب مالی را یک متغیر سرنوشت‌ساز در خصوص بازگشت امریکا به برجام و تعامل با ایران می‌دانند اما تعدادی از نمایندگان تندروی جمهوری‌خواه درکنگره امریکا به این انتخاب اعتراض کرده و برخی مخالفان برجام در واشنگتن، مالی را فردی هوادار جمهوری اسلامی ایران معرفی کردند. رابرت مالی به دلیل عرب‌تبار بودن همچنین دیدگاه‌های چپ‌گرایانه‌اش به علاوه نقش او در توافق با ایران و ارتباط‌هایش با گروه‌های مقاومت منطقه از جمله حماس از سوی بخشی از جناح‌های سیاسی در واشنگتن یک سیاستمدار مطرود تلقی میشود. اما اعتراض تندروها باعث نشد تا رییس‌جمهور امریکا از تصمیم خود برای انتصاب مالی عقب‌نشینی کند. آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه امریکا، شنبه شب با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی توییتر از عملکرد رابرت مالی تمجید کرد و نوشت:«آنتونی بلینکن عصر شنبه در یادداشت توییتری خود نوشت: از دیدن اینکه رابرت مالی، نماینده ویژه رییس‌جمهوری در امور ایران آغاز خوبی [برای دیپلماسی] در وزارت خارجه داشته است، خرسندم.» او افزود:«دیپلماسی اصولی بهترین راه برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است.» بن رودز دستیار پیشین باراک اوباما، رییس‌جمهور پیشین امریکا در گفت‌وگو با نیویورک تایمز می‌گوید:«رابرت مالی از آن مقام‌هایی نیست که قرار باشد به این ور و آن ور دوره‌گردی کند و همین جور بر حجم تحریم‌ها بیفزاید. در واقع انتصاب رابرت مالی به این معناست که اراده برای رسیدن به یک توافق وجود دارد.»
موانع پیش روی سیاست برجامی بایدن
شاهد قریشی، تحلیل‌گر پایگاه خبری دیفنس پرایوریتیز معتقد است که یکی از دلایل حرکت بی‌سر و صدا و کند دولت بایدن برای بازگشت به برجام، مشکلات داخلی در این کشور است. او می‌نویسد:«دولت بایدن باید از پس تندروهای کنگره، اندیشکده‌هایی که ادامه خصومت را ترجیح می‌دهند، موسسات لابی‌گر و شرکای منطقه‌ای که از شرایط جاری تحریم‌های شدید علیه ایران نفع می‌برند، بر بیاید. اسراییل چندی پیش تهدید کرده که اگر بایدن به برجام بازگردد، قصد حمله به ایران دارد. مقام‌های دولت بایدن، درس‌هایی که از دوران اوباما گرفته‌اند را فراموش نکرده‌اند و به افکار عمومی اهمیت می‌دهند.» این نویسنده ادامه می‌دهد:«قطعا پنجره فرصت دیپلماسی با ایران برای همیشه باز نمی‌ماند اما اشاره‌های مهمی صورت گرفته است. مسیر به سمت یک رویکرد متوازن به منطقه [غرب آسیا] و اجتناب از یک جنگ بدون پایان دیگر پیش پای ما قرار دارد.»
یکی از مسائلی که ممکن است مسیر تصمیم‌گیری امریکا به برجام را کندتر و پیچیده‌تر کند، اصرار دولت جدید امریکا بر فرآیند «تصمیم‌گیری بین‌نهادی» است. دو هفته پیش، زمانی که رسانه‌های بین‌المللی خبری با مضمون «تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی امریکا برای تصمیم‌گیری در مورد بازگشت به برجام» منتشر کرده بودند، سخنگوی کاخ سفید توضیح داد:«چنین دیدارهایی یک بخش عادی فرآیند بین نهادی است که شاید به خاطر ۴ سال گذشته در این ساختمان چندان آشنا نیست. … اما چنین جلساتی جلسات تصمیم‌گیری نیست، جلساتی نیست که در آن به نتیجه قطعی برسیم و جلسه‌ای نیست که رییس‌جمهور امریکا در آن شرکت کند.» مقام‌های دولت بایدن تاکید می‌کنند تمام تصمیم‌هایی که در مورد سیاست خارجی گرفته میشود بر اساس مشورت و رایزنی با نهادهای مختلف دولت امریکا و متحدان این کشور اتخاذ خواهد شد و قرار نیست که تصمیم‌های مهم سیاست خارجی به صورت هیجانی و با تصمیم شخصی اعلام شوند. از جمله اقدام‌های اخیر دولت امریکا که از یک سو باعث میشود کاغذبازی برای رفع تحریم‌های موجود علیه ایران اندکی کندتر و طولانی‌تر شود، تاسیس اداره هماهنگی‌های تحریم در وزارت خارجه امریکاست. این دفتر جایگزین اداره هماهنگ‌کننده سیاست‌های تحریمی است که سال ۲۰۱۳ در دوران وزارت خارجه هیلاری کلینتون تاسیس شد و سال ۲۰۱۷ در دوران وزارت رکس تیلرسون به تعطیلی کشیده شد. بخش عمده تحریم‌های فله‌ای که در دولت امریکا در دوران اوباما و ترامپ علیه ایران ایجاد کرده است در دوره‌ای وضع شده‌اند که این دفتر وجود نداشت. مسوولیت ویژه این اداره در وزارت خارجه امریکا این است که برای وضع یا رفع هر تحریم جدید، تعداد زیادی از متغیرها و شاخص‌های مورد نظر سیاست خارجی امریکا را در نظر بگیرد.
تحرک دیپلماتیک در منطقه خلیج فارس
هر اندازه که برخی از کشورهای منطقه خلیج فارس برای جلوگیری از بازگشت طرف‌ها به توافق هسته‌ای تلاش می‌کنند،گروهی دیگر هم هستند که امیدوارند با کاهش تنش میان ایران و امریکا، وضع منطقه آرام‌تر و باثبات‌تر شود. وزیر خارجه قطر، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی که به تازگی با فرستاده ویژه رییس‌جمهور امریکا در امور ایران رابرت مالی و مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور امریکا جیک سولیوان تلفنی رایزنی کرده در اظهاراتی از آمادگی قطر برای تنش‌زدایی و تسهیل فرآیند بازگشت به برجام سخن گفته است. به گزارش خبرگزاری رسمی قطر، محمد بن عبدالرحمن گفته است:«دولت قطر از طریق فرآیندهای سیاسی و دیپلماتیک برای بازگشت به توافق هسته‌ای تلاش می‌کند تا تنش‌زدایی کند.»
سعید بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان نیز چند روز پیش در نشست آنلاین اندیشکده شورای آتلانتیک اعلام کرده بود که کشورش آمادگی تسهیل گفت‌وگوها را میان ایران و طرف‌های برجام برای بازگشت به این توافق دارد. او تاکید کرد که عمان به بازگشت طرف‌ها به برجام خوش‌بین است و آماده است تا در صورت درخواست، زمینه گفت‌وگو میان طرفین را ایجاد کند. در برابر این اعلام آمادگی‌ها اما تعداد از کشورهای منطقه، به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، تلاش می‌کنند تا امریکا را از بازگشت به تعهداتش در قبال ایران منصرف کنند.کان کاگلین، ستون‌نویس روزنامه انگلیسی زبان نشنال در امارات متحده عربی در یادداشتی، استدلال دولت‌هایی چون امارات را مرتبط با مساله جنگ یمن توصیف می‌کند و معتقد است که بازگشت امریکا به میز گفت‌وگو با ایران به امنیت عربستان سعودی و امارات همچنین مبارزه ادعایی با تروریسم آسیب می‌زند. در یادداشت این روزنامه اماراتی آمده است:«اگر بایدن موفق شود تا یک توافق جدید با ایران امضا کند باید سیاستی جامع در پیش بگیرد که همه سوءرفتارهای ایران را در بر بگیرد نه اینکه اشتباه اوباما را تکرار کند که فقط به موضوع هسته‌ای ایران پرداخت.» /اعتماد
