آب نداریم اما سیل می‌آید!

به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرمهم، این روزها شاهد پدیده عجیبی در کشورمان هستیم.در شرایطی که بسیاری از مناطق کشور حتی شمال ایران مردم درگیر بی‌آبی و کم آبی هستند شاهد سیل‌های تخریبگر در برخی استان‌ها هستیم.چرا چنین شده است؟بارندگی‌های سیل‌آسای تابستانی در برخی مناطق کشور شرایط نامناسبی را برای ساکنان رقم زد به گونه‌ای که به بسیاری از منازل، تاسیسات شهری و روستایی، مزارع و دام‌ها خسارت‌های جدی وارد کرد و باعث جان باختن چند هموطن شد.برخی مناطق کشور در ادامه فعالیت سامانه بارشی، شاهد بارش‌های تابستانی بودند؛ بارش‌هایی که گرچه به تعدادی از استان‌ها طراوتی خاص بخشید، در برخی دیگر موجب سیل، آبگرفتگی و خسارت به زیرساخت‌ها شد. در واپسین روزهای هفته قبل، سازمان هواشناسی هشدار سطح نارنجی در رابطه با افزایش بارش و باد شدید در ۱۱ استان کشور منتشر کرد و پیرو آن، دستگاه‌های امدادرسان مرتبط همچون سازمان اورژانس کشور و سازمان امداد و نجات هلال احمر به حالت آماده‌باش درآمدند، بارندگی‌ها به طور پراکنده در نقاط مختلف از عصر روز چهارشنبه آغاز شد تا روزجمعه ادامه یافت.در حالی که امسال ما شاهد شدیدترین خشکسالی و کم‌ترین میزان بارندگی در کشور هستیم متاسفانه همچنان کوچک‌ترین بارندگی به سیل تبدیل می‌شود و خسارات زیادی را وارد می‌سازد.این در صورتی است که بسیاری از شهرهای ایران درگیر مسئله کمبود آب هستند و حتی در شهرهای شمالی نیز کمبود آب وجود دارد. زیرساخت‌های آبی کشور با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند و ضعف مدیریت نیز باعث شده است که بارندگی به جای فرصت در کشورما به تهدید تبدیل شود و ما نتوانیم از منابع آب روان بهره مند شویم.
‏

آذربایجان شرقی از جمله استان‌های درگیر سیل اخیر است که بر اساس اعلام مدیرکل مدیریت بحران استانداری این استان، در اثر بارش رگباری باران در روز جمعه ارتفاعات «بزقوش» در شهرستان میانه، تعدادی از احشام تلف و خساراتی به باغات و اراضی پایین دست وارد شد. همچنین در روستاهای ینگجه، جوانباغی، بهنق و خطب در شهرستان مراغه، بارش پراکنده باران و تگرگ موجب وقوع سیل و وارد آمدن خسارت به باغات سیب و مسدود شدن راه ورودی روستای ینگجه شد.عصر جمعه همچنین یک مرد ۳۵ ساله در روستای آمقان شهرستان اسکو بر اثر صاعقه زدگی جان خود را از دست داد.مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی همچنین از فوت یک پیرمرد ۸۵ ساله در جریان وقوع سیلاب در شهرستان اسکو در مسیر روستای گنبرف-کردآباد خبر داد.بر اثر بارش باران و وقوع سیلاب که در مناطق کوهستانی شهرستان اسکو از جمله روستاهای کندوان، امقان، عنصرود، گنبرف و اسکندان بوقوع پیوست، معابر روستایی در روستاهای بخش مرکزی اسکو دچار آبگرفتگی شد.
‏

استان آذربایجان غربی از دیگر نقاطی بود که از خسارت‌های سیل در امان نماند و به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان‌غربی، بارش‌هایی همراه با تگرگ و طوفان در ۱۲ روستای بخش انزل ارومیه و پنج روستای بخش صفاییه خوی موجب بروز سیل شد.امیرعباس جعفری اظهار داشت: در این حادثه ۴۵۰ هکتار زمین زراعی و ۵۵۰ هکتار از باغات کشاورزی بخش انزل دچار خسارت بالای ۸۰ درصد شد. به علت طوفان و بارش شدید باران همچنین برخی ابنیه و ساختمان‌ها در بخش انزل ارومیه دچار خسارت شد. فرماندار خوی در استان آذربایجان غربی گفت: جریان سیل و بارش تگرگ ۱۰۰ میلیارد ریال به بخش کشاورزی و زیرساخت‌های این شهرستان خسارت زده است.بارش تگرگ و جریان سیل در ۲ روز گذشته به بیش از یک هزار هکتار از مزارع و باغ‌های شهرستان را با خسارت جدی مواجه کرده است.سیل و بارش تگرگ به مزارع چغندر، کدو و آفتابگردان و باغات شهرستان خوی خسارت زد.همچنین به زیرساخت‌های پنج روستای بخش قطور، صفائیه و مرکزی خوی خسارت وارد شده است.
‏

اما در سیستان و بلوچستان، راه ارتباطی حدود ۴۰ روستای جنوب این استان براثر بارندگی‌ شدید و جاری شدن سیلاب در رودخانه‌های فصلی بسته است.علیرضا شهرکی مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان با اعلام این خبر اظهارداشت: سیلاب همچنان در رودخانه کاجو حوزه قصرقند جاری است و این حجم آب تا زمانی که فروکش نکند راه‌های ارتباطی روستایی این شهرستان قطعا وصل نخواهد شد ولی هم‌اینک مسیر اصلی بسته شده در اثر بارندگی در جنوب سیستان و بلوچستان نداریم.باران‌ در جنوب سیستان و بلوچستان فصلی، لحظه‌ای و رگباری بوده و حجم آن بین ۳۰ تا ۴۰ میلیمتر برآورد شده است.خوشبختانه در طی بارندگی‌های اخیر هیچ‌گونه فوتی تاکنون ثبت نشده و تنها یک خودرو و سرنشینان آن در سیلاب گرفتار شده بودند که با تلاش نیروهای امدادی نجات یافتند.فرماندار بافت کرمان نیز با اشاره به سیل عصر منطقه کیسکان این شهرستان گفت: با توجه به اطلاعات به دست آمده پیش‌بینی می‌شود پنج نفر در جریان عبور سیل مفقود شده باشند که از این تعداد پیکر بی‌جان ۲ نفر صبح امروز پیدا شد.پیکر بی‌جان یک مرد و زن که در روستای میانده کیسکان درگیر سیل شده بودند حوالی روستای ده زارچی و بیدشک با فاصله ۲ کیلومتر از یکدیگر پیدا شدند.ساعت پنج تا ۶ عصر روز جمعه در منطقه کیسکان با توجه به بارش‌های سیل آسای رگباری سیلاب جاری شد و سه خودرو را با خود برد که از این سه خودرو سرنشینان یک خودرو نیسان خود را نجات دادند و خودرو را آب با خود برد.سرنشینان خودرو دیگر نیز توسط افراد حاضر در صحنه نجات پیدا کردند در حالی که یک خودرو پژو به اتفاق سرنشینان که از تعداد دقیق آنها اطلاعی در دست نیست گرفتار سیلاب شدند.فرماندار ریگان در استان کرمان نیز از قطع برق ۱۰ روستای این شهرستان ریگان بر اثر بارش شدید باران خبر داد.

در استان مازندران هم محورهای اصلی و فرعی سوادکوه به دلیل بالا آمدن آب مسدود شده بود اما فرماندار سوادکوه با اظهار این که محورهای یاد شده باز است، گفت: بالا آمدن آب رودخانه و رانش زمین بیشترین خسارت را به بخش کشاورزی وارد کرده است.عین‌الله طالبی در گفتگو با ایرنا افزود: بالا آمدن آب رودخانه در پی بارش شدید باران در ارتفاعات طی شب و روز گذشته باعث مسدود شدن مقطعی برخی از محورهای این شهرستان شده بود.در محور شش رودبار هم به دلیل بالا آمدن آب رودخانه به صورت برش عرضی جاده مسدود شده بود که با تلاش عوامل راهداری و امکانات البرز مرکزی تمام مسیرهای اصلی و فرعی این شهرستان که به صورت مقطعی مسدود شده بود، هم اکنون بازگشائی شده است.فرماندار سوادکوه با بیان اینکه به دلیل بالا آمدن آب رودخانه و نزدیک بودن زمین‌های کشاورزی در جوار رودخانه تلار، بیشترین خسارت به این بخش وارد شده است، افزود: از طرف مردم خسارت زمین‌های کشاورزی به ما اعلام شده است، بنا بر این جهاد کشاورزی را مکلف کرده‌ایم تا برای برآورد خسارت در مناطق آسیب دیده حاضر شوند و میزان خسارت را هر چه سریع‌تر اعلام کنند.در کردستان، بارش پراکنده و پرحجم باران و وزش تند باد شامگاه پنجشنبه در بیجار باعث ایجاد خسارت به پنج روستای این شهرستان شد.از عصر پنجشنبه و با آغاز بارش پراکنده و پر حجم باران در استان کردستان، شهرستان بیجار با بیشترین بارندگی، رتبه اول را به خود اختصاص داد که در شهرستان نیز، منطقه حسن آباد با ثبت حدود ۶ میلیمتر بارندگی به پنج روستای این شهر، زیوه و قجور، جیران، ینگی ارخ و آغچه گنبد خسارت وارد شده است.از چهارشنبه شب با وقوع سیلاب که به علت خشکی راه آب‌ها رخ داده، با خارج شدن از مسیر خود، خسارت‌هایی به باغات، اراضی کشاورزی و بخش دامداری منطقه وارد آمده است.

خبرهای مربوط به سیل در حالی منتشر می‌شود کشور درگیر خشکسالی و بی‌آبی است.جدا از مسئله خوزستان که روز گذشته به آن پرداخته شد حتی در شمال کشور نیز مردم درگیر بی‌آبی و کم آبی هستند.یک منبع آگاه در خصوص کم آبی در استان‌های شمالی به آفتاب یزد گفت: «بسیاری از شهرهای شمالی مانند نوشهر، بهشهر، آمل، چمستان و… درگیر مسئله کمبود آب هستند. در برخی از مناطق شمالی هم آبرسانی به وسیله تانکر انجام می‌شود. اگر کمبود آب در این شهرها موجب اعتراض مردم نشده است به این دلیل است که در منازل این مناطق به صورت سنتی چاه وجود دارد و یا مردم اقدام به کندن چاه می‌کنند و نیازهای خود را با استفاده از منابع آّب زیرزمینی پاسخ می‌دهند. پیامدهای استفاده گسترده از منابع آب زیرزمینی بر کسی پوشیده نیست. اما این واقعی است که استان‌های شمالی که جزو پرآب‌ترین استان‌های کشور هستند هم با مسئله کمبود آب مواجه اند. هر تانکری که درب منازل برای تخلیه آب می‌آید حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان هزینه در پی دارد.خب کمتر کسی چنین پولی دارد.بنابراین مردم سراغ حفر چاه به صورت غیرقانونی می‌روند. »

دکتر حسین آخانی عضو هیئت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران و کارشناس در این باره به آفتاب یزد گفت: «سیل یک پدیده عجیب نیست و این روزها بلژیک و آلمان نیز درگیر سیل هستند. امسال به دلیل یک نامنظمی عجیب در بارندگی وقوع سیل کاملا اجتناب ناپذیر است. در ایران هم سیل یک از پدیده‌های کاملا طبیعی است و اگر سیل نداشته باشیم موجب تعجب است.همچنین شکل‌گیری تمدن ایران، حیات بیابان‌ها و حیات کشاورزی به سیل وابسته است.پس از سیل نباید به عنوان یک پدیده غیر طبیعی و فاجعه یاد کرد. از سوی دیگر در رابطه با مهار آب‌های روان اتفاقا وزارت نیروی کشور ما در این چند دهه همه انرژی و بودجه خود را صرف مهار آب‌های روان کرد و اشتباه رخ داده نیز همین بود. یعنی ما فکر کردیم که اگر آبی روان است حتما باید مهار شود. به همین دلیل بیش از هزار سد در ایران طراحی شد و نزدیک به ۷۰۰ سد ساخته شد. گاهی در امتداد یک رودخانه بیش از ۵۰ سد وجود دارد. بنابراین مهار آب‌های روان در ایران اتفاق افتاده است. حتی سازمان جنگل‌ها و مراتع در یک اقدام بسیار ناشیانه و غلط در جلوی تمام مسیر آب‌های دره‌ها و کوه‌ها را به بهانه آبخیزداری سد ایجاد کرد. هزاران سد کوچک در ایران توسط آبخیزداری ایجاد شده است. تمام این اتفاقات منجر به خوب شدن حال این سرزمین نشد و نتیجه آن این شد که حتی شمال کشور الان با مشکل آب مواجه است.»

وی در ادامه تصریح کرد: «مشکل این است که ما یک واقعیت طبیعی را درک نکردیم که سرزمین ایران سرزمین خشک بوده است و خواهد بود و الان که ما با بی‌نظمی‌های شدید‌تر در بارندگی مواجه هستیم این شرایط سخت به مراتب سخت‌تر خواهد شد. دمای خاورمیانه تقریبا دو تا سه برابر نرمال جهانی افزایش پیدا خواهد کرد. پس بنابراین ما در صف اول قربانیان افزایش دمای کره زمین هستیم. اما واقعیت این است که در طول تاریخ ایران زمین همیشه این خشکسالی‌ها وجود داشته است. یکی از تحقیقات علمی در این خصوص به این نتیجه رسیده که زوال تمام سلسله‌های حکومتی که در ایران وجود داشته است همیشه با خشکسالی‌های شدید همراه بوده است.ما چندسال که فریاد می‌زنیم که مدیریت آب در ایران به وسیله مدیریت سازه‌ای امکان پذیر نیست.آب ایران باید در زیرزمین ذخیره شود نه در روی زمین.اگر آب در زیرزمین ذخیره شود آن موقع است که پایداری این سرزمین در اثر خشکسالی‌های دوره‌ای حفظ می‌شود. دوسال گذشته پرآب‌ترین سال‌ها در دهه‌های اخیر بوده است. سال گذشته میزان بارندگی در ۵۰ سال اخیر رکورد زده و این همه هم در ایران سد وجود داشته است حالا چه شده است که در ایران آب نیست؟این همه آبی که سال گذشته سد‌ها را پر کرد و سرازیر شد و سیلاب‌های بزرگی ایجاد کرد کجاست؟ بخش قابل توجهی از این آب تبخیر شد و بخشی از آن وارد شهرها شد.از این آب‌ها استفاده شد بدون اینکه فکر کنیم سال آینده‌ای هم وجود دارد.»
‏

این کارشناس ادامه داد: «یک عده نادان هم گفتند دوره خشکسالی به سر رسید و ترسالی سرزمین ایران شروع شد.اما الان ما می‌بینیم که تمام رودخانه‌های ایران خشک شده اند.زیرا با وجود سدها دیگر آبی در رودخانه‌ها جاری نمی‌شود. ولی بازهم دولت حسن روحانی افتخار خود را ایجاد سد می‌داند.بازهم در همین بحران بسیار شدید که مردم برای آب جان می‌دهند سد‌ها در حال تاسیس شدن هستند.مسئله این است که مافیای سد‌سازی که اسم خود را مهار آب روان گذاشته است مانند بختک بر سر این سرزمین افتاده است. سیل زمانی پیش می‌آید که مسیر رودخانه داغون و نابود می‌شود. رودخانه یعنی محل عبور رود اما رودی دیگر در ایران وجود ندارد و این سیل‌ها کاملا مقطعی است. اگر رود وجود داشته باشد آب جریان پیدا می‌کند و در تالاب‌ها ذخیره می‌شود. از سوی دیگر خود سیل دارای مواد مغذی است و می‌تواند باعث تقویت کشاورزی شود. اصلا حاصل خیزی دشت خوزستان و دشت ترکمن صحرا در طول تاریخ مدیون سیلاب‌ها بوده است. منتها ما با سد جلوی این آب را بسته‌ایم و طبیعی است که ما دیگر نمی‌توانیم مدیریت آب داشته باشیم. کنترل آب از دست مدیریت گذشته است.»
‏

در ادامه دکتر مرتضی جمالی پژوهشگر در زمینه تغییرات اقلیمی و زیست محیطی گذشته ایران در مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه و پژوهشگر وابسته مرکز ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در ایران در این خصوص به آفتاب یزد گفت: «دستکاری در مسیر روخانه‌ها باعث ایجاد سیل‌های وحشتناک می‌شود. بنابراین یکی از مشکلات اصلی‌ای که تمام دنیا درگیر آن است این است که در مسیر رودخانه‌ها شهر ساخته شده است. این طبیعی است که ما رژیم سیلابی یک رودخانه را نمی‌شناسیم ولی سیل‌های خیلی بزرگ ممکن است اتفاق افتاد. پس دستکاری در مسیر رودخانه‌ای و ساخت و ساز در مسیر رودخانه‌ها موجب آسیب‌رسانی گسترده سیل‌ها شده است. در لرستان دو سال پیش شهری که در بستر رودخانه ایجاد شده بود بر اثر سیل از بین رفت. یکی از محققان کشور ایران را کشور کوه و سیلاب نامیده است.یعنی ویژگی ایران این است که مملو از کوهستان و سیلاب است. بنابراین ما همیشه ما با پدیده سیلاب سروکار داشتیم اما به این صورت که امروز از سیلاب‌ها آسیب می‌بینیم در گذشته آسیب نمی‌دیدیم. یکی از دلایلش آن است که ساخت و ساز ما در مسیر رودخانه‌ها کمتر بوده است. مثلا در مناطق مرکزی ایران ساخت و ساز بیشتر در دامنه‌ها انجام می‌شده است اما توسعه ناپایدار شهرسازی‌های گسترده به خصوص در مسیر رودخانه‌ها اتفاق افتاده است. در شمال ایران علی رغم پرآب بودن و وقوع سیل‌ها مردم با مشکل کمبود آب آشامیدنی مواجه هستند. کنترل آب در این مناطق بسیار سخت است.اما باید بدانیم که کنترل یعنی دست کاری و بارزترین دست کاری‌ها در بستر رودخانه‌ها اتفاق افتاده است. در شمال تخریب جنگل به وفور اتفاق افتاده و این باعث شده است که بازندگی به صورت سیل درآید و به سفره‌های آب زیرزمینی نرسد.در شمال به این دلیل که کنترل آب‌های زیرزمینی از دست ما خارج شده است و بستر رودخانه‌ها نابود شده است سیل رخ میدهد. در شمال یک زمانی سیل بند وجود داشته است که این ساختار باعث ذخیره آب می‌شد ولی این سیستم‌ها هم از بین رفته است و مردم به سدهای بالادست متکی شده اند.استفاده از آب بعد از وقوع سیل امکان پذیر نیست و نباید کار به اینجا برسد.یعنی از ابتدا نباید بستری به وجود بیاید که موجب وقوع سیل شود.درصورتی که مثلا اگر جنگل‌ها از بین نمی‌رفت این آب روان جذب آبرفت‌ها می‌شد.یعنی عملکرد طبیعی سیستم‌های رودخانه‌ای در کشور مختل شده است.از سوی دیگر کلا تالاب‌ها از منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها تغذیه می‌شوند.آنقدر بر روی رودخانه‌ها سد ساخته شده که آب روان رودخانه‌ها قطع شده و درواقع منبع اصلی تغذیه آب تالاب‌ها از بین رفته است.»/آفتاب یزد