مهاجرت؛ تقابل بین آرزو و زنگ خطر

به گزارش بخش اجتماعی سایت خبرمهم، مهاجرت واژه نام آشنای این سال هاست که برخی از آن به عنوان آرزو و عده‌ای دیگر به عنوان زنگ خطر یاد می‌کنند چرا که گروه دوم بر این باور هستند که مهاجرت به ویژه نخبگان حوزه‌های مختلف می‌تواند پیامد‌های منفی بسیاری را به همراه داشته باشد.

یکی از تعریف‌های مهاجرت این است که به هرگونه تغییر همیشگی محل اقامت گفته می‌شود و شامل  رها کردن فعالیت‌های سازمان یافته یک محل و انتقال دایره فعالیت‌ها به محلی دیگر است. بنابراین، مهم‌ترین جنبه مهاجرت، جا به جایی است و انسان نمی‌تواند مهاجر باشد مگر آن که مکان خود را ترک کند که در این میان، باید توجه کرد که صرفا ترک مکان به معنای مهاجرت نیست تا جایی که به طور مثال؛ ممکن است شما مسافر یا ناگزیر باشید و به طور موقت در کشور یا محلی دیگر ساکن شوید که به این گونه جا به جایی‌ها مهاجرت گفته نمی‌شود. چرا که محل سکونت برای همیشه تغییر پیدا نکرده است.

مهاجرت شامل داخلی و بین المللی است که در خصوص مهاجرت داخلی باید گفت که معمولا آزاد است و در حقیقت، افراد حق انتخاب دارند و معمولا مهاجرت‌های بین المللی استرس زاتر هستند، چون فرد علاوه بر جا به جایی، باید خود را با فرهنگ، زبان و همچنین انتظارات و تعهدات اجتماعی متفاوت هماهنگ سازد که شامل مهاجران قانونی، غیرقانونی، پناهندگان و پناه جویان می‌شوند.

صالح قاسمی کارشناس جمعیت شناسی در رابطه با مهاجرت و ارتباط آن با نرخ جمعیت در کشور اظهار کرد: ما سه شاخص داریم که روی نرخ جمعیت تاثیر می‌گذارند که از آن جمله می‌توان به نرخ موالید، مرگ و میر و دیگری مهاجرت اشاره کرد که هر سه آن‌ها تعیین کننده مثبت یا منفی بودن نرخ رشد هستند.

وی بیان کرد: نرخ موالید یعنی تعداد تولدها، مرگ و میر یعنی میزان مرگ و میر‌ها و نرخ مهاجرت یعنی این که مجموع مهاجرت از خارج به داخل و از داخل به خارج در وضعیت مثبت است یا منفی؟!

قاسمی تصریح کرد: در بسیاری از کشورها، موضوع مهاجرت از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است و به همین دلیل، مهم بودن آن در کشورمان را نیز نمی‌توان نادیده گرفت، اما با توجه به این که میزان مهاجرت بسیار زیاد نیست ما می‌توانیم بگوییم که شاخص مهاجرت در نرخ رشد، در مقایسه با موالید و مرگ و میر کمترین تاثیر را دارد.

این کارشناس جمعیت شناسی گفت: ما در موضوع مهاجرت نزدیک به یک میلیون و هشتصد هزار اتباع خارجی ساکن در ایران داریم و همچنین، نزدیک به یک میلیون و نهصد و پنجاه هزار نفر ایرانیان مقیم خارج از کشور داریم که البته تاکید می‌کنم این آمار نسل اول مهاجرت است. یعنی ایرانیانی که شناسنامه و تابعیت ایرانی دارند و در کشوری خارج از ایران ساکن هستند که اگر فرزندان این افراد که شناسنامه ایرانی ندارند را محاسبه کنیم این جمعیت به حدود چهار میلیون نفر افزایش پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: موضوع مهم دیگری که در خصوص مهاجرت در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است این است که مهاجرپذیری ما معمولا مهاجرپذیری نخبگانی نیست بلکه اغلب از کشور‌های افغانستان، پاکستان، عراق و از این دست کشورهاست و در حقیقت، نیروی کار ساده را در موضوع مهاجرت در داخل کشور داریم که برای ورود به ایران انگیزه دارند، اما در مهاجرفرستیمان یعنی مهاجرانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند اغلب از قشر نخبگانی و تحصیل کرده هستند. یعنی ایرانیانی که یا دانشجویان و تحصیل کردگانی هستند که در ایران دانش، تخصص و فناوری بدست آوردند و به خارج از کشور مهاجرت کرده اند و یا سرمایه داران و یا سرمایه گذارانی هستند که با هدف اقتصادی و تجارت از کشور خارج شده اند که هر دو گروه نخبگانی و موثر محسوب می‌شوند. بنابراین، در حقیقت، مهاجرپذیری ما نیروی کار ساده است و مهاجرفرستی ما نخبگانی است.

قاسمی افزود: نکته‌ای که باید توجه کنیم این است که به طور طبیعی و رایج، در تمام دنیا، گردش نخبگان وجود دارد، اما باید ببینیم که موازنه ورود و خروج نخبگان در ایران موازنه مثبتی است یا خیر؟! که متاسفانه در حال حاضر این طور نیست.

وی تاکید کرد: درمورد موضوع مهاجرت، آن چه که خیلی به چشم می‌آید این است که متاسفانه، ما در خصوص مهاجرت در کشور، یک متولی مشخص و یک سازمان یا نهاد مدیریت کننده و سیاست گذار نداریم که علاوه بر آمار‌های دقیقی که ارائه می‌دهد، در حوزه مهاجرت نیز سیاست گذاری کند و در حقیقت، فقط یک بخش‌هایی از وزارت کشور و یا برخی از نهاد‌های دیگر در این رابطه فعالیت می‌کنند، اما پر واضح است که رصد‌های مقطعی و بخشی، جزء کوچکی از یک نهاد کفایت کننده نیست.

قاسمی خاطرنشان کرد: ما نیازمند یک نهادسازی در حوزه مهاجرت هستیم و به همین دلیل، من فکر می‌کنم در حوزه مهاجرت، اگر یک سیاست گذاری درستی به ویژه درمورد کشور‌های هم پیمان که از لحاظ استراتژیک و ایدئولوژیک با کشور ما همراهی کلان دارند اتفاق بیفتد می‌توانیم گردش نخبگانی خوبی را به وجود آوریم و به جای ازدست دادن جمعیت بیشتری از نخبگان خود، این گردش را در کشور شکل دهیم.

بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف، در رابطه با مهاجرت بیان کرد: مهاجرت به خصوص مهاجرت‌های بین المللی به امری بسیار رایج و متداول در جهان امروز تبدیل شده است چرا که تقریبا هیچ کشوری در جهان پیدا نمی‌شود که با پدیده مهاجرت نیروی انسانی به خارج یا ورود به داخل کشور خود مواجه نباشد و همه کشور‌ها با درجات مختلفی از این پدیده روبرو هستند که وجه تمایز کشور‌ها در زمینه فرصت یا تهدید بودن مهاجرت برای آن ها، نوع مواجهه کشور‌ها با موضوع و نحوه سیاست گذاری و مدیریت آن است.

وی اظهار کرد: واقعیت این است که چنانچه رویکرد سیاستی منسجمی برای کنترل و مدیریت پدیده مهاجرت توسط نظام حکمرانی و جامعه (فرستنده و گیرنده) وجود نداشته باشد مهاجرت ورودی و خروجی هر دو تبدیل به بحران و چالش اساسی برای کشور‌ها خواهد شد.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران تصریح کرد: متاسفانه کشور ایران که برای دهه‌های متمادی در معرض جریان گسترده مهاجرت‌های خروجی و ورودی قرار دارد فاقد هرگونه آمار و اطلاعات منظم و مدون، بانک داده و همچنین سیاست‌های مهاجرتی منسجم در این حوزه بوده است که فقدان داده و اطلاعات مدون مهاجرتی در کشور باعث به وجود آمدن سوء برداشت و مباحث مغالطه آمیز در میان ذی نفعان مختلف این حوزه در زمینه رتبه و جایگاه ایران در شاخص‌های مختلف مهاجرتی و نیز ریشه‌ها و تبعات اقتصادی و اجتماعی این پدیده شده است.

حال، نگاهی به جمعیت ایرانیان خارج از کشور بیندازیم که بر اساس آخرین آمار موجود در سال ۲۰۲۰ میلادی، جمعیت مهاجران جهان در سال ۲۰۱۹ میلادی بیش از ۲۷۲ میلیون نفر است که ۵۲/۳ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد که بر اساس آخرین آمار موجود قابل استناد در سال ۲۰۱۹ میلادی، جمعیت مهاجران ایرانی در دنیا ۱/۹میلیون نفر است که این تعداد در سال ۱۹۹۰ میلادی بیش از ۸۲۰ هزار نفر بوده است که این آمار حاکی از این است در طول ۳۰ سال گذشته، جمعیت مهاجران ایرانی ۲/۳ برابر شده است.

این در حالی است که سهم ایران از جمعیت جهان چیزی در حدود ۱/۰۷ درصد است و سهم ایران از جمعیت مهاجران جهان از رقم ۰/۵۴ درصد در سال ۱۹۹۰ میلادی به رقم ۰/۷۰ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرده است که جمعیت ایران در مقایسه با سهم جهانی رتبه پایین‌تر را دارد.

بر اساس آمار قابل استناد سازمان ملل و بانک جهانی (۲۰۲۰) میلادی، امارات متحده عربی، آمریکا، کانادا، آلمان، انگلستان، ترکیه، سوئد، استرالیا، اسرائیل و کویت، ده کشور در جهان با بیشترین جمعیت ایرانیان خارج از کشور هستند که طبق آخرین آمار موجود در سال ۲۰۱۸ میلادی، دارندگان اقامت خانوادگی رقمی بیش از ۴۲ هزار نفر هستند که در رتبه‌های بعدی، دارندگان اقامت تحصیلی با رقم ۲۱ هزار و اقامت کاری با رقم نزدیک به ۱۸ هزار نفر قرار دارند.

نگاهی به آمار جهانی نشان می‌دهد که تعداد دانشجویان بین المللی در جهان از رقم ۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ میلادی به رقم ۵/۳ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ میلادی رسیده است که این موضوع حاکی از این است که تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور هم راستا با افزایش کل جمعیت دانسجویان کشور و نیز افزایش جمعیت دانشجویان بین المللی در جهان، روند صعودی داشته و از تراز ۱۹ هزار دانشجو در سال ۲۰۰۳ میلادی به تراز ۵۳ هزار دانشجو در سال ۲۰۱۷ رسیده است که با وجود این که تعداد دانشجویان بین المللی ایرانی روندی فزاینده داشته است، امّا تعداد آن‌ها در سال‌های اخیر تقریبا ثابت شده و در تراز ۵۲ هزار نفر ثابت باقی مانده است.

یکی از واقعیت‌های پیش روی جامعه ایران حاکی از این است که بر اساس آمار و اطلاعات مبتنی بر مراجع قابل استناد و همچنین پیمایش‌های صورت گرفته، نیروی محرکه اصلی مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور، ” مسائل و چالش‌های اقتصادی ” است که خود را در قالب کانال‌های مهاجرتی نشان می‌دهد.

علیرضا اکبر منادی، حقوقدان در یکی از گفتگو‌های خود در رابطه با علت اصلی مهاجرت ایرانیان اظهار کرد: مسائل اقتصادی یکی از پررنگ‌ترین دلایل مهاجرت مردم کشور ما است و این بدین معناست که بیشترین تقاضا از کشور ما به دیگر کشور‌ها به دلیل شرایط اقتصادی است.

وی بیان کرد: ممکن است فردی به خاطر کسب درآمد بالا قصد مهاجرت داشته باشد و بعضی دیگر از افراد نیز به دلیل رفاه بیشتر ترجیح می‌دهند که مهاجرت کنند. یعنی با مقدار سرمایه خود می‌توانند در کشور دیگر رفاهی متوسط رو به بالا را برای خود فراهم کنند.

این حقوقدان تصریح کرد: برخی از افراد دیگر که معمولا شامل دانش آموزان یا دانشجویان هستند، به دنبال سیستم آموزشی، بهداشتی و همچنین در جستجوی محیطی با آرامش بیشتری هستند که در این میان، دسته دیگری از افراد هستند که شرایط آب و هوای مطلوب علت اصلی مهاجرت آن هاست.

وی از تبلیغات، اینترنت، اخبار و فضای مجازی به عنوان عمده دلایلی که باعث سوق دادن افراد به مهاجرت می‌شوند، یاد کرد که در فیلم ها، سایت‌ها و اخبار راجع به کیفیت زندگی در کشور‌های دیگر تبلیغ می‌شود.

حالا باید بدانیم که تبلیغات مهاجرت در کمین افراد به ویژه نسل جوان است که با کوچک‌ترین وعده‌ آن طرف آبی ها به دنبال تحقق آرزو‌های خود می روند که این می‌تواند زنگ خطری نیز برای کاهش جمعیت جوان کشور باشد که بیش از پیش، توجه مسئولان مربوطه را می‌طلبد./yjc