به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرهای فوری، ۸۰ درصد شهرهای ایران با خطر زلزله زیاد یا نسبتاً زیاد طبقه‌بندی می‌شوند. محمد شکرچی‌زاده رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌گوید زلزله با بزرگای ۷ ریشتر در تهران بیش از ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان خسارت بر جای می‌گذارد. از این‌رو از سال ۹۶ خرید و نصب دستگاه‌های لرزه نگار و شتاب نگار برای نصب در شهرهای پرجمعیت و در معرض خطرزلزله، در دستور کار قرار گرفته است. به گفته شکرچی‌زاده تا ۲ سال آینده نصب ۱۰۰ دستگاه شتاب نگار و همچنین نصب سامانه هشدار سریع در تهران، تلفات زلزله بزرگ در این شهر را ۳۰ درصد کاهش می‌دهد.
مقاومت ساختمان‌های کشور در برابر زلزله در سال‌های اخیر چه تغییری کرده است؟
با اینکه زلزله سرپل ذهاب مرگبارترین زلزله سال ۲۰۱۷ بود اما تعداد نسبتاً کمتر کشته‌ها نشان داد در چند دهه گذشته اقدامات مفیدی در راستای بهبود کیفیت ساخت و ساز اتفاق افتاده است. حداقل از دهه ۸۰ به بعد که آیین‌نامه ۲۸۰۰ به نحو بهتری اجرا شده است تعداد کشته‌های ما در زلزله کم شده است. اما در همین زلزله بیش از ۹ هزار زخمی داشتیم که نشان می‌دهد اقداماتی که باید برای تاب‌آوری شهرها انجام دهیم هنوز جای کار زیادی دارد. علم زلزله و مهندسی ساختمان پیشرفت کرده و انتظار این است که خسارت‌ها کاهش یابد. کار مهم دیگر این است که حرکت زمین را بخوبی رصد کنیم. باید توجه داشته باشیم در مواردی پیش لرزه‌ها می‌تواند کمک کند که خسارت‌ها در لرزش اصلی کاهش پیدا کند.
دستگاه‌های پایش زلزله در ایران از چه نوعی است؟
دو دسته دستگاه برای رصد لرزش زمین امروز در دنیا وجود دارد لرزه نگارها و شتاب نگارها. لرزه نگارها بزرگای زلزله را تعیین می‌کنند. ولی اطلاعات به‌دست آمده از لرزه نگارها برای طراحی ساختمان خیلی مفید و مؤثر نیستند آنچه برای استحکام ساختمان‌سازی نیاز داریم دانستن شتاب زلزله است تا نیروی وارد شده بر ساختمان هنگام زلزله مشخص شود. در واقع دستگاه‌های شتاب نگار به ما قدرت ارزیابی را می‌دهد و با ثبت شتاب، نیروی زلزله وارد شده در هر منطقه تعیین میشود. زلزله با بزرگای ۷ می‌تواند شتاب‌های مختلفی داشته باشد. بزرگای زلزله کرمانشاه ۷.۳ بود. در سرپل شتاب زلزله ۶۸ صدم شتاب ثقل زمین بود در صورتیکه شتاب زلزله با همین بزرگا در اسلام آباد غرب ۱۶ صدم شتاب ثقل بود. قاعدتاً انتظار این بود که خسارت زلزله در سرپل ذهاب بسیار بیشتر باشد. در آیین نامه ۲۸۰۰ برای هر منطقه‌ای شتاب مبنا تعیین میشود. شتابی که برای منطقه کرمانشاه تعریف کرده بودیم ۳ دهم شتاب ثقل بود اما پیک زلزله ای که اتفاق افتاد بیشتر از پیش‌بینی ما بود. برای ثبت دقیق شتاب زلزله در هر منطقه به دستگاه‌های شتاب نگار بیشتری نیاز داریم. سال ۵۲ اولین دستگاه شتاب نگار در همدان نصب شد. بعد از زلزله منجیل در سال ۶۹ مرحله دوم خرید دستگاه‌های شتاب نگار است، ۱۲۳۰ دستگاه بعد از این زلزله خریداری شد این دستگاه‌ها از سال ۷۲ تا ۹۶ بود و در این سال‌ها خرید مهمی در دستگاه‌های شتاب نگار نداشتیم.
یعنی بعد از سال ۹۶ تحولی در پایش زلزله در کشور رخ داد؟
باید تعداد دستگاه‌های شتاب نگار را بیشتر کنیم تا مدام زمین را پایش کنیم و شتاب زلزله‌ها را رصد کنیم. ژاپن کمتر از ۴۰۰ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد ۱۰ هزار دستگاه شتاب نگار دارد، ایران یک میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد اما ۱۲۰۰ دستگاه شتاب نگار داریم. مثلاً برای شهر تهران حداقل ۱۰۰ دستگاه شتاب نگار نیاز داریم تا بتوانیم در کنار آن دستگاه سیستم پاسخ سریع را نصب کنیم. در حال حاضر ۴۰ دستگاه شتاب نگار در تهران داریم تعدادی دستگاه هم در اختیار شهرداری است و امیدواریم تا پایان امسال تعداد دستگاه‌های نصب شده در تهران را به ۷۰ دستگاه برسانیم. مرحله سوم خرید دستگاه شتاب نگار از سال ۹۶ به بعد بود. بیش از ۵۰۰ دستگاه جدید خریداری شده است و طبق اصلاحیه ماده ۶۰ برنامه ششم، علاوه بر این ۵۰۰ دستگاه حداقل هزار دستگاه جدید باید خریداری شود. بنابراین در مجموع در کشور ۱۵۰۰ دستگاه شتاب نگار داریم که ۱۲۵۰ دستگاه آن نصب شده است. دستگاه‌های جدید قابلیت‌های بهتری دارد و با نصب آن حتی بزرگای زلزله را می‌توانیم به‌دست بیاوریم و فصل جدیدی در پایش پوسته زمین را شروع کنیم.
تا کنون زلزله‌هایی با بزرگای ۷ ریشتر یا بیشتر در شهرهای کمتر از ۱۰۰ هزار نفر در جمعیت کشور رخ داده است. آخرین زلزله با بزرگای بیشتر از ۷ ریشتر زلزله شهر سرپل ذهاب بود که ۵ هزار میلیارد تومان خسارت وارد کرد. پیش‌بینی میشود اگر همین زلزله در شهرهایی با بیش از ۱۰۰ هزار جمعیت یا در خود کرمانشاه رخ می‌داد بیشتر از ۵۰ هزار میلیارد تومان خسارت وارد می‌کرد. اگر در شهر تهران زلزله‌ای با بزرگای بیش از ۷ ریشتر رخ دهد با توجه به گسل‌هایی که داریم خسارت‌ها بیش از ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود. بنابراین هر اقدامی در راستای کاهش خسارت بسیار ارزشمند است.
برای کاهش خسارت و تلفات زلزله چه اقداماتی صورت گرفته است؟
پیش‌بینی ما این است اگر سامانه پاسخ سریع را در تهران نصب کنیم حداقل ۳۰ درصد تلفات در صورت وقوع زلزله کاهش می‌یابد. سامانه اینگونه عمل می‌کند که در صورت وقوع زلزله، چند دقیقه بعد می‌توان فهمید بیشترین خسارت زلزله در کدام نقطه شهر است و با اعزام نیروهای امدادی به آن نقاط می‌توان بهترین مدیریت را برای زمان طلایی انجام داد. در شهرهای بزرگ و زلزله خیز دنیا مانند استانبول این سامانه نصب است. اما در ایران دستگاه هشدار سریع نداریم. باید حداقل برای تهران، مشهد، کرج، کرمان و تبریز سامانه هشدار سریع بسرعت راه‌اندازی شود.
امیدواریم سال آینده که نصب دستگاه‌های شتاب نگار در تهران به ۱۰۰ رسید، سامانه هشدار سریع را هم در این شهرنصب کنیم. پیش‌بینی می‌کنیم برای بخشی از تهران بزودی دستگاه پاسخ سریع را نصب کنیم. با اینکه برای پیش‌بینی وقوع زلزله هنوز به‌صورت علمی راهکاری وجود ندارد اما اگر دستگاه‌های لرزه نگار و شتاب نگار به‌صورت متراکم در کشور نصب شود و مرتب وضعیت زمین را پایش کنند می‌توان با ثبت زلزله‌های مداوم ۲ تا ۳ ریشتری در بعضی از موارد پیش‌بینی کرد امکان وقوع زلزله بزرگتر وجود دارد. هر چه تعداد دستگاه‌ها بیشتر باشد پیش‌بینی دقیق‌تر است. باید شبکه گسترده‌ای از دستگاه‌ها را در امتداد گسل‌ها و بویژه در شهرهای پرجمعیت نصب کنیم.
با تعیین گسل‌های شهر تهران چه تمهیداتی برای ساخت و ساز در این نقاط اجرا شده است؟
با همکاری سازمان مدیریت بحران شهرداری گسل‌های اصلی شهر تهران تعیین شده و به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده است. به شهرداری‌ها ابلاغ شده در پهنه گسل‌های اصلی ساختمان‌های مهم مانند بیمارستان، پالایشگاه و ساختمان‌های بیش از ۱۲ طبقه نباید ساخته شود. ساختمان‌های با اهمیت متوسط یا کمتر نیز با ضوابط سختگیرانه‌تری در مناطق پرخطر ساخته می‌شوند. به وزارت بهداشت ابلاغ شده بیمارستان‌های قدیمی در این مناطق را گسترش ندهند، مقاوم‌سازی درمناطق پر خطر در اولویت است و وقتی عمر مفید ساختمان تمام شد نباید ساختمان جدیدی ساخته شود.اگر ضوابط رعایت شود تا ۵۰ سال آینده در پهنه‌های اصلی گسل‌ها ساختمان مهمی نداریم.
مساحت تهران ۶۲۶ کیلومتر مربع است، پهنه گسل‌ها ۷۵ کیلومتر مربع است، ۹ درصد مساحت تهران در منطقه گسل‌های اصلی شهر قرار دارد. ۵ بیمارستان، ۳ مرکز آتش‌نشانی، یک انبار نفت و چند مجموعه دانشگاهی و وزارتخانه هم در پهنه‌های گسل قرار دارند.
با اجرای این برنامه‌ها دیگر نباید نگران وقوع زلزله‌های بزرگ در شهرهای پرجمعیت باشیم؟
تا ۲ سال آینده با نصب دستگاه‌های شتاب نگار جدید تا حدودی می‌توان زلزله را پیش‌بینی کرد. برای مثال اگر تهران با زلزله مهیبی مواجه شود خسارت‌ها کم میشود.اما اینکه با وقوع زلزله بیش از ۷ ریشتری مثلاً تعداد کشته‌ها مثل زلزله کالیفرنیا یک نفر باشد، پیش‌بینی آن سخت است چون بافت‌های ناکارآمد گسترده‌ای در تهران داریم.
شتاب زلزله اخیر مسجد سلیمان ۲ صدم شتاب ثقل بود که حدود یک پانزدهم شتاب مبنای پیش‌بینی شده در این منطقه بود اما به‌خاطر بافت‌های گسترده ناکارآمد در این شهر نفت خیز، خسارت‌ها زیاد بود. در واقع دستگاه‌ها فقط عدد و رقم را به ما ارائه می‌کند ما باید بر اساس اطلاعات دستگاه‌ها دانش مهندسی را ارتقا دهیم، آیین‌نامه‌ها را رعایت کنیم، ریسک جدید ایجاد نکنیم و ساختمان‌های قدیمی را مقاوم کنیم. ۳ اتفاق اخیر نشان داد تاب‌آوری شهرهای ما در برابر حوادث مطلوب نیست. حادثه پلاسکو در بهمن ۹۵، زلزله آبان ۹۶ در سرپل و سیل فروردین ۹۸ سه اتفاق مهم است که نشان داد تاب‌آوری شهرهای ما کافی نیست و باید حتماً اقدامات جدیدی برای افزایش مقاومت شهرها در برابر حوادث اجرا کنیم. فرونشست‌ها هم تهدید جدی برای کشور است. به دولت پیشنهاد دادیم منابع عمرانی را به جای شروع کار جدید به سمت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌های موجود هدایت کند.آیین نامه‌های مربوط به سیل و زلزله، راهکارهای مقابله با فرونشست تاب‌آوری شهرها را بهبود می‌بخشد.
ما برای افزایش مقاومت ساختمان‌ها ویرایش جدید آیین نامه ۲۸۰۰ را در دستور کار قرار دادیم.
