از نخست وزیری در میان اعتراضات تا انحلال حزب رستاخیز

به گزارش بخش سیاسی سایت خبرمهم،  در ۱۶ مردادماه ۱۳۵۶ محمدرضاشاه که با نارضایتی روزافزون عمومی و مشکلات فراوان اقتصادی مواجه بود، هویدا را از سمت نخست وزیری برکنار کرد و پست وزارت دربار را به او داد و آموزگار را به جای او نشاند. درواقع شاه بر آن بود که با طرح وعده «گسترش فضای باز سیاسی از طریق واردکردن اعضای جدید و جوان کابینه» درصدد جلب نظر مخالفان برآید و در همین خصوص دولت آموزگار را سکوی پرش به دوره «آزادی ، پیشرفت و دموکراسی» اعلام کرد.

در عرصه بین المللی با پیروزی کار تر در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ۱۲ آبان ۱۳۵۵، حمایت نامحدود خارجی از بعضی سیاست های رژیم کاهش چشمگیری یافت . دولت هویدا دیگر مورد حمایت دموکرات ها نبود. به علاوه شاه برای پیروزی جمهوریخواهان هزینه فراوانی کرده بود و این امر او را بیشتر در مقابل انتقادات دموکرات های آمریکا قرار داد.

آموزگار پس از انتصاب به سمت نخست وزیری، در مرداد ۱۳۵۶ از دبیرکلی استعفا داد و به جای او محمد باهری، معاون وقت وزارت دربار، در همین تاریخ به این سمت انتخاب شد و داریوش همایون قائم مقام او شد. آموزگار کابینه پیشنهادی اش را با وعده انقلاب اداری و تدوین و اجرای برنامه های خاص برای مبارزه با فساد به مجلس شورای ملی برد و در روز سوم شهریور ۵۶ رای اعتماد گرفت. چند ماه بعد در روز پنجم دی ماه ۱۳۵۶ شاه در دیدار با اعضای دفتر سیاسی و هیئت اجرائی حزب رستاخیز «جدایی پست دبیرکلی حزب را از سمت نخست وزیری به مصلحت ندانست»، این چنین بود که جمشید آموزگار، نخست وزیر وقت، این بار نه با رای اعضای حزب که به حکم شاه، برای بار دوم دبیرکل حزب رستاخیز شد و جواد سعید به عنوان قائم مقام او و محمود جعفریان، محمدرضا عاملی تهرانی و محمدحسین موسوی به سمت معاونان او در حزب تعیین شدند. آموزگار در شرایطی به نخست وزیری رسید که جامعه ایران در آستانه انقلاب اسلامی قرار داشت . با آشکارشدن ناتوانی دولت در درک و انجام خواسته های واقعی اقشار مختلف مردم ، دولت آموزگار از نیمه دوم۱۳۵۶ با اقدامات گسترده مخالفان در داخل و خارج مواجه شد. اجتماعات مذهبی و دانشگاهی به طور روزافزون دامنه اعتراضات خود را گسترده تر کردند، به طوری که تا پایان سال حوادثی که محرک مردم برای شرکت فعال در اعتراض به دولت بود، جنبه عمومی و مردمی یافت و به موازات آن دولت عملا نشان داد که چندان پایبند به شعار ها و برنامه های سیاسی خود نیست .

افزایش اجتماعات مذهبی با مرگ مشکوک آیت الله سیدمصطفی خمینی، فرزند امام در آبان ۱۳۵۶، به شکل اعتراض شدید به سیاست های سرکوبگرانه دولت ، بروز کرد و تداوم این اجتماعات در مناسبت هایی مانند ۱۶ آذر، در دانشگاه های کشور و ۱۷دی ماه ، مخالفت ها را عمومیت بخشید. به خصوص چاپ مقاله توهین آمیز «ایران و ارتجاع سرخ و سیاه» به قلم احمد رشیدی مطلق علیه امام خمینی در روزنامه اطلاعات در تاریخ ۱۷دی ۱۳۵۷ موجبات اعتراض سراسری را در شهرهای بزرگ فراهم کرد. مردم و روحانیون شهر قم ، در اعتراض به مقاله اهانت آمیز روزنامه اطلاعات دست به راهپیمایی زدند و با دخالت نیروهای پلیس گروه کثیری شهید و زخمی شدند. به دنبال آن مراجع تقلید این اقدام رژیم را محکوم کرده و به خانواده قربانیان و مجروحان تسلیت گفتند. امام خمینی نیز پس از شنیدن خبر هجوم ماموران رژیم به مردم ، در شهر قم ، به مدت یک هفته درس و نماز جماعت خود را تعطیل اعلام کردند.

در ۳۱ ژانویه ۱۹۷۸ پارسونز، سفیر بریتانیا در تهران، یک گزارش محرمانه ۱۵صفحه ای تحلیلی جدید با عنوان «مشکلات داخلی در ایران» خطاب به دیوید اوئن، وزیر خارجه کشورش ارسال کرد و در آن حدود یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، از «احساس نارضایتی اجتماعی و سیاسی که کشور در حال گذار از آن است»، سخن گفت.

همان زمان جمشید آموزگار در واکنش به اظهار نگرانی برخی محافل خارجی ، در خصوص نفوذ گسترده مذهبی ها در میان مردم ، ناباورانه قدرت آنها را رو به زوال اعلام کرد. اما این تحلیل چندان واقع بینانه به نظر نمی رسید. پس از سخنرانی امام به مناسبت چهلم شهدای قم ، مراسمی به همان مناسبت در ۲۹ بهمن در شهر تبریز برگزار شد و ماموران مسلح رژیم با حمله به مردم حادثه ای دیگر آفریدند. با شکل گیری قیام تبریز، در این شهر حکومت نظامی اعلام شد. از طرفی جمعی از روحانیت مبارز تهران با انتشار بیانیه ای از مبارزات مردم تبریز، خصوصا در بزرگداشت چهلم شهدای قم تجلیل کردند و خواستار ادامه مبارزه تا پیروزی شدند. آموزگار قیام مردم تبریز را برانگیخته دست بیگانگان شمرد و تظاهرکنندگان را از اهالی تبریز ندانست . پس از آن شاه نیز حوادث تبریز را اتحاد نامقدس بین کمونیسم و اشخاص مرتجع اعلام کرد. آموزگار پس از بروز آرامش نسبی در خرداد و تیرماه۱۳۵۷ در مصاحبه با روزنامه السیاسه با اطمینان بیان کرد: «آشوب هایی که در ایران روی داد، برای همیشه به پایان رسیده است» و به این طریق منکر وجود مشکلات اساسی در رژیم و مخالفت جدی مردم با برنامه ها و سیاست های رژیم سلطنتی شد.

در هشتم و نهم فروردین۱۳۵۷ و با نزدیک شدن چهلم شهدای تبریز، مردم در شهرهای تهران ، اصفهان ، آبادان ، آباده ، قزوین ، کاشان ، بابل ، تبریز، شیراز و برخی شهرستان ها به مناسبت این روز دست به تظاهرات زدند. تظاهرات یزد به خاک و خون کشیده شد و شهر جهرم نیز شاهد حوادثی مانند یزد بود. چند روز بعد، حرکت سراسر مردم کشور در چهلم شهدای تبریز، در مطبوعات انعکاس وسیعی داشت . چندی نگذشت که موج عظیمی از مخالفت های مردم سراسر شهرهای ایران را فراگرفت . در ۲۵ مرداد ۱۳۵۷ در شهرهای اصفهان ، نجف آباد، شهرضا، همایون شهر، اعتراضات علیه دولت به اوج رسید و در همین ایام حکومت نظامی در این شهر ها اعلام شد. از این پس مردم علنا خواهان سقوط شاه و تغییر رژیم شدند. یک هفته بعد از فاجعه سینمای رکس آبادان در ۲۸ مرداد ۱۳۵۷ که منجر به کشتار حدود ۳۷۷ نفر از اهالی شهر شد، آموزگار در مقابل اعتراض عمومی در سراسر کشور به علت ناتوانی در پاسخ گویی به خواسته های مردم، از مقام نخست وزیری و دبیرکلی حزب رستاخیز استعفا داد. هفت روز پس از استعفای آموزگار، حزب رستاخیز متلاشی و مدتی بعد منحل شد. به دنبال آن آزادی احزاب اعلام شد و استعفای آموزگار مورد پذیرش شاه قرار گرفت .

پس از آن واقعه، آموزگار عملا از منظومه قدرت دربار خارج شد و از شاه به عنوان محور قدرت رژیم آرام آرام فاصله گرفت . پس از اینکه دولت ازهاری برای مهار انقلاب ، تعدادی از دست اندرکاران دولت های گذشته از جمله هویدا، نخست وزیر اسبق را دستگیر کرد و به حبس فرستاد، آموزگار با اجازه شاه و دریافت گذرنامه سیاسی به بهانه بیماری همسرش از کشور خارج شد. در اوایل آذر ۱۳۵۷ نام آموزگار در فهرست ۱۴۴نفری منتشرشده از سوی کارکنان بانک مرکزی بود که از کشور ارز خارج کرده بودند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ، نام جمشید آموزگار در فهرست اسامی ممنوع الخروج ها از کشور منتشر شد که از ۱۳۴۱ در کشور مسئولیت عالی رتبه داشتند. به دنبال آن اموال او طبق حکم غیابی دادستانی انقلاب در فروردین ۱۳۵۸ به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شد. آموزگار پس از ترک ایران ابتدا به ایالت فلوریدای آمریکا رفت ، سپس در ایالت میامی نزد پدرزن یهودی خود مقیم شد و به همراه جهانگیر آموزگار که مدتی مسئولیت ریاست هیئت نمایندگی اقتصادی ایران در آمریکا را بر عهده داشت ، شرکتی ساختمانی تاسیس کرد./ایرنا