نیاز قصور پزشکی به نگاهی دوباره
خبرهای فوری: «هر چه بگندد نمکش می‌زنند، وای به روزی که بگندد نمک»؛ از جمله مصادیق این ضرب‌المثل مشهور ایرانی شاید یکی هم مسئله «قصور پزشکی» باشد؛ جایی که بیمار به نیت درمان و شفا نزد پزشکی رفته، به دانش، تجربه و تشخیص و درمان او اعتماد کرده و امید بسته، اما با اشتباه یا قصور، سلامتی‌اش و حتی زندگی‌اش را از دست داده است.
به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرهای فوری، شاید انسان جایزالخطا یا به تعبیری ممکنالخطا باشد، اما پزشکی عرصه‌ای است که خطا و قصور در آن، هزینه گرانی دارد؛ هزینه‌ای به گرانی زندگی!
جان، جان است. فرقی نمی‌کند عباس کیارستمی مشهور باشی، رضا رستمی روزنامه‌نگار باشی یا یک شهروند ناشناس. با این حال برخی نام‌ها همیشه باعث مطرحشدن هرچه بیشتر رویدادهای پیرامونشان می‌شوند.
درگذشت عباس کیارستمی و رضا رستمی، که با پیگیری خانوادههایشان درباره بروز قصور پزشکی در حق آن‌ها همراه بود، باعث شد که توجه به این موضوع در رسانه‌ها و به تبع آن جامعه بیش از پیش شکل گیرد. شاید به همین دلیل است که در سال‌های اخیر، هم تعداد اخبار مرتبط با این موضوع و هم تعداد پرونده‌های قصور پزشکی روندی صعودی داشته‌اند. به عنوان مثال در یکی از آخرین موارد طرح شده، مرگ یک پسر ۱۳ ساله که به علت سرماخوردگی به بیمارستان شفای پردیس مراجعه کرده بود، بر اثر مسمومیت دارویی ناشی از تجویز اشتباه و قصور پزشکی در مهرماه امسال مورد توجه قرار گرفت.
رشد ۸.۴ درصدی تعداد پرونده‌های قصور پزشکی در هفتماهه امسال
در هفتماهه سال جاری تعداد پرونده‌های قصور پزشکی نوبت اول که در کمیسیون‌های سازمان پزشکی قانونی کشور مورد بررسی قرار گرفت سه هزار و ۴۹۰ مورد بود که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال قبل (سه هزار و ۲۲۰ مورد) ۸.۴ درصد افزایش یافته است. ادارهکل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پزشکی قانونی کشور اعلام کرد که طی هفتماهه امسال از کل پرونده‌های قصور پزشکی نوبت اول مورد بررسی در پزشکی قانونی یک‌هزار و ۹۳۱ مورد تبرئه و یک‌هزار و ۵۵۹ مورد نیز منجر به محکومیت شد. بر اساس این گزارش در هفت ماهه امسال بیشترین میزان شکایت در قصور پزشکی نوبت اول با ۵۷۹ مورد مربوط به رشته دندانپزشکی بوده که ۳۷۰ مورد آن به محکومیت و ۲۰۹ مورد به تبرئه انجامیده است. پس از آن، جراحی زنان و زایمان با ۴۵۴ مورد، جراحی عمومی با ۳۹۶ مورد، جراحی ارتوپدی با ۲۹۰ و پزشکان عمومی با ۲۶۱ مورد بیشترین موارد شکایت را داشته‌اند. همچنین آمار شکایات از گروه‌های پرستاری هفتماهه امسال ۱۶۹ و شکایت از مسئولان فنی مراکز درمانی ۱۴۸ مورد بوده که به ترتیب در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با رشد ۶.۳ و ۴.۱ درصدی همراه بوده است. در این مدت میزان شکایت از گروه های غیرپزشکی ۱۳۷ مورد بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با کاهشی جزئی مواجه بوده است.
عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای؛ اصلی‌ترین عامل شکایت قصور پزشکی
مدیرکل امور کمیسیون‌های سازمان پزشکی قانونی کشور در خصوص دلایل افزایش شکایات در حوزه قصور پزشکی گفت: در سال‌های اخیر شاهد افزایش شکایات نسبت به کادر درمانی و جامعه پزشکی بوده‌ایم که دلایلی مختلفی موجب رشد شکایات شده است که از آن جمله می‌توان رعایت نکردن اخلاق حرفه‌ای از سوی پزشکان و کادر درمانی اشاره کرد. وی عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای و پزشکی را از مهم‌ترین دلایل شکایت در بحث قصور پزشکی عنوان کرد و افزود: مطابق بررسی‌های میدانی ۶۰ تا ۷۰ درصد دلایل شکایت از کادر درمانی و پزشکی به موضوع اخلاق حرفه‌ای و پزشکی کادر درمان برمی‌گردد؛ به نظر می‌رسد در صورتی که کادر پزشکی و درمانی با بیمار و یا همراهان او با رعایت اخلاق حرفه‌ای برخورد کنند و بعد از بروز عارضه به خوبی با آنان صحبت کنند زمینه کاهش شکایت از کادر درمانی تا حد زیادی فراهم شود. وی ادامه داد: متاسفانه برخی همکاران پزشک به دلیل حجم بالای کار یا برخی دلایل دیگر در رعایت اخلاق حرفه‌ای به درستی عمل نمی‌کنند. ضمن آن که توضیح ندادن در خصوص عوارض اقدام درمانی پیش از شروع درمان خود عامل دیگری در افزایش میزان شکایات است. سلحشور تصریح کرد: بهتر است پزشکان پیش از اقدام درمانی در خصوص عوارض احتمالی درمان توضیحات لازم را به بیمار ارائه کنند تا وی با آگاهی کامل برای درمان تصمیم بگیرد و بتواند با این آگاهی برای درمان رضایت بدهد. مدیرکل امور کمیسیون‌های سازمان یادآور شد که گرفتن رضایت و برائت آگاهانه از بیمار در خصوص عوارض درمان تنها در صورتی ارزشمند است که قصوری اتفاق نیفتاده باشد، در غیر این صورت هیچ ارزشی ندارد.
دندانپزشکی، زنان و زایمان و جراحی عمومی در رتبه‌های اول آمار شکایات
سلحشور در ادامه با بیان اینکه سه رشته دندانپزشکی، زنان و زایمان و جراحی عمومی معمولا در رتبه‌های اول آمار شکایات قصور پزشکی قرار دارند، افزود: بالا بودن آمار قصور در رشته زنان و زایمان نه به دلیل زیادی تعداد اشتباهات در این رشته بلکه به خاطر وسعت و اهمیت آن است. وی ادامه داد: در رشته زنان و زایمان تعداد مراجعات بسیار بالاست و به دلیل وجود مادر و کودک حساسیت در مورد آن زیاد است بنابراین در رتبه‌های بالای شکایات قصور پزشکی قرار دارند و در هفتماهه سال جاری نیز بعد از دندانپزشکی در رتبه دوم قرار دارد. به گفته سلحشور، بالا بودن آمار شکایات قصور در رشته دندانپزشکی نیز به دلیل بالا بودن میزان هزینه‌هاست و اگر اقدامی درست انجام نشود بیمار برای جبران هزینه پرداختی اقدام به شکایت می کند. در مورد جراحی عمومی هم تعداد زیادی از بیماران به این گروه از پزشکان مراجعه می‌کنند و به همین دلیل جزء رشته‌های پر شکایت است.
رابطه آگاهی از حقوق شهروندی و شکایت از قصور پزشکان
بابک سلحشور، مدیرکل امور کمیسیون‌های سازمان پزشکی قانونی، ارتقای آگاهی مردم از حقوق قضایی‌شان را دلیل دیگر افزایش میزان شکایت از کادر درمان دانست و افزود: علاوه بر ارتقای آگاهی مردم از حقوق قضایی، آگاهی و دانش پزشکی مردم نیز نسبت به بیماری‌ها با توجه به دسترسی به اینترنت و فضای مجازی بالاتر رفته است و مردم از عوارض بیماری‌ها و اقداماتی که ممکن است کادر درمانی در انجام آن کوتاهی کرده باشند آگاه‌تر شده‌اند و همین افزایش آگاهی زمینه‌ساز برخی شکایات در حوزه قصور میشود. وی وضعیت اقتصادی مردم را یکی دیگر از دلایل نه چندان جدی در بروز شکایات قصور پزشکی عنوان کرد و گفت: گاهی مردم برای جبران هزینه‌های مالی درمان و نیز جبران عوارض بیماری اقدام به شکایت می‌کنند که البته به عنوان دلیل نهچندان قوی مطرح میشود.
گسترش بی اعتمادی به درمان آن روی سکه قصور پزشکی
هرچند شاید آگاهی‌ها در مورد قصور پزشکی و به تبع آن پیگیری پرونده‌های مرتبط از راه‌های قانونی بتواند باعث شود تا هم کادر پزشکی و درمانی توجه بیشتری به وضعیت بیماران داشته باشند، اما نسبت این قصورها به تعداد بیماران، مراجعان و درمان‌های موفق انجام شده، کم است. با این حال از آنجا که آمار منفی همواره قدرت جلب توجه بیشتری دارند، رشد پرونده‌های قصور پزشکی می‌تواند منجر به بیاعتمادی مردم به کادرهای درمانی شود.
سلحشور در این باره با اشاره به اعتماد مردم به جامعه پزشکی و آسیب‌هایی که خدشهدارشدن این اعتماد به همراه دارد، اظهار کرد: برخی برنامه‌های غیرکارشناسانه در مورد قصور و خطاهای پزشکی که در جراید و رسانه‌ها منتشر میشود این اعتماد را خدشه‌دار می‌کند درحالیکه اکثریت قریب به اتفاق جامعه پزشکی وظایف خود را به شکل شایسته‌ای ارائه می‌کنند و شاید تنها درصد بسیار کمی مشکلاتی در این خصوص داشته باشند. به گفته وی هرچند پزشکی نیز یک شغل و منبع درآمد است، اما اگر مردم احساس کنند که پزشک مقدم بر درمان و معالجه بیمار، به این شغل صرفا به عنوان منبع مالی نگاه می‌کند دچار ذهنیت منفی می‌شوند و تصور می‌کنند پزشک در پی درمان آلام و دردهای آنان نیست.
سازوکارهایی برای نسوختن سیخ و کباب
اما راهکار کاهش این آثار منفی در عین حفظ حقوق بیماران چیست؟ یکی از نکات مورد توجه در این زمینه، جلوگیری از روند فرسایشی رسیدگی به شکایات آن‌هاست. البته مدیرکل امور کمیسیون‌های سازمان همچنین در خصوص زمان انتظار برای پاسخ‌دهی به پرونده‌ها در کمیسیون‌های پزشکی قانونی می‌گوید: «تلاش ما این است که پرونده‌ها حداکثر ظرف ۴۵ روز کاری پاسخ داده شود، اما به دلیل کثرت پرونده‌ها و کمبود نیروی انسانی این زمان بیشتر شده است، اما برنامه‌ریزی این است که این زمان را به حداقل ممکن کاهش دهیم». علاوه بر سرعت بخشیدن، افزایش دقت، پاسخگویی دقیق و فنی و مبتنی بر موازین قانونی هم به این روند کمک می‌کند. همین موضوع لزوم وکلای تخصصی این حوزه را نیز بیش از پیش روشن می‌کند. همچنین مجازات‌های حوزه قصور پزشکی باید به گونه‌ای تعیین شوند که ضمن جلوگیری از ظلم به پزشکان و ایجاد احساس ترس در تصمیم‌گیری‌های آن‌ها، احساس بی‌عدالتی و عدم تناسب مجازات و قصور را در شهروندان ذی‌حق ایجاد نکند. باید توجه کرد که در بسیاری موارد، قصورهای پزشکی عوارض غیرمستقیمی هم بر زندگی بازماندگان به جا می‌گذارد که شاید توجه به این موارد نیز بتواند در بهبود احساس بیماران و خانوادههایشان به عدالت در حوزه قصور پزشکی کمک کند. یکی از پیشنهادهایی که در این زمینه موافقان و مخالفان بسیار دارد، اعلام عمومی قصور پزشکی و رتبه‌بندی یا درجه‌بندی پزشکان بر این اساس است. با این حال بدیهی است که چنین طرحی بدون اقدامات کارشناسی، می‌تواند در عین افزایش حساسیت پزشکان، بر اعتماد به پزشکان حتی با درصد پایین خطای پزشکی هم تاثیرگذار باشد. به هر ترتیب، به نظر می‌رسد با توجه به روند صعودی پرونده‌های شکایت قصور پزشکی، لازم است بازنگری درباره قوانین، فرآیندها و آثار آن صورت گیرد تا در این حوزه نه سیخ بسوزد و نه کباب! /ابتکار
