به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرهای فوری، فرماندار کوت‌عبدالله گفت که این منطقه شبکه فاضلاب ندارد اما اهواز که شبکه فاضلاب داشت، چرا باران روز دوشنبه همان بلایی را سر این شهر آورد که چند روز قبل سر کوت‌عبدالله آورده بود اما چندان اعتنایی را برنینگیخته بود، شاید چون کوت‌عبدالله بود، باران دوشنبه باران رسوایی بود و از طرفی هم شاید باران حقیقت، اینکه چه مسوولان بخواهند بپذیرند و چه نه، الگوی اقلیمی هوا در خوزستان تغییر کرده است. حمیدرضا خدابخشی، کارشناس خوزستانی حوزه آب و محیط‌زیست گفت: تغییرات اقلیمی قطعی است، یا این تغییرات در برنامه‌ها و سیاست‌های دولتمردان جایی پیدا می‌کند یا اینکه پس از این، شاهد سیل مصیبت‌بار چنین حوادثی خواهیم بود. خدابخشی با اینکه معتقد است این دانش فعلا در گفتمان مسوولان ما وارد نشده است، اما می‌گوید: شناخت مساله ۹۰ درصد حل مساله است. اگر مسوولان ما به این باور برسند که تغییرات اقلیمی قطعی است، بسیاری از مسائل در آینده پیش از بحران حل خواهند شد.
بارش‌های روز دوشنبه اهواز که منجر به تعطیلی شهر و بالاآمدن سطح آب شد را چگونه تحلیل می‌کنید؟ آیا ما غافلگیر شدیم یا پیش‌آمدن چنین اتفاقی پس از سیل فروردین ماه قابل‌پیش‌بینی بود؟
تعداد پدیده‌های این چنینی که به ندرت روی می‌دهند، افزایش یافته است. سال گذشته بارش‌های شدیدی را در کوتاه‌مدت تجربه کردیم و آخرین آنها همان سیلی بود که در استان لرستان و خوزستان خسارات بسیاری را به بار آورد. به این پدیده‌ها، پدیده‌های حدی می‌گویند؛ به این معنا که این پدیده‌ها از مرز تحمل و تاب‌آوری یک نقطه عبور می‌کنند، مانند بارش‌های روز دوشنبه که حجم آن از حد تاب‌آوری اهواز و آبادان خارج شد. حد تاب‌آوری یعنی حدی که اگر کمتر از آن باران ببارد، آب باران بدون آب‌گرفتگی از سطح شهری یا حوزه آبریز خارج میشود، اما اگر مقدار زیادی باران در کوتاه مدت ببارد دیگر با پدیده معمولی مواجه نیستیم. پیش‌بینی این است که با تغییر اقلیم، تعداد وقوع این پدیده‌ها افزایش خواهد یافت. این گفته نتیجه همایش سیلاب است که آبان ماه امسال در اهواز برگزار شد. دانشمندان حوزه هواشناسی و اقلیم اعتقاد داشتند تغییرات اقلیمی منجر به افزایش این پدیده‌ها میشود، یعنی باران در حجم بالا و مدت کوتاهی می‌بارد اما در مجموع میزان سالانه باران کاهش می‌یابد. یعنی در یک سال هم سیل و آب‌بندان داریم و هم خشکسالی و به‌‌رغم وقوع سیل، آخر سال مجموع بارش‌های کمتری را تجربه می‌کنیم. در این همایش تمام دانشمندان و محققان حوزه متفق‌القول موافق بودند که تغییرات اقلیمی قطعی است و باید این تغییرات اقلیمی جایی در برنامه‌ریزی‌ها و قوانین داشته باشد.
به چه شکلی؟
اگر می‌خواهیم که مردم به دردسر نیفتند، باید حد تاب‌آوری را در طراحی‌های شهری و قوانین و برنامه‌ریزی‌ها لحاظ کنیم. مثلا زیرساخت‌های شهری را اگر قبلا با حد بارندگی ۲۰ میلی‌متر طراحی می‌کردیم، باید در برنامه‌های آتی میزان بارش بیش از این نیز لحاظ شود، یا اگر قبلا تاب‌آوری سیل‌بندی را ۳۰۰ الی ۵۰۰ مترمکعب در نظر می‌گرفتیم، حالا باید سیل‌بندها را برای سیلاب‌های بزرگ‌تر آماده کنیم یا اینکه تغییراتی را در جانمایی اسکان و روستا اعمال کنیم. پدیده‌هایی مثل خشکسالی، تندباد، گرما و سرمای زیاد به تناسب هر منطقه باید در قوانین و برنامه‌ریزی‌های آن دیده شوند.
اصلی‌ترین عامل موثر در تغییر اقلیم این منطقه را چه چیزی می‌دانید؟
ایران طبق کنوانسیون پاریس تعهداتی را امضا کرده که باید به تعهدات زیست‌محیطی خود پای‌بند باشد و آنها را در قوانین بلندمدت خود نیز ببیند. طبق کنوانسیون، دولت‌ها مکلف شدند با همیاری هم در کاهش دو درجه دما بکوشند و این کار جز با کاهش گازهای گلخانه‌ای ممکن نیست. ایران نیز باید میزان تولید این گازهای گلخانه‌ای را در صنایع خود کاهش دهد. ایران جزو ۱۰ کشور اول در تولید گازهای گلخانه‌ای است که متاسفانه خود نیز از آثار سوء آن متاثر است. برخی کشورها خود گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنند و از آن کمتر متاثر می‌شوند، اما ایران چنین نیست و می‌توان پدیده آلودگی هوای تهران را هم در نتیجه افزایش این گازهای گلخانه‌ای دید که شهر را به تعطیلی کشاند.
جغرافیای این تغییرات اقلیمی چگونه است؟
جنوب و جنوب غرب کشور چه در ترسالی و چه خشکسالی تغییرات اقلیمی شدیدی را تجربه کرده‌اند. به‌طور کلی می‌توان گفت جنوب خاورمیانه به دلایلی چه در ترسالی و چه خشکسالی تغییرات زیادی را تجربه کرده است. البته این گفته به این معنا نیست که دیگر نقاط جغرافیایی کشورمان از این مساله متاثر نشده‌اند، در برخی نقاط شاهد سیل هستیم، برخی نقاط سرمای شدید. در واقع می‌توان گفت این تغییرات در نقاط مختلف نشانگان متفاوتی دارد، مثلا در خوزستان و جنوب کشور می‌تواند به شکل افزایش دما یا افزایش بارش‌های پی‌در‌پی بروز پیدا کند.
چرا این تغییرات اقلیمی در سامانه هواشناسی پیش‌بینی نمی‌شوند؟
ببینید، به‌طور کلی این مساله از نقاط ضعف انسان است که دقیقا نمی‌تواند بگوید چه‌چیزی، کی، کجا و چطور واقع میشود و در پدیده‌های اقلیمی این مساله عدم قطعیت بالایی دارد. یک‌روز پیش از بارندگی روز دوشنبه پیش‌بینی شده بود که این بارندگی صبح رخ می‌دهد، در اهواز حدود ۴۰ میلی‌متر بارش خواهیم داشت و نقاط شمالی استان بارندگی بیشتری را تجربه خواهند کرد اما در عمل چنین نشد. بارندگی بعدازظهر اتفاق افتاد و میزان آن هم ۷۳ میلی‌متر بود. عدم قطعیت در چنین پیش‌بینی‌هایی زیاد است. به‌صورت عملی و تجربی در استان خوزستان دیدیم که یک‌بار پیش‌بینی شد ریزگرد خواهیم داشت اما باران آمد، یک بار پیش‌بینی شد باران خواهیم داشت اما ریزگرد آمد. تغییرات اقلیمی عدم‌قطعیت را تحمیل می‌کند. برای مثال ما در خوزستان می‌دانیم که به‌صورت کلی، چهار روز تابستان احتمالا گرمای بیش از ۵۰ درجه خواهند داشت اما بعد در عمل می‌بینیم که تعداد این روزها به ۴۰ روز رسیده است. یا مثلا اگر دو سال پشت سر هم هوای شهریور شرجی نشود، یعنی تغییری رخ داده است. این تغییرات ابتدا به صورت تجربی حس میشود و بعد می‌توان آنها را مطالعه کرد.
یکی از اتفاقاتی که بارش روز دوشنبه به همراه داشت، بالا آمدن فاضلاب در سطح خیابان‌ها و خانه‌ها بود، در صورتی‌که در سیل فروردین ۹۸ چنین اتفاقی با این شدت روی نداد. آیا می‌توان گفت یکی از دلایل بالاآمدن فاضلاب لایروبی نشدن گل‌های به‌جا مانده از سیل فروردین امسال است؟ تحلیل شما چیست؟
پاسخ کوتاه من برای حدسی که شما می‌زنید یک کلمه است: بله، اما همه ماجرا این نیست. مشکلات موجود در دفع پساب‌های شهری و روستایی در استان خوزستان مشکل یک بعدی نیست. شبکه فاضلاب اهواز و دیگر شهرهای استان خوزستان بسیار قدیمی است. ببینید، شهرهایی مثل اهواز در دشت واقع شده‌اند و در این شهرها دفع فاضلاب کار مشکلی است و به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد، زیرا شیب این نواحی کم است. علاوه بر آن خاک این منطقه سست است و شبکه فاضلاب روی صخره سنگ احداث نمی‌شود، بلکه خاک‌های نرم بستر این شبکه هستند و وقتی عمق شبکه زیاد میشود، تخلیه فاضلاب نیازمند ایستگاه‌های پمپاژ است و همین امر هزینه بالایی را به مجموعه تحمیل می‌کند. شبکه‌های قدیمی فاضلاب سال‌هاست که اصلاح نشده و معضلاتش روی هم انباشته شده‌اند و حالا بودجه کلانی را می‌طلبد. این اعتبارات با توجه به تورم نرخ امروز، حدود چهار هزار و پانصد تا پنج هزار میلیارد تومان پیش‌بینی میشود. البته سامانه تصفیه هم به بودجه دیگری نیاز دارد و تامین این عدد از توان بودجه عمرانی کشور خارج است. احتمالا به همین دلیل هم تاکنون پرداخت نشده است.
چرا فاضلاب در سطح شهر بالا آمده است؟
سیلاب که می‌آید، سطح آب‌های زیرزمینی بالا می‌رود، این اتفاق فشار منفی ایجاد می‌کند و اتفاقی که رخ می‌دهد را می‌توان با یک اصطلاح عامیانه توضیح داد: آب می‌زند زیر لوله‌ها، لوله‌ها شناور می‌مانند و بعد که سطح آب فروکش می‌کند، شکستگی‌هایی در این شبکه کهنه روی می‌دهد. شکستگی که رخ می‌دهد فاضلاب از آن بیرون می‌زند و به روی سطح می‌آید و چون دیگر دفع نمی‌شود، یک بستر نفوذناپذیری شکل می‌دهد. آب و فاضلاب از این محل‌های شکستگی با فشار بیرون می‌زند و پس‌زدگی فاضلاب و شکستگی موجود در شبکه فاضلاب هم بیشتر به دلیل نداشتن اعتبارات لازم برای تعمیر یا بهسازی آن است.
نحوه دفع آب‌های روان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شهری مثل اهواز باید دو سازوکار داشته باشد؛ سازوکار اول سیستم دفع پساب یا آب‌های روان حاصل از بارندگی است و دیگری سیستم دفع فاضلاب است. سیستم‌های دفع آب‌های سطحی تاکنون احداث نشده است و به علت کمبود بودجه فعلا در اولویت شهرداری نیست. تاب‌آوری شهر اهواز را ۲۰ میلی‌متر بارش در ۲۴ ساعت تخمین زده‌اند، حال آنکه دوشنبه حدود ۷۳ میلی‌متر بارش داشتیم، قیاس این دو عدد شرح ماجراست.
راه‌حل شما برای رویارویی با این بحران چیست؟
شناخت مساله ۹۰ درصد حل مساله است. اگر مسوولان ما به این باور برسند که تغییرات اقلیمی قطعی است، این مساله را در برنامه‌ریزی‌ها، قانونگذاری‌ها و اعتبارات وارد می‌کنند و بسیاری از مسائل در آینده پیش از بحران حل خواهند شد. شبکه دفع آب‌های سطی می‌تواند متاثر از این تفکر باشد. البته طراحی این شبکه هم نباید با متر و اندازه پیش صورت بگیرد که در این‌صورت باز تکرار مکررات خواهد شد. اگر ما این تفکر را بپذیریم که اقلیم تغییر کرده است، می‌فهمیم که باید شهر را برای شرایط جدیدی آماده کنیم. این دانش فعلا در گفتمان مسوولان ما وارد نشده است./اعتماد
