ازدواج به رنگ معامله نه همدلی
به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرمهم، ازدواج در جامعه ما مفهوم دیگری پیدا کرده است و به معامله تبدیل شده است. مهریه‌های عجیب و غریب زمان زیادی است که وارد ملزومات ازدواج جوانان شده‌اند و گاهیشگفت انگیزتر از آن هستند که بتوانیم آن‌ها را باور کنیم. مهریه‌هایی که اگر عاقبتشان به شکایت و دادگاه نرسد، شاید هیچ وقت از وجودشان با خبر نشویم! سال‌ها پیش مهریه‌هایی از جنس بال مگس و مرجان دریایی و… بسیار بحث برانگیز شده بودند اما این روزها مهریه هم همراه با تغییرات جهانی، متحول شده است و با مواردی از جنس بیت کوین و ارز دیجیتال مواجه هستیم. این نوع مهریه‌ها نوعی سرمایه‌گذاری هستند و به نظر می‌رسد از لحاظ قانونی هم تعیین این نوع مهریه‌ها اشکالی ندارد. چند روزی است که خبر تعیین یکی از ارزهای دیجیتال (بیت کوین) به عنوان مهریه در فضای مجازی دست به دست میشود، خبری که عده‌ای درباره آن تحت عنوان موضوعی طنز آمیز و عده‌ای دیگر تحت عنوان موضوعی غیرقانونی و غیر عرفی صحبت کردند. ماجرا این است که زوج و زوجه در سند ازدواج خود بیت کوین را به عنوان مهریه تعیین کرده‌اند و همین سند ازدواج، نگاه‌ها را به خود جلب کرده است.
مهریه چیست؟
مهریه به مالی گفته میشود که مرد هنگام وقوع عقد نکاح به همسر خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت آن میشود. اگرچه مهریه در زمان معاصر مختص مسلمانان است، اما برخی محققان به شواهدی تاریخی از ایران قبل از اسلام، یونان باستان و نیز آیین یهودیت اشاره می‌کنند که نشان‌دهنده سابقه پرداخت مبلغی پول از طرف داماد به عروس (یا پدر عروس) در زمان ازدواج است.
مهریه و شرایط آن
مرد هنگام اجرای صیغه نکاح، چیزی را به همسرش تقدیم می‌کند که در اصطلاح «مهریه» یا صداق نامیده میشود. این هدیه و بخشش که از طرف مرد انجام میشود، امروزه به هدف پایبندی به زندگی مشترک و ارتباط زناشویی یا ضامنی برای حق طلاق زن است. در آموزه‌های دینی برای مهریه، مقدار معینی تعیین نشده است، بلکه این امر به توافق زن و مرد بستگی دارد. همچنین در نوع مهریه نیز محدودیتی وجود ندارد و هر چیزی که ارزش اقتصادی و اجتماعی داشته باشد، می‌تواند مهریه قرار گیرد؛ همانند طلا، نقره، املاک، پول‌های رایج، لوازم زندگی و حتی آموزش قرآن یا آموزش مهارتی ویژه.
مهریه در ایران
در بسیاری اوقات، مهریه دختران مسلمان ایرانی بر مبنای سکه‌های طلا تعیین میشود؛ از سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره‌های قرآن کریم به عنوان تعداد سکه‌های مهریه دختران بریده میشود. براساس تحقیقی درسال ۱۳۸۷ در مرکز مطالعات جمعیتی آسیا و اقیانوسیه از بیش از ۱۲۰۰ زن و مرد متاهل بین ۱۸ تا ۴۰سال در حدود ۱۲ استان ایران نشان داده شده که میانگین مهریه به اعلام زنان ۳۵۰ سکه طلا و به اعلام مردان ۲۶۰ سکه طلا است. این پژوهش از رشد سریع میانگین مهریه در دهه ۸۰ حکایت داشته به طوری که در عرض ۵ سال از میانگین ۳۰۰ سکه به ۴۵۰ سکه طلا رسیده است. البته مهریه‌هایی با مبنای ۱۲۴ هزار سکه طلا هم دیده شده است. در ایران برخی مردان به علت ناتوانی در پرداخت مهریه زندانی می‌شدند. اما بنا بر قانون حمایت از خانواده ۱۳۹۱ که در اسفند ۹۳ اجرایی شد، ناتوانی در پرداخت مهریه‌های بالای ۱۱۰ سکه، مشمول زندان رفتن مرد نمی‌شود و زندانی شدن مرد با توافق طرفین و قسط‌بندی مهریه حذف میشود. همچنین درسال ۱۳۹۰ دیوان عالی کشور در رای وحدت رویه شماره ۷۲۲ پذیرش دادخواست اعسار به شکل دعوای تقابل را هم پذیرفت که به موجب آن فرآیند رسیدگی به اعسار به شدت تسریع یافته و امکان صدور دستور بازداشت بسیار کاهش پیدا کرد. منتقدان اشکالاتی از قبیل امکان دور زدن قانون، تضعیف ضمانت اجرایی و قانونی مهریه، پنهانکاری و مخفی کردن اموال را بر این فرآیند وارد کرده‌اند.
فهرستی از مهریه‌های عجیب و غریب دختران ایرانی!
در شرایط کنونی مهریه دختران به صورت تعدادی سکه، سفر زیارتی و یا هر دوی این موارد تعیین میشود و تعداد سکه‌ها نیز با توجه به موارد متفاوتی تعیین میشود. محل زندگی افراد، نوع خانواده‌ای که دختر و پسر در آن زندگی می‌کنند و مواردی از این دست در مشخص شدن مهریه عروس نقش‌آفرینی می‌کند.در برخی از شهرهای کوچک و همچنین در روستاها از مبلغی پول نقد به عنوان مهریه استفاده میشود و گاهی نیز یک قطعه زمین یا خانه مهریه زنان را شامل میشود. البته در طول سال‌های اخیر برخی از دخترها و پسرها موارد عجیب و غریبی را به عنوان مهریه برای زن انتخاب کرده‌اند.شبکه الجزیره گزارشی از عجیب‌ترین و باور نکردنی‌ترین مهریه‌های دختران ایرانی که طی سال‌های اخیر در میان برخی از جوانان دختر و پسر باب شده و زوجین با تفاهم قبلی به عنوان مهریه زن انتخاب می‌کنند، منتشر کرده است. ۱۰ آهو از کوه‌های منطقه، ۱۹۷۸ توپ تنیس، دو هزار قطعه نبات، ۱۰۰ هزار لیتر بنزین، ۱۱۰ کیلوگرم گل یاس، سفر به ۱۲۰ پایتخت جهان، ۱۰۰۰ بار سفر به کربلا با پای پیاده، ۱۰۰ تابلوی نقاشی و ۵۰۰۰ قطعه مرجان دریایی، بال مگس، دست چپ داماد، چشم‌هاﻯ داماد ﻭ ۲ هزاﺭ قطعه شکلات از عجیب‌ترین مهریه‌هایی ﺍست که طی چند سال ﺍخیر دﺭ ایران به ثبت رسیده است.
بیت کوین
بیت‌کوین یک رمزارز و یک نظام پرداخت جهانی با کارکردهای مشابه پول بی‌پشتوانه است، اما از نظر حقوقی هنوز هیچ کشوری آن را به عنوان پول قانونی به رسمیت نشناخته‌است. از نظر فنی بیت‌کوین نخستین پول دیجیتال نامتمرکز است، چرا که بدون بانک مرکزی یا مسئول مرکزی کار می‌کند. این شبکه همتابه‌همتا است و تراکنش‌ها مستقیماً و بدون واسطه بین کاربران انجام میشود.گره‌ها با استفاده از فناوری رمزنگاری این تراکنش‌ها را بازبینی می‌کنند و در یک دفتر کل توزیع‌شده همگانی که به آن زنجیره بلوکی گفته میشود ضبط می‌کنند. بیت‌کوین را شخص یا گروهی از اشخاص ناشناس تحت نام ساتوشی ناکاموتو اختراع کرد و در سال ۲۰۰۹ به عنوان یک نرم‌افزار متن‌باز عرضه شد. در چند سال گذشته ارزش بیت‌کوین در بازارهای جهانی از چند صدم دلار آمریکا به چندهزار دلار افزایش یافته‌است. شمار شرکت‌های خدماتی و تاجرانی که بیت‌کوین می‌پذیرند نیز در حال افزایش است.هیچ‌کس مالک شبکه بیت‌کوین نیست و مانند ایمیل، کاربران بیت‌کوین هستند که آن را کنترل می‌کنند. کاربردهای بیت‌کوین در هیچ‌کدام از دیگر سامانه‌های پرداخت یافتنی نیست. «پول» بودن، یک جایگاه حقوقی است و پول بودن بیت‌کوین منوط به پذیرش جایگاه حقوقی آن از سوی دولت‌ها است. تاکنون هیچ دولتی حتی ژاپن بیت‌کوین را به عنوان پول به رسمیت نشناخته است و دولت‌های ایالات متحده آمریکا، آلمان و چین بر کالا بودن بیت‌کوین تاکید دارند. بیت‌کوین در نظام حقوقی ژاپن و آلمان کالایی است که می‌تواند به عنوان ابزار پرداخت استفاده شود. در اردیبهشت ۱۳۹۷ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که به‌کارگیری بیت‌کوین و ارزهای مجازی دیگر در همه مراکز پولی و مالی ممنوع است. سید موسی شبیری زنجانی از مراجع تقلید شیعیان استفاده از بیت‌کوین را به مفسده اقتصادی نداشتن و خلاف قانون نبودن، مشروط کرده است.
واکنش افراطی جوانان به کنش‌های غلط والدین
در این خصوص جعفربای جامعه شناس گفت: « مردم ایران بسیار تنوع طلب هستند. در سوی دیگر مردم ایران ریسک‌پذیری بسیار بالایی دارند. زمانی که در طول یک قرن در یک کشور دو انقلاب (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) رخ می‌دهد این نشانه‌ای برای ریسک پذیر بودن و تنوع طلبی مردم آن کشور است. نسل جدید در حوزه ازدواج دست به تغییرات شگرفی زده است؛ یعنی ما اگر یک مقایسه‌ای بین مدل سنتی ازدواج و شیوه مدرن ازدواج نزد جوانان داشته باشیم با چیزهای عجیبی مواجه خواهیم شد. معیارها و ملاک‌ها تغییر کرده‌اند و خانواده‌ها در انتخاب همسر برای فرزندان خود خلع ید شده‌اند. جوانان یک معیارها و ملاک‌های جدید برای انتخاب همسر خود دارند که این ملاک و معیارها شاخصی برای انتخاب توسط والدین آن‌ها نیست. تغییرات در مولفه‌های اصلی اتفاق افتاده است. حتی این روزها مقوله ازدوج سفید رایج شده است که این نوع ازدواج با معنا و مفهوم ازدواج منافات دارد و تنها یک قرارداد است نه ازدواج. ده یا بیست سال پیش اگر به افراد می‌گفتیم مفهوم ازدواج کلا از بین می‌رود و ازدواج‌های سفید به وجود می‌آیند برای خیلی‌ها غیر قابل تصور و باور بود. یک قاعده کلی در جامعه شناسی وجود دارد که ما هیچگاه ابتدا از افراط و تفریط به اعتدال نخواهیم رسید. در گذشته با ایجاد محدودیت‌های زیاد و افراط‌گری‌ها این نظام گسیختگی و بی‌قاعدگی امروز در میان جوانان به وجود آمده است. باید بگویم این آغاز این مسیر است و با اتفاقات بسیار عجیب‌تر از مهریه بیت کوین مواجه خواهیم شد. در جامعه ما تغییرات بسیار سریع شده است، مثلا برای ما ایرانیان متوفی عزیزی بود که اگر مراسمی برای آن برگزار نمی‌شد ننگ اجتماعی بود و افراد برای برگزاری چنین مراسمی حاضر بودند قرض کنند از دیگران ولی در همین نحوه اجرای چنین مراسمی تغییرات خیلی سریع اتفاق افتاده است و دیگر مراسم رنگ و بوی گذشته را ندارند. تغییر به سرعت در حال رخ دادن است و جوانان امروزی به نحوی در حال انتقام گرفتن نسبت به تمام ناروایی‌هایی که در گذشته در حق آن‌ها انجام شده است، هستند و عده زیادی از آنان نه کودکی کرده‌اند نه نوجوانی و جوانی. این نوع افراط‌ها و رفتارها از سمت جوانان پاسخ همان افراط‌گرایی‌های گذشته است. درباره مهریه هم از یک زمانی کار به جایی رسید که در زندان‌ها بند مخصوص به مهریه به وجود آمد. در آینده ما از این جنس تغییرات به وفور در ارتباط با جوانان خواهیم داشت، مانند ازدواج‌ها و شغل‌های عجیب و غریب. ما در گذشته هشدار داده بودیم که در طول زمان نقش افراد در خانواده‌ها دگرگون خواهد شد. جامعه به مثابه یک استخر است که تغییر یک متغیر کوچک باعث تاثیر در کل شاخص‌ها خواهد شد. فلسفه فرزندآوری این بود که فرزند ادامه‌دهنده راه والدین بر روی زمین باشد زیرا انسان‌ها به جاودانگی علاقه مند هستند اما الان کاملا مسیر فرزندان و والدین باهم متفاوت شده است. کنش غلط ما چنین واکنشی را از سمت جوانان برانگیخته است. الان پدر و مادر هیچ محلی از اعراب در انتخاب همسر فرزندان خود ندارند و تنها مسئول تدارکات برای فرزندان هستند.»
ازدواج از حالت اساسی خود خارج شده است
همچنین امیرمحمود حریرچی جامعه شناس به آفتاب یزد گفت: « وقتی قانون این اجازه را می‌دهد باید منتظر گسترش چنین مهریه‌هایی در جامعه باشیم. مشکل اصلی ما این است که ازدواج در جامعه ما مفهوم دیگری پیدا کرده است و به معامله تبدیل شده است. قاعدتا این معامله در شکل‌های مختلف خودش را عرضه می‌کند و ما امروز با مهریه‌ها در این شکل جدید بیت کوین مواجه شده‌ایم و این آخرین راه معاملاتی در کشور ما است. ما منتظر هستیم که مهریه شکل‌های عجیب‌تر از این هم در جامعه پیدا کند. از آن جایی که ازدواج در کشور ما رنگ معامله دارد و نه رنگ همدلی و همراهی و در همه معاملات پول‌های مختلف در شکل‌های مختلف وجود دارند، این خطر بسیار بزرگی است زیرا متوجه می‌شویم تا چه میزان شکل معاملاتی ازدواج جدی‌تر شده است و این صدمه بزرگی به جامعه و کانون خانواده‌ها وارد خواهد ساخت. دیگر درک درستی از ازدواج وجود ندارد و بیت کوین نشان می‌دهد که ما در مسیری وارد شده‌ایم که ازدواج از حالت اساسی خود خارج شده است و رقم بالای مهریه اعتبار بالاتر ازدواج را در جامعه ما نشان می‌دهد. باید دفاتر ازدواج به بنگاه‌های معاملاتی تبدیل شوند.»
فریده غیرت، حقوقدان: مردان زیر بار مهریه بیت کوین نروند
موضوع مهریه موضوع جدیدی نیست، سال‌هاست که اعتراضات به مهریه‌های بالا از یک سو و برخی خواسته‌های فعالان حقوق زنان از سوی دیگر،آش مهریه را شور کرده است. با این همه چیزی که طی سال‌های اخیر شاهدش بودیم این است که مهریه‌ها روز به روز در حال افزایش است، این در حالی است که ضمانت اجرایی آن تا حد زیادی کاهش یافته است. با این حال طی چند روز گذشته صفحه‌ای از یک عقدنامه در فضای مجازی منتشر شد که در آن بیت کوین و ارز دیجیتال هم یکی از مواردی است که به عنوان مهریه در عقدنامه زوجه ذکر شده است و این موضوع در شبکه‌های اجتماعی با بازتاب فراوانی رو به رو شد.
فریده غیرت وکیل پایه یک دادگستری در این خصوص گفت: « ازدواج یک قرار داد است که طرفین با عقل، شعور و درایت کامل آن را منعقد می‌کنند و یک سری شرایط برای یکدیگر تعیین می‌کنند. شرط مهریه از جمله شروطی است که وقتی از طرف زوجه عنوان میشود، مرد می‌تواند قبل از عقد آن را بپذیرد یا نپذیرد. اما زمانی که می‌خواهد این شرط را بپذیرد باید به این موضوع توجه داشته باشد که آیا از عهده پرداخت آن بر می‌آید؟ چون قرار است زیر دین برود، اگر فردی زیر بار تعهدی برود که توان پرداخت آن را ندارد این امر بسیار غلط بوده و حتی می‌توان گفت از نظر شرعی هم اشتباه است.»
او افزود:« بنابراین مردها نباید زیر بار مهریه‌های سنگین بروند، با این حال دلیل به وجود آمدن این موضوع هم بسیار حائز اهمیت است، تبیینی که در قانون ما به خصوص در مسئله طلاق وجود دارد سبب پیدایش چنین موضوعی شده است، چرا که امکان طلاق برای مرد به راحتی میسر است اما برای زن این امکان وجود ندارد و اگر بخواهد طلاق بگیرد دچار مشکلات عدیده‌ای میشود. به همین دلیل هم زنان چون توانایی تغییر قانون را ندارند با افزایش مهریه آن را به اهرم فشاری تبدیل کرده‌اند و به وسیله آن تضمینی برای خودشان ایجاد می‌کنند. البته من معتقدم که این تضمین غلطی است و دلیل آن هم پر شدن زندان‌ها، بدهکار شدن آقایان و عدم توانایی در اجرای تعهدشان است.»
این وکیل پایه یک دادگستری تصریح کرد: « اگر برخی قوانین ایجاد شود، خانم‌ها هرگز مبادرت به چنین اقدامی در مورد تعیین ارقام بالا و نجومی در مورد مهریه نخواهند کرد. از طرف دیگر این را هم بگویم اینکه ارز دیجیتال و یا چیزهای متفاوت را به عنوان مهریه قرار می‌دهند، این مسئله خلاف است چون مهریه در قانون تعریف شده و باید طبق همان روال صورت پذیرد.»/آفتاب یزد
