طبق مطالعات صورت گرفته هم اکنون بیش از نیمی از جمعیت جهان با کمبود منابع آب شیرین مواجه هستند و پیش‌بینی میشود تا سال ۲۰۳۰، این مقدار به بیش از ٪۶۰ برسد؛ تغییر در سبک زندگی مردم، رشد سریع جمعیت جهان، افزایش فعالیت‌های صنعتی و افزایش آلاینده از دلایل آلوده کردن آب شیرین در جهان است.
کشور ایران با در بر داشتن یک درصد جمعیت جهان تنها حدود ۰.۳۶ درصد از آب شیرین قابل استفاده را در اختیار دارد که طبق تخمین‌های به عمل آمده حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب است که حدود ۷۰ درصد آن برداشت شده و حداکثر تا ۸۵ درصد قابل برداشت است.
منابع آب شیرین در کره زمین با سرعتی حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب بر روز در حال مصرف است؛ از این ارقام می‌توان نتیجه گرفت که نزدیک به یک پنجم جمعیت جهان با کمبود یا نبود آب آشامیدنی مطلوب مواجه هستند از همین رو یکی از گزینههای مطرح برای مقابله با بحران کم آبی، شیرین کردن آب دریا‌ها و نمک زدایی از آنهاست.
هم چنین از دلایل بروز ۸۰ درصد بیماری‌ها می‌توان به استفاده از آب ناسالم اشاره کرد که یک‌سوم آمار مرگ‌ومیر در کشور‌های درحال‌توسعه به دلیل عدم دسترسی به منابع آب شیرین سالم و کافی اتفاق می‌افتد.
صرفه جویی در مصرف آب و اقداماتی مانند کاهش تلفات انتقال می‌تواند راه حل مناسبی برای کاهش مصرف آب باشد، اما با توجه به رشد روز افزون جمعیت در کشور ما کافی نیست.
آمار نهاد‌های بین‌المللی نظیر بانک جهانی نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد از شیرین‌سازی آب دریا در دنیا متعلق به منطقه خاورمیانه است، اما از این ۶۰ درصد هم فقط ۲ درصد سهم ایران است و بخش اعظمی از این ظرفیت‌ها به کشور‌هایی نظیرعربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت تعلق دارد.
باید توجه داشت که کشور ما طبق دسته‌بندی اقلیمی جزو مناطق خشک محسوب میشود؛ همچنین مدیریت و برنامه ریزی‌های اشتباه در سال‌های اخیر موجب خشک شدن آب دریاچه‌ها و صدمه به کشاورزی شده است.
کاهش بارندگی در کشور، خشک شدن چشمه‌ها و سفره‌های زیر زمینی و شور شدن آبهای زیر زمینی تهدیدی جدی برای زندگی روزمره انسان است به همین دلیل دریا‌ها پایدارترین منابع آب محسوب می‌شوند.
حال این مسئله مطرح میشود که شیرین کردن آب دریا‌ها چه مزایایی دارد که با وجود هزینه‌های گزاف و سنگین در کشور‌های حاشیه خلیج فارس باز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ شیرین سازی به معنای استخراج آب شیرین از آب دریا و آبهای لب‌شور است.
در سال‌های اخیر در ایران پیشنهاد‌ها جدی برای تامین آب برخی استان‌های مرکزی و شرقی از طریق شیرین سازی و انتقال آب دریا از شمال یا جنوب کشور مطرح شده است.
ولی نکته اساسی این است که تلفیق طرح‌های تولید آب شیرین در سواحل دریا از طریق نمک زدائی و انتقال آن به مناطق مرکزی در مقیاس بزرگ، چقدر می‌تواند مشکل کم آبی را در کشور برطرف کند.
معایب شیرین سازی آب دریا چیست؟
از مزایای شیرین کردن آب دریا‌ها می‌توان به تامین نیاز انسان به آب، نامتناهی بودن آب شور دریا‌ها اشاره کرد؛ هم چنین شیرین کردن آب دریا‌ها با وجود هزینه‌های زیاد موجب حفظ آب شیرین در کره زمین میشود که این موضوع بسیار حائز اهمیت است. شیرین کردن آب دریا‌ها علاوه بر هزینه‌های گزاف معایبی دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
دستگاه‌های آب شیرین کن میتوانند در زمان تصفیه آب هزینه معقولی داشته باشند؛ اما ساخت و راه‌اندازی آن‌ها در برخی موارد برای دولت‌ها و ملت‌ها توجیه اقتصادی ندارد. هم چنین شورابه ناشی از تصفیه آب دریا سبب بروز مشکلات زیست‌محیطی میشود؛ برای تصفیه آب شور باید آب شیرین از نمک و مواد معدنی جدا شود و این فرآیند موجب تولید شورابه میشود.
ورود این شورابه به هر زیست‌بومی (چه در محیط آبی و چه در خشکی) اثرات مخرب بسیاری روی جانداران حاضر در آن محیط گذاشته و تعادل را در آن زیست‌بوم بر هم می‌زند و حتی می‌تواند باعث مرگ مرگ بسیاری از جانداران زیست‌بوم شود.
روش‌های حرارتی، غشایی و هیبریدی سه روش متداول شیرین‌سازی آب در دنیا هستند؛ با توجه به وجود نیروگاه‌های متعدد برق و سواحل طولانی در مناطق جنوبی کشور و مزایای روش هیبریدی، گزینه بهینه برای تولید آب شیرین در این مناطق استفاده از روش‌های هیبریدی است.
در سال‌های اخیر عربستان سعودی حتی برای تأمین آب مصرفی کشاورزی به سمت تصفیه و نمک زدایی آب دریا رفت، اما گران بودن این آب باعث شد که کشاورزی با این آب مقرون به صرفه نباشد و این طرح موفق نشود.
چندی پیش مدیر کل برنامه ریزی دفتر کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این باره گفت: سهم ایران از نمک زدایی آب دریا در خلیج فارس، دریای عمان و شمال آفریقا تنها ۲ درصد است و ۹۸ درصد دیگر متعلق به کشور‌های منطقه است.
فریبا گلریزان، مدیرکل دفتر تجهیز منابع مالی و توسعه مشارکت آب و فاضلاب کشور در خصوص شیرین کردن آب دریا اظهار کرد: رشد جمعیت در بیشتر کشورها با رشد کشاورزی، صنعت و شهر نشینی برای ایجاد رفاه جامعه همراه است؛ کشور ما هم با روند نرخ رشد جمعیت و با در نظر گرفتن حداقل آب مورد نیاز خام سرانه برای توسعه همه جانبه پایدار ضروریست که از منابع آب شور خلیج فارس و دریای خزر و منابع آب های سطحی و زیرزمینی لب شور کشور با استفاده از تکنولوژی های نمک زدایی برای تأمین آب لازم بهره گیری شود.
نقش آبهای لب شور در پایداری تأمین آب نواحی جنوبی / تضمین خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده
این مقام مسئول بیان کرد : استفاده از سیستم های آب شیرین کن بعنوان فرآیندی که از منبع مطمئن و پایداری مثل دریا بهره مند هستند به عنوان یک گزینه مناسب جهت تامین آب شرب نواحی جنوبی کشور قابل بررسی بوده و در شرایط فعلی که تغییرات اقلیمی، مشکل کم آبی را تشدید نموده است میتوانند به عنوان راهکار مناسب تامین آب مورد توجه و برنامه ریزی قرار گیرند ؛ استفاده از آبهای لب شور نظیر رودخانه ها و منابع زیرزمینی در نواحی جنوبی کشور نقش فراوانی در پایداری تأمین آب این مناطق دارد.
او هم چنین گفت: براین اساس دستورالعمل اجرایی ماده ۲۰ نیز در اسفند ماه سال گذشته ابلاغ شد که طبق این دستور العمل برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲)، به وزارت نیرو و شرکت‌های تابع اجازه داده میشود، خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده از سرمایه گذاران اعم از داخلی و خارجی، آب مازاد ناشی از صرفه جویی حقابه داران در بخش‌های مصرف و هزینه‌های انتقال آب توسط بخش غیردولتی را حسب مورد با قیمت توافقی یا با پرداخت یارانه براساس دستورالعمل مصوب شورای اقتصاد تضمین کنند.
۸۵ طرح آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی
شرایط آب شهر‌های جنوبی کشور با حضور بخش خصوصی رو به بهبود است
هم چنین علی اکبری عضو کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: مهندسان مشاور با پیش بینی‌های دقیق به این نتیجه رسیدند که در سال ۱۳۷۸ حداقل ۵۰ میلیون از جمعیت ایران باید در اطراف سواحل خلیج فارس مستقر شوند و با استفاده از شیرین سازی آب دریا بتوانند به آب شیرین دسترسی پیدا کنند، ولی متاسفانه این طرح به دلیل نبود صنعت موفق نبود.
او ادامه داد: نیاز کشور ما به آب شیرین مسئله بسیار حیاتی است و ما باید برای حل این مسئله تلاش کنیم هم اکنون بیشتر تراکم جمعیت کشور در مرکز و شهر‌های کویری مستقر هستند و دولت ناچار است برای تامین آب از غرب کشور به سایر استان‌ها هزینه‌های زیادی را متقبل شود.
اکبری بیان کرد: در برنامه ششم توسعه دولت مکلف شد آب حداقل ۳۰ درصد از شهر‌های حاشیه خلیج فارس را تامین کند و این کار مستلزم شیرین کردن آب دریاست که طی برنامه ریزی‌های دقیق باید به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد.
این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: کشور‌های خلیج فارس غالب نیاز‌های آبی خود را از آب دریا تامین می‌کنند و باید توجه داشت که در ایران این مسئله بسیار ضروری است و در آینده می‌تواند مفید واقع شود.
او درباره هزینه‌های شیرین کردن آب دریا گفت: در صورت نهایی شدن این طرح دولت باید هزینه‌های زیادی را پرداخت کند به طور مثال برای تامین آب بندرعباس آب شیرین باید از ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتری میناب منتقل شود و به طبع این کار هزینه زیادی به همراه دارد.
اکبری در پایان بیان کرد: ۷۵ درصد آب کشور از طریق آبهای زیرزمینی تامین می‌شوند و این آب زیر زمینی روبه کاهش است. طبق قانون اولویت آب ناگزیریم از هر راهی که به صرفه و مفید است برای شیرین کردن آب مصرفی کشور استفاده کنیم؛ شیرین کردن آب دریا با وجود هزینه‌های زیاد و محدودیت‌های احتمالی زیست محیطی بسیاربه صرفه است.
هم چنین هم اکنون روزانه از مجموع ۹۰ میلیون مترمکعب شیرین سازی آب دریا در جهان، حدود ۲۲ میلیون مترمکعب شیرین سازی آب دریا در خلیج فارس انجام میشود که سهم ایران از این مقدار تنها ۲۰۰ هزار مترمکعب است.
