به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرمهم، امسال یکی از خشکترین سال‌های پنج دهه اخیر رقم خورده است.آمارهای رسمی منتشر شده از سوی مراجع رسمی بیانگر آن است که میزان بارش‌هایی که از ابتدای سال آبی جاری(مهرماه ۱۳۹۹ تا انتهای شهریور۱۴۰۰) تا بیست و ششمین روز اردیبهشت ماه در کشور اتفاق افتاده نسبت به مدت مشابه پارسال با کاهش ۵۳ درصدی همراه شده است.این کاهش بارش‌ها اثر مستقیم برروی موجودی آب مخازن سدها گذاشته و حجم موجودی آنها را به شدت کاهش داده و همین موضوع به نگرانی در باره نوع مصرف آب و نیز تامین آب در شرایطی که کشور درگیر با بیماری کرونا است دامن زده است.مسئله خشکسالی در کشور ما این روزها به تهدید بزرگی تبدیل شده است که این تهدید فارغ از هر سیاست تمام جامعه ایران را با خطری بزرگ مواجه می‌سازد. این در حالی است که به نظر می‌رسد آنطور که باید و شاید این موضوع مورد توجه سیاسیون و مسئولان نیست؛نمونه این مدعا آن چیزی بود که در رقابت‌های انتخاباتی شاهد بودیم؛دریغ از یک برنامه و اشاره مفید به بحران خشکسالی در کشور! اما بحران خشکسالی و کم آبی معضل مهمی است که در آینده قطعا کشور را با مشکلات بسیار جدی‌ای مواجه خواهد ساخت زیرا معیشت کل مردم در سراسر ایران در خطر است. ما در این گزارش ضمن اشاره به کمرنگ بودن مسئله آب در مباحث میان مسئولان وسیاسیون به مهم‌ترین تهدید فلات ایران از منظر مجله نیچر برداخته‌ایم و سپس از اقلیم شناسان پرسیده‌ایم که چه تدابیری باید برای این مشکل اتخاذ شود؟
بی خبری از ابرچالش خشکسالی
معاون آب و آبفای وزیرنیرو با انتقاد از کم‌توجهی‌ها به چالش کم‌آبی و خشکسالی، گفت: مسئله آب، چالش اصلی کشور در سال‌های آینده است که با تداوم خشکسالی به ابرچالش تبدیل میشود. “قاسم تقی زاده خامسی” در گفتگو با ایرنا افزود: در مناظرات، کمتر به موضوعات مهمی چون کم آبی پرداخته شدو سوالات مرتبط با آن در مناظره‌ها مطرح نشد.وی ادامه داد:ای کاش یکی از آقایان کاندیداها می‌گفت، میخواهم دولت “سازگاری با آب” تشکیل دهم. مطرح شدن دولت سازگاری با آب شعاری که قابل اندازه‌گیری است و در پایان دوره مردمی که تشنه‌اند و هنوز به آب پایدار دسترسی ندارند خواهند فهمید چقدر تشنگی آنها رفع خواهد شد.کشاورزی که معیشتش در خشکسالی در خطر جدی می‌افتد وعده‌ها را لمس کرده و می‌تواند تشخیص دهد که دولت چه تمهیداتی برای اقتصاد زندگی او دارد و چگونه قرار است او توانمند شود.وی با تاکید بر اینکه آب چالش جدی کشور در سال‌های آینده است، ادامه داد: اگر این خشکسالی ادامه یابد تبدیل به ابر چالش خواهد شد.نتیجه ۱۰ سال خشکسالی، کاهش آب‌های زیرمینی و برداشت‌های غیرمجاز فراوانی شده که دو سال‌تر سالی آن را جبران نکرده است.معاون آب و آبفای وزیر نیرو افزود: اکنون نیز دوباره دچار خشکترین سال در ۵۲ سال اخیر شده‌ایم که بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهای ناگواری داشته باشد.وی ادامه داد: اگر چه محدودیت در کشور برای آب وجود دارد، اما راه حل‌هایی برای سازگاری با کم آبی وجود دارد مشروط بر اینکه در اولویت دولت بعدی قرار گیرد.
خشکسالی مهم‌ترین تهدید فلات ایران
مجله نیچر در سایت خود نوشت:بر اساس تجزیه و تحلیل داده‌های ملی، ایران از منابع آب‌های زیرزمینی خود بیشتر از حدبازیابی آن استفاده کرده و با وجودی که هر ساله چاه‌های بیشتری حفر می‌شوند، بازده کلی آنها به طور مدام کاهش می‌یابد.منابع آب‌های زیرزمینی ایران شامل چاه ها، چشمه‌ها و قنات است. هم اکنون بیش از ۶۰ درصد از حجم کل مصرفی آب ایران از منابع زیرزمینی تامین میشود و تقریبا به طور کامل در بخش کشاورزی مصرف میشود.روح الله نوری” از دانشگاه “اولو” فنلاند و همکارانش داده‌های مربوط به سیستم ملی نظارت بر آب‌های زیرزمینی ایران را از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ مطالعه کرده اند.بر اساس این مطالعه در طول دوره مورد بحث (۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵) تعداد چاه‌های استخراج آب‌های زیر زمینی در ایران تقریبا ۲ برابر شده است. با این حال مقدار آب زیرزمینی استخراج شده طی این دوره ۱۸ درصد کاهش یافته است. در سطح کشور سطح آب زیرزمینی سالانه به طور متوسط تقریبا نیم متر کاهش می‌یابد.در بسیاری از چاه‌ها آب به میزان قابل توجهی شورتر شده است، تا حدی که در صورت آبیاری با آن، فقط گیاهانی می‌توانند رشد کنند که قادر به جذب آب شور هستند.طی این دوره کیفیت آب‌های زیرزمینی ایران فقط در چند منطقه مرطوب (در شمال فلات ایران) بهبود یافته است.کمبود آب و خشکسالی، معیشت مردم را در سراسر ایران تهدید می‌کند.
خشکسالی انسانی
مهدی معتق استاد مرکز علوم و تحقیقات زمین آلمان در این باره به آفتاب یزد گفت: « اقلیم ایران همیشه در طول تاریخ یک اقلیم خشک و نیمه خشک بوده است و ما همیشه در کشور با دوره‌های خشکسالی و ترسالی مواجه بوده ایم. بنابراین خشکسالی مسئله جدیدی نیست. اما اینکه سبب شده است تاثیرات یک دوره خشکسالی بیشتر خود را در زندگی مردم نشان دهد و تاب‌آوری ما نسبت به خشکسالی کمتر شود دخالت‌هایی بوده است که متاسفانه در دهه‌های اخیر ما در طبیعت داشته ایم. درواقع خشکسالی‌ها ما خشکسسالی‌های انسانی هستند که اثرات خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوایی را تشدید کرده اند. درد و رنج ما بیشتر از خشکسالی انسانی است تا خشکسالی آب و هوایی زیرا دخالت‌ها سبب شده است تاب‌آوری ما نسبت به تغییرات اقلیمی بسیار کم شود. برای مثال سدسازی یک تکنولوژی بسیار بی‌نظیری در دنیا است یعنی برای توسعه هر منطقه‌ای استفاده از این تکنولوژی ضروری است و بدیهی‌ترین کاربرد یک سد این است که مساحت آب سطحی را افزایش دهد. در حالی که مطالعاتی که در مجلات معتبر دنیا انجام شده است نشان داده است که سد سازی‌های بد در ایران نه تنها وسعت منابع آبی سطحی ما را افزایش نداده است بلکه تا ۴۰ درصد در ۴ دهه گذشته وسعت منابع آبی سطحی ایران را کم کرده است. این یک تناقض است زیرا اگر جایی سدی ساخته شده است و مثلا دو کیلومتر مربع آب سطحی ایجاد کرده است در پایین دست خود سطح خود دریاچه و تالابی را خشک کرده است و در نتیجه این بالانس منفی را به بار آورده و به جای افزایش وسعت آب سطحی، سد سازی‌های نامناسب میزان آب سطحی را کم هم کرده است. یا در مورد آب زیرزمینی هم باید بگویم آب زیرزمینی یک مخزن بی‌نهایت ارزشمند است و متاسفانه استفاده بی‌رویه از منبع آب زیرزمینی سبب شده است که امروز تمام دشت‌های کشور دچار بیلان منفی منابع آب زیرزمینی بشوند در نتیجه ما فرونشست‌های شدیدی داریم که این فرونشست‌ها دو نوع تهدید ایجاد می‌کنند. هم نشان می‌دهند که مخازن آب زیرزمینی کشور در حال نابودی هستند و قابلیت احیا خود را از دست داده‌اند و هم اینکه فرونشست‌ها می‌توانند ساختار‌ها و زیر ساختارهای شهری و تاسیسات را مورد تهدید جدی قرار بدهند. این‌ها همه نمونه دخالت‌هایی است که ما انجام داده‌ایم و نتیجه این شده است که تاب‌آوری ما نسبت به خشکسالی و تغییرات اقلیمی بسیار کم شود و امروز این مسئله به بحران تبدیل شده است.»
حل این مشکل در توان یک دولت نیست
این محقق در ادامه گفت: «در ارتباط با سطح دغدغه مسئولینی که می‌خواهند کاری را انجام دهند من معتقدم باید جلوی دخالت‌های بی‌رویه در طبیعت را بگیرند و باید مسئله آب و محیط زیست جزو اولویت باشد نه جزو عملکرد‌های ثانویه. هم ردیف اقتصاد و سیاست باید مسائل محیط زیست و آب باید مورد توجه قرار بگیرد زیرا بدون این‌ها امکان یک اقتصاد پویا و ثبات اجتماعی وجود ندارد. به نظر من تا جای امکان باید معضلاتی که در گذشته بوده است فارغ از نگاه سیاسی بررسی شود و جلوی دخالت‌های بی‌مورد بشری در طبیعت گرفته شود. باید جلوی راه حل‌های صرفا سخت افزاری و سازه‌ای را به بهانه مسائل بحرانی گرفت و یک مقدار وقت صرف راه حل‌های نرم افزاری سازگار با طبیعت، آموزش جوامع محلی و رفع معضلات گذشته در زمینه آب و محیط زیست شود. راه حل‌هایی که با کمترین دخالت در طبیعت بتواند یک توسعه پایدار ایجاد کند. سرزمین ایران از این دخالت‌های سازه‌ای بی‌رویه و پروژه‌های پوپولیستی و بدون پشتوانه علمی در دهه‌های اخیر آسیب بسیار بدی دیده است. بلایی که نسل ما بر منابع آبی ایران آورد در تاریخ بی‌نظیر بوده. دولتمردان آینده این مشکلات را باید با یک نگاه غیر حزبی و غیر سیاسی بررسی کنند و یک راه حل پایدار و درازمدت برای آن پیدا کنند تا به تدریج این مسئله به سمت بهبود حرکت کند. زیرا من بعید می‌دانم حل این مشکلات در توان یک دولت باشد، اما دولت‌ها می‌توانند با برنامه ریزی مناسب در جهت بهبود حرکت کنند. »
خانه از پای بست ویران است
در ادامه اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست نیز در این باره گفت: « بعد از این همه سال هنوز مردم نفهمیدند محیط زیست مهم است تا این اهمیت را به کاندیداهای ریاست جمهوری منتقل کنند. یک نفر از این کاندیداها تنها در حد ۳۰ ثانیه در زمینه محیط زیست و آن هم در زمینه ریزگرد‌ها صحبت کرد. این تنها بحثی است که در زمینه محیط زیست مطرح شد. در بین کاندیداها کسی نبود که محیط زیست را بشناسد. مردم تا آگاه نشوند معلوم است که نماینده‌ها هم آگاه نیستند. خانه از پای بست ویران است / خواجه در بند نقش ایوان است متاسفانه. پدران ما بهتر از ما خشکسالی را مدیریت می‌کردند. پدران ما ۲۵۰۰ سال پیش مخترع قنات بودند و با هدایت آب به زیر زمین آب را در دسترس مردم قرار می‌دادند. ما مخترع قنات هستیم. دلیل خشکسالی این است که ما آب زیاد مصرف کردیم. از زمان انقلاب میزان آب که ثابت است ولی جمعیت ما دو برابر شده است بنابراین به هر نفر حدود نصف قبل از انقلاب آب می‌رسد. مثلا در حوزه دریاچه ارومیه در سال ۷ میلیارد متر مکعب باران می‌آید از این ۷ میلیارد متر مکعب ما میزان زمین‌های زیرکشت را ۳۵۰ هزار هکتار به ۷۵۰ هزار هکتار در سال‌های خشکسالی رسانده ایم. یعنی باران کم باریده است ولی ما زمین‌ها را افزایش داده ایم. سیستم آبیاری ما سیستمی است که کوروش استفاده می‌کرد.چندی پیش من در هواپیما در سفر به آمریکا دیدم که زمین‌های زراعی آن جا گرد است و دیدم وسط زمین چاه در می‌آمد بعد یک بازو آب را به بالا می‌برد و از ارتفاع دو متری می‌چرخید و زمین را آبیاری می‌کرد به این روش روش بارانی می‌گویند. لذا زمین گرد است زیرا بازو دایره وار می‌چرخید. ما هنوز به صورت کرتی آبیاری می‌کنیم و زارعین زمین را تا جایی کندند که نباید به آن آب دست می‌زدند. نیمی از دشت‌های ایران بر اثر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی فرونشست و بدتر از آن فروچاله ایجاد شده است.پدران ما آب ایجاد می‌کردند ما آب‌ها را از دست داده ایم.در ۱۲ استان ایران برنج کشت میشود در حالی که فقط باید در ۲ استان برنج کشت شود زیرا کشور اّب ندارد به این دلایل ما کم آب و بی‌آب شده‌ایم و مسئولین باید به این موارد توجه کنند.بنابراین سعدی به روزگاران مهری نشسته بر دل/ بیرون نمی‌توان شد الا به روزگار. بر اثر سال‌ها غفلت و بی‌برنامگی ما به خشکسالی دچار شده‌ایم و این از بین نمی‌رود مگر به روزگاران. »/آفتاب یزد
