کارت برنده اردوغان

به گزارش بخش بین المللی سایت خبرمهم،  بالاترین مرجع قضایی ترکیه روز گذشته رای نهایی خود را پیرامون تغییر کاربری «ایاصوفیه» صادر کرد و از این پس ایاصوفیه در ترکیه به عنوان مسجد شناخته خواهد شد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، در رای شورای دولتی ترکیه آمده است: «ایاصوفیه در مالکیت بنیاد سلطان فاتح محمدخان بوده و به عنوان مسجد در اختیار جامعه گذاشته شده است. ایاصوفیه به عنوان مسجد در سند ثبت شده و این قابل تغییر نیست. مانع‌تراشی برای استفاده از اموال غیرمنقول و حقوق متعلق به بنیاد که در اختیار عموم گذاشته شده است، میسر نیست. بر اساس سند بنیاد وقف فوق، استفاده از این مکان غیر از مسجد یا کاربری دیگر قانونا امکان‌ناپذیر است. صدور دستور تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد نه تنها در ترکیه، بلکه در اروپا و امریکا به یک مساله بحث‌برانگیز بدل شده است. پیش از این ایالات متحده از دولت رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه خواسته بود تا این تصمیم را عملی نکند، اما دولت ترکیه قصد ندارد یک قدم نیز از تصمیم خود عقب‌نشینی کند. به نوشته یورونیوز، این شاهکار معماری قرن ششم میلادی، در دوره امپراتوری بیزانس (روم شرقی) ساخته شد. امپراتورهای این تاج و تخت مسیحی در ایاصوفیه یا کلیسای سنت صوفی تاجگذاری می‌کردند. این کلیسا در سال ۱۴۵۳ و پس از برپایی امپراتوری عثمانی به مسجد بدل شد. این وضعیت تا سال ۱۹۳۵، ادامه داشت. در این سال مصطفی کمال پاشا (آتاتورک)، بنیانگذار جمهوری ترکیه ایاصوفیه را- البته آن‌طور که خود گفته است- «برای پیشکش کردن به انسانیت» به موزه تبدیل کرد. آتاتورک معمار ترکیه نوین است و در زمان ریاست‌جمهوری وی، رویکرد «عثمانی‌زدایی» از خط و زبان و لباس گرفته تا شکل حکومت و حقوق خصوصی و جزایی به ‌شدت پیگیری و اجرایی شد. اردوغان پیش از این وعده داده بود که موزه ایاصوفیه را به مسجد بدل کند. وی در تلاش برای راضی نگه داشتن حامیان محافظه‌کارش در اوج رکود اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا، مصمم به عملی کردن این وعده است. قدرتمندترین شخصیت سیاسی ترکیه در دو دهه گذشته، موزه شدن مسجد ایاصوفیه را یک اشتباه بزرگ می‌داند.

چرا این تصمیم قرار است الان اجرایی شود؟

بحث و جدل سیاسی حقوقی تغییر وضعیت ایاصوفیه از موزه به مسجد در سال‌های گذشته و همزمان با قدرت گرفتن بیش‌ از پیش جریان‌های اسلام‌گرا به راه افتاده است. در سال ۲۰۱۸، دیوان قانون اساسی ترکیه درخواست یک نهاد محلی برای از سرگیری فعالیت‌های مذهبی اسلامی در این بنا را رد کرد. با این حال بسیاری از ناظران مسائل ترکیه معتقدند که طرح دوباره این مساله جنجالی در حال حاضر، ناشی از تلاش‌های رجب طیب اردوغان برای بازسازی یا تحکیم رابطه با پایگاه اجتماعی محافظه‌کار- اسلام‌گرا در ترکیه و به‌ویژه شهر استانبول است: از یاد نباید برد که حزب عدالت و توسعه سال گذشته انتخابات استانبول را به اپوزیسیون «موقتا» یکپارچه واگذار کرد.
از سوی دیگر، چنین تصمیمی می‌تواند افکار عمومی ترکیه را از دشواری‌های اقتصادی ماه‌های اخیر این کشور منحرف کند. یادآوری این نکته شاید لازم باشد که فن‌سالاران اسلام‌گرا-محافظه‌کار آک‌پ (حزب عدالت و توسعه) از سال ۲۰۰۳ با سامان دادن به اقتصاد نابسامان ترکیه، نه تنها سنت‌گرایان پرشمار، بلکه بسیاری از شهروندان مدرن جامعه متکثر ترکیه را هم با خود همراه کردند.

واکنش‌های بین‌المللی

تاکنون ایالات متحده امریکا و یونان از احتمال تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد، ابراز نگرانی کرده‌اند. سام برونبک، مسوول اداره آزادی‌های مذهبی وزارت امور خارجه ایالات متحده از دولت ترکیه خواسته است تا با حفظ وضعیت کنونی (موزه) دسترسی عمومی به این بنای تاریخی را همچنان آزاد بگذارد. لینا مندونی، وزیر فرهنگ یونان، همسایه غربی ترکیه هم با نکوهش این تصمیم گفت: «[دولت ترکیه] در حال سوءاستفاده از یک بنای تاریخی جهانی برای اهداف داخلی است.» تبدیل ایاصوفیه از موزه به مسجد می‌تواند روابط پیشاپیش متلاطم ترکیه و یونان را بیش از این آشفته کند. آنکارا و آتن از ماه‌ها و حتی سال‌ها پیش بر سر موضوعاتی چون پناهندگان، ذخایر گازی دریای مدیترانه و اخیرا مساله لیبی در دو قطب کامل مخالف قرار گرفته‌اند./اعتماد