به گزارش بخش فناوری سایت خبرهای فوری، اغلب اوقات وقتی بحث اینترنت مطرح میشود، فعالیت‌های روزمره مانند تماشای ویدئیا بررسی اخبار یا رزرو آنلاین هتل به‌ذهن می‌آیند. باوجوداین در لایه‌ی زیرین کارهای سطحی اینترنت، لایه‌ی تاریکی برای فعالیت تروریست‌ها و جنایت‌کارها و افشاگرها وجود دارد.
عده‌ی زیادی معتقدند «دیپ‌وب» آخرین ایستگاه حریم خصوصی اینترنت در این عصر تهاجمی است؛ درحالی‌که عده‌ای دیگر هم آن را شیطانی‌ترین نقطه‌ی اینترنت می‌دانند. در این مقاله، سعی کرده‌ایم با اشاره به دنیای دیپ‌وب و دارک‌وب، حقایق از شایعات جدا شوند و چهره‌ی واقعی این بخش جنجالی وب نشان داده شود.
دیپ‌وب چیست؟
دیپ‌وب به هر وب‌سایتی اطلاق میشود که دسترسی به آن ازطریق موتورهای جست‌وجوی متداول مانند گوگل یایاهو امکان‌پذیر نباشد. دلیل این مسئله هم نبود ایندکسگذاری محتوای دیپ‌وب در موتورهای جست‌وجو است. براساس تعریف متداول‌تر، دیپ‌وب سطح بالاتر یا عمیق‌ترین سطح اینترنت است که زیر اینترنت سطح قرار گرفته است.
ایندکسگذاری وب
ایندکسگذاری یا شاخص‌گذاری در موتور جست‌وجوی گوگل و سیستم ایندکسگذاری پایدار آن به بهترین شکل تعریف میشود. روش‌های ایندکسگذاری گوگل به‌شدت به فرایندی موسوم به کراولینگ (Crawling) یا خزش یا اسپایدرینگ وابسته هستند. در این فرایند، عنکبوت (اسپایدر) مجازی در میان مجموعهای از صفحات وب‌سایت می‌خزد که دسترسی به این صفحات ازطریق کلیک روی لینک‌های مرتبط انجام شده است.
سپس، اسکن سریعی اجرا میشود و بدین‌ترتیب محتوای صفحات به قالب ارسال‌شدنی برای سِرورهای ایندکس گوگل تبدیل می‌شوند. در سِرورهای ایندکس، داده‌ها سازمان‌دهی می‌شوند و وارد مجموعهای از الگوریتم‌های موتور جست‌وجو می‌شوند. اگر وب‌سایتی را موتور جست‌وجو ایندکسگذاری نکند، دسترسی به آن فقط به روش مستقیم و ازطریق URL یا لینک یا تایپ آدرس دقیق وب در مرورگر وب امکان‌پذیر است.
چه افرادی از دیپ‌وب سود می‌برند؟
افراد زیادی از قابلیت‌های دیپ‌وب برای برقراری ارتباط بدون نام استفاده می‌کنند. فهرست زیر ذی‌نفعان دیپ‌وب در گذشته و حال را نشان می‌دهد:
- روزنامه‌نگاران و افشاگران
- معترضان سیاسی و گروه‌های مدافع ضدسانسور
کارمندان سابق ارتش و دولت و کارمندان سازمانی بارهاوبارها درباره‌ی اختلال و خرابی‌های گسترده و اغلب بدون نام گزارش می‌دهند. این افراد همراهبا خبرنگاران اطلاعات طبقه‌بندی‌شده و محرمانه را با رسانه‌ها مبادله می‌کنند تا بدین‌ترتیب بتوانند از فسادها پرده بردارند.
معترضان سیاسی و گروه‌های مدافع ضدسانسور
بی‌نام‌بودن یکی از اولویت‌های برجسته‌ی این گروه است. این گروه از دارک‌وب به‌عنوان واسطه‌ای برای ارتباط محرمانه و امن استفاده می‌کنند.
درون دیپ‌وب چه می‌گذرد؟
دنیای مخفی دیپ‌وب مجموعهای غنی از داده‌ها و امکاناتی مانند امکانات زیر را شامل میشود:
- وب‌سایت‌های داخلی شرکت‌ها و انجمن‌ها و سازمان‌های تجاری بزرگ
- سیستم‌های اینترانت مدرسه‌ها و دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها
- دسترسی به پایگاه داده‌های آنلاین
- وب‌سایت‌های رمزدار که صرفا به اعضای خود دسترسی می‌دهند
- صفحات مخفی پی‌وال (نوعی روش دسترسی محدود به محتوا ازطریق اشتراک پولی)
- صفحات با دسترسی زمانی محدود مانند وب‌سایت‌های آزمون آنلاین
- دسترسی به پی‌وال‌ها برای محتوای دیجیتال مسدود‌شده
- حساب شخصی افراد در شبکه‌های اجتماعی، ایمیل، بانک‌داری و موارد دیگر
چرا وب‌سایت‌ها از دیپ‌وب استفاده می‌کنند؟
تمام کاربردهای دیپ‌وب در یک ویژگی مشترک هستند: «اطلاعات برای مخاطب عمومی نیست». بعضی مالکان محتوا برای خارج‌کردن اطلاعات خود از دسترس مخاطب عمومی و اطمینان از نمایش‌داده‌نشدن محتوا در مرورگرهای وب، هزینه‌‌های زیادی متقبل می‌شوند.
البته، دیپ‌وب همیشه غیرقانونی نیست و فعالیت‌های متعددی در آن انجام می‌شوند که تعارضی با قانون ندارند. فعالیت‌های متداول دیپ‌وب عبارت‌اند از:
- شبکه‌های اجتماعی، بلاگینگ، چت متنی و ویدئویی
- بازهای ماجراجویانه و مسابقه‌ای بین‌المللی ازجمله شطرنج و تخته نرد
- گروه‌های مرتبط با پایان دنیا یا گروه‌های نجات
- کلوب‌های کتاب و هواداران و بازی‌های ویدئویی
- پاسخ‌های مخفی (Hidden Answers) (نسخه‌ی محبوب دیپ‌وب از Yahoo Answers)
- رکوردها و مجوزهای عمومی و فهرست‌های سیستمی کتابخانه‌ای
- ارتباط ازطریق رمزنگاری برای تضمین امنیت و حریم خصوصی
- رقابت‌های خوانندگی و کارا اوکه (سرگرمی تعاملی یا بازی ویدئویی ژاپنی است که در آن، خوانندگان آماتور با قطعه‌‌ای موسیقی ضبط‌شده خوانندگی می‌کنند)
- گروه‌های نظریه‌پردازی توطئه
- دوره‌ها و کلاس‌های مهارت فناوری و کامپیوتر
دارک‌وب چیست؟
با وجود اصطلاحاتی مانند دارک‌نت یا دارک‌اینترنت، از نام متداول دارک‌وب برای تعریف عمیق‌ترین بخش اینترنت استفاده میشود. برای دسترسی به دارک‌وب تا اندازه‌ای آشنایی با مفاهیم پیشرفته‌ی اینترنت و مراحل مختلف آن و حفظ حریم خصوصی لازم است.
روش دسترسی به دارک‌وب
بازدیدکنندگان دارک‌وب برای حفظ حریم خصوصی و پنهان‌کردن هویت خود، از نرم‌افزارهای ویژه مانند Tor استفاده می‌کنند. در حالت عادی، وقتی کاربر اینترنت از هر نوع وب‌سایت موجود در شبکه‌ی جهانی وب بازدید می‌کند، ازطریق آدرس پروتکل اینترنتی یا آدرس IP منحصر‌به‌فردی ردیابی میشود. باوجوداین، فرایند جست‌وجو در دارک‌وب کاملا متفاوت است و از نرم‌افزارهای ویژه‌ی ماسکینگ برای بی‌نام‌کردن کامپیوترهای شخصی و درعین‌حال مخفی‌سازی هویت، موقعیت مکانی، آدرس IP و دیگر اطلاعات خصوصی استفاده میشود.
چه کسانی از دارک‌وب استفاده می‌کنند؟
تعداد کمی از کاربران اینترنتی به دارک‌وب دسترسی دارند. کاربران دارک‌وب تنها ۳ درصد از میلیاردها کاربری را تشکیل می‌دهند که روزانه به اینترنت دسترسی دارند.
شاید در نگاه اول میزان استفاده از دارک‌وب اندک به‌نظر برسد؛ اما شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف، ازجمله شرکت‌های قاچاق، دارک‌وب را به قطبی قوی تبدیل کرده‌اند که تعداد زیادی از کاربران معمولی اینترنت به‌دنبال ورود و استفاده‌ی بی‌نام از امکانات آن هستند.
محتوای دارک‌وب چیست؟
دارک‌وب به‌دلایل متعدد برای کاربران اینترنت جذاب است. ماهیت رازآلود و روش‌شناسی پیچیده‌ی موردنیاز برای دسترسی به این بخش از اینترنت آن را به دنیایی مخفی و رمزآلود، پر از فعالیت‌های شهوانی، بازارهای سیاه و دیدگاه‌های انحصاری تبدیل کرده است. فعالیت‌های دارک‌وب را می‌توان به فعالیت‌های زیر خلاصه کرد:
شماره‌‌کارت‌های اعتباری
فروش شماره‌‌کارت‌های اعتباری سرقتی یکی از تجارت‌های بزرگ دارک‌وب است. این شماره‌ها که معمولا در مجموعه‌های انبوه صدتایی یا بیشتر و با قیمت اندک فروخته می‌شوند، برای فعالیت‌های قاچاق و نامشروع به‌کار می‌روند.
پاسپورت‌های جعلی
پاسپورت‌های جعلی (Fake Document) یکی از وب‌سایت‌های محبوب دارک‌وب است که درزمینه‌ی فروش اسناد جعلی و باکیفیت از تمام کشورهای جهان تخصص دارد. برای مثال، می‌توان با ۱۰۰۰ دلار پاسپورت آمریکایی دریافت کرد.
حساب‌های هک‌شده یا سرقتی
در دارک‌وب، دسترسی به حساب‌های هک‌شده و سرقتی وب‌سایت‌های محبوب و سرویس‌هایی مانند نتفلیکس، اسپاتیفای، اوبر و پی‌پال بسیار ساده است. حساب‌های سرقتی نتفلیکس (تنها با پرداخت یک دلار)، حساب‌های هک‌شده‌ی اوبر برای اهدافی مثل فرار از قانون، حساب‌های اسپاتیفای و حساب‌های پی‌پال را شامل می‌شوند.
بلیت‌های لاتاری بیت‌کوین
بیت‌کوین، تنها ارز مستقل است که در دارک‌وب نیز کاربرد دارد و کاربران به‌صورت بی‌نام از آن استفاده می‌کنند. از این ارزرمز معمولا برای قمار یا فعالیت‌های غیرقانونی مشابه استفاده میشود. امروزه در دارک‌وب، معامله‌ی بیت‌کوین در سطح گسترده ازجمله برای بلیت‌های لاتاری بیت‌کوین انجام میشود.
کوپن‌های جعلی
کوپن‌های پس‌انداز جعلی معمولا از ۵۰ سنت تا تخفیف‌های بیشتر از ۲۰ درصد در دارک‌وب معامله می‌شوند. از کوپن‌های جعلی برای استفاده از خدمات شرکت‌هایی مانند Home Depot و Lowes (شرکت‌های خرده‌فروشی آمریکایی فعال درزمینه‌ی لوازم و خدمات خانگی فعال) و برخورداری از تخفیف‌های عمده‌ی آن‌ها ازطریق بارکد چاپ‌شده روی کوپن‌ها استفاده میشود. اخیرا، دولت فدرال یکی از عوامل فروش کوپن‌های جعلی در دارک‌وب را به سرقت بیش از یک میلیون دلار ازطریق کوپن‌های تقلبی متهم کرده است.
مدارک دانشگاهی جعلی
مدرک هر مؤسسه‌ای برای فروش در دارک‌وب موجود است. در دارک‌وب به‌سادگی و به‌سرعت می‌توان مدرک دانشگاه‌های معتبر مثل هاروارد یا ییل یا استنفورد را خرید.
رایسین و دیگر مواد سمی
رایسین که در سریال محبوب برکینگ بد بر سر زبان‌ها افتاد، ماده‌ی سمّی بسیار خطرناک و کشنده‌ای است که به‌سرعت به مرگ انسان منجر میشود. این ماده‌ی سمّی در یکی از وب‌سایت‌های دارک‌وب به‌نام Black Market Reloaded موجود بود و امکان خرید آن به‌صورت انبوه هم وجود داشت. Black Markter Reloeaded غیرفعال شد و اپراتور آن به‌دلیل تولید این ماده‌ی سمّی به زندان فدرال رفت. با وجود بسته‌شدن این وب‌سایت، هنوزهم دسترسی به رایسین در دارک‌وب ازطریق وب‌سایت‌های دیگر وجود دارد.
خدمات پرینت سه‌بُعدی
به‌گزارش بیزنس‌اینسایدر، بعضی گروه‌ها و افراد با هدف تولید پول جعلی و شعبه‌های زیرزمینی بانکی از فناوری پرینت سه‌بُعدی استفاده می‌کنند. با پیشرفت فناوری پرینت سه‌بُعدی، بسیاری از افراد از آن برای تولید اسناد ظاهرا رسمی با کاربردهای گسترده استفاده می‌کنند.
مبدل جیبی EMP
فروش دستگاه‌های ژنراتور پالسی الکترومغناطیسی در اندازه‌ی جیبی، یکی از بازارهای محبوب دارک‌وب چین است. یکی از کاربردهای این دستگاه‌ها سوزاندن وسایل و دستگاه‌های الکترونیکی است. بعضی کاربرها از این دستگاه برای اضافه‌کردن اعتبار به ماشین‌های قمار و افزایش بخت برد خود استفاده می‌کنند.
استخدام آدم‌کش برای قتل
استخدام قاتل یکی از دسته‌بندی‌های مشهور دارک‌وب است. براساس گزارش‌ها، فهرست مجموعهای از قاتل‌های مقاطعه‌کار در اعماق تیره‌ی دارک‌وب وجود دارد. بااین‌حال، بسیاری معتقدند قاتلی در دارک‌وب وجود ندارد و هرکس به‌قدری احمق باشد که ازاین‌گونه خدمات استفاده کند، خود را درمعرض خطر دستگیری قرار داده است. صرف‌نظر از اینکه فرضیه‌ی قاتل‌های مقاطعه‌کار را باور کنید یا صرفا آن را شایعه بدانید، در دارک‌وب، جامعه‌ای واقعی از افراد مدعی آدم‌کشی در ازای پول وجود دارد؛ اما اینکه این افراد قصد شوخی دارند یا واقعا قاتل سریالی هستند، هنوز مشخص نیست.
مواد منفجره‌ی پلاستیکی
اگر رایسین و کوکائین برای فرونشاندن عطش شیطان جنایت‌کاران کافی نباشند، به ترکیب‌های دیگری مثل مواد منفجره‌ی پلاستیکی موسوم به C4 روی می‌آورند که در مقیاس انبوه روی دارک‌وب فروخته می‌شوند. C4 نوع متداولی از مواد منفجره‌ی پلاستیکی نرم و انعطاف‌پذیر است.
شماره‌های تأمین اجتماعی
یکی از وب‌سایت‌های دارک‌وب به‌نام Black Bank شماره‌های تأمین اجتماعی با امتیاز بیش از ۷۵۰ را با قیمت ارزان می‌فروشد.
دارو و مواد مخدر
مواد مخدر یکی از بازارهای پرفروش دارک‌وب هستند. دارک‌وب میزبان انواع مواد مخدر و دارو ازجمله ماری‌جوانا، هروئین، اکستازی، LSD، کوکائین، کراک، شیشه و… است. داروهای طبی هم فراوان در دارک‌وب پیدا می‌شوند. نمونه‌های متداول شامل مسکّن‌ها، ریتالین، آدرال (نوعی داروی محرک هیجان) و دکستروآمفتامین (نوعی داروی محرک برای بهبود عملکرد به‌خصوص در ورزش) است.
اسلحه
مشتریان وب‌سایتی به‌نام Armory در دارک‌وب می‌توانند سلاح‌هایی مانند انواع AK-47، پرتابگرهای موشکی، موشک‌های IED و انواع سلاح‌های دیگر را خریدوفروش کنند. Armory با وجود فهرست فروش وحشتناکش از فروش این سلاح‌ها به گروه‌های تروریستی خودداری می‌کند.
زره مدل SWAT
زره SWAT در اردوگاه‌های نظامی متداول است و به‌ندرت می‌توان آن را خارج از مناطق نظامی پیدا کرد. مشتریان وب‌سایت Armory می‌توانند برای امنیت بیشتر، همراهبا بسته‌ی اسلحه‌ی خود زره SWAT هم بخرند.
اورانیوم
حتی سنگ اورانیوم هم در دارک‌وب پیدا میشود. سنگ اورانیوم ماده‌ای شیمیایی است که پس از پالایش، به ماده‌ای اتمی در سطح سلاح تبدیل میشود.
داده‌های هک‌شده‌ی حکومتی
فروش داده‌های هک‌شده‌ی حکومتی یکی از تجارت‌های بزرگ دارک‌وب است و بسیاری از مشتریان به‌دنبال خرید هزاران ایمیل و شماره‌ی تأمین اجتماعی و مجموعهای از داده‌های محرمانه‌ی دیگر هستند.
بازار کالاهای تقلبی لوکس
بازار کالاهای تقلبی در دارک‌وب محبوبیت زیادی دارد. هر نسخه‌ی تقلبی از برندهای معروف شامل لویی ویتون، کریستین دیور، پرادا، تاگ هیور، رولکس، گوچی و برندهای معروف دیگر را می‌توانید در دارک‌وب پیدا کنید. مشتریان معمولا به‌دنبال کالاهایی مثل کیف‌های دستی یا ساعت یا دیگر اقلام تقلبی با قیمت ارزان‌تر هستند.
تفاوت‌های دارک‌وب و دیپ‌وب
دیپ‌وب و دارک‌وب بسیاری از اوقات به‌عنوان مترادف یکدیگر به‌کار می‌روند و به‌عنوان هاستی برای فعالیت‌های غیرقانونی و شیطانی آنلاین تعریف می‌شوند؛ اما این تعریف نادرست است و بسیاری از فعالان در تلاش‌اند کاربرد هرکدام از این اصطلاحات را از یکدیگر تفکیک کنند و مفهوم آن‌ها را برای دنیای آنلاین امروزی روشن کنند. در جدول زیر، تفاوت‌های وب سطحی و دیپ‌وب و دارک‌وب ارائه شده است:
| وب سطح | دیپ‌وب | دارک‌وب | |
|---|---|---|---|
| روش دسترسی | موتورهای جست‌وجوی متداول | نیاز به رمزعبور یا رمزنگاری یا نرم‌افزار ویژه | نیاز به Tor Project یا ابزار مشابه |
| محتوا | تمام صفحات ایندکس‌شده‌ی وب | تمام صفحات بدون ایندکس وب | زیرمجموعه‌ای از صفحات بدون ایندکس دیپ‌وب |
| اندازه | تقریبا ۴.۴۷ میلیارد صفحه | تقریبا ۴ تا ۵ برابر بیشتر از وب سطح | زیرمجموعه‌ای از دیپ‌وب، اما اندازه‌گیری‌ناپذیر |
| کاربردها | ایمیل، شبکه‌های اجتماعی، ویدئو، وب‌سایت‌های کسب‌وکار قانونی و موارد دیگر | معمولا برای اهداف قانونی از آن استفاده میشود که مستلزم افشانشدن هویت یا بی‌نام‌بودن است. | اغلب برای اهداف غیرقانونی به‌کار می‌رود. |
| چه کسانی از آن استفاده می‌کنند؟ | هر کسی که به اینترنت متصل باشد | افشاگران و روزنامه‌نگاران و موارد دیگر | هکرها و فروشنده‌ها و خریدارهای کالا |
| چگونه می‌توان بی‌نام در آن جست‌وجو کرد؟ | امکان جست‌وجوی بی‌نام وجود ندارد و تمام فعالیت‌ها را ISP (ارائه‌دهنده‌ی سرویس وب) رصد می‌کنند. | معمولا به‌صورت بی‌نام است، به‌ویژه وقتی از VPN استفاده شود. | باید بااحتیاط و رعایت ایمنی در آن جست‌وجو کرد. |
آینده‌ی دارک‌وب
مارس سال گذشته، وب‌سایت محبوب گیزمودو مطلبی با این عنوان منتشر کرد: «دارک‌وب در‌حال ناپدیدشدن». مؤلف این مقاله، برایان منگاس، در آغاز این مقاله می‌گوید امروزه، دارک‌وب پر از آشغال‌های بی‌استفاده است و پایان کار Tor نزدیک است. او این ادعا را با بررسی و جست‌وجوی جامع روی وب‌سایت‌های پسوند .Onion و پایگاه داده‌ای شامل ۳,۰۰۰ سایت Tor مطرح می‌کند.
براساس این جست‌وجو، تنها تعداد ۴,۰۰۰ سایت (۱۵ درصد) در دارک‌وب آنلاین و فعال هستند. نبود وب‌سایت‌های فعال باعث شده افراد بسیاری ازجمله منگاس تصور کنند Tor و شرکای آن با وجود تعداد فزاینده‌ی کاربرها و بازخوردهای فراوان در‌حال ناپدیدشدن هستند.
غول‌های سابق دارک‌وب
این ادعاهای متناقص امکان ارزیابی دقیق اتفاقات را ناممکن می‌سازند. بااین‌حال، باتوجه‌به ناپدیدشدن نابه‌هنگام دو وب‌سایت خدماتی مرتبط، یعنی SIGAINT و Freedom Hosting II، می‌توان افول احتمالی Tor را پیش‌بینی کرد. با نابودی این دو شرکت احتمال رکود Tor هم افزایش خواهد یافت.
سرنوشت SIGAINT
SIGAINT یکی از عامل‌های تأثیرگذار دارک‌وب و یکی از سِرورهای ایمیل محبوب و مخفی دارک‌وب بود که هواداران زیادی با اهداف مجرمانه را به‌خود جذب کرده بود. SIGAINT با وجود محبوبیت بسیار، عملکرد بدی داشت و بسیاری از کاربران خود را ناامید کرده بود. عملکرد بی‌کیفیت SIGAINT ماه‌ها ادامه یافت و پس از دوره‌ای خاموشی هرگز بازنگشت. با سقوط SIGAINT میلیون‌ها ایمیل مرتبط با آن هم از بین رفتند. از زمان ناپدیدشدن SIGAINT از دارک‌وب، شرکت‌های دیگری جای آن را گرفتند و خدمات برتر و با کیفیت‌تر از SIGAINT را ارائه کردند.
با ازبین‌رفتن SIGAINT و Freedom Hosting II بسیاری انتظار داشتند Tor هم به فعالیت خود پایان دهد و برنده‌ی احتمالی دیگری جایگزین آن شود که معایب Tor را برطرف کرده باشد.
دیپ‌وب و دنیای امروز
دیپ‌وب همیشه وجود داشته است. بخشی از اینترنت شامل محتوای مخفی است که دسترسی به آن ازطریق گوگل یا موتورهای جست‌وجوی مشابه امکان‌پذیر نیست. بااینکه دارک‌وب به‌شدت با فعالیت‌های غیراخلاقی و غیرقانونی و مجرمانه گره خورده است، ماهیت عمومی‌تری دارد و تعداد زیادی از افرادی که به آن دسترسی دارند، به‌دلایلی مثل حفظ حریم خصوصی و امنیت از آن استفاده می‌کنند. امروزه، جست‌وجو در دیپ‌وب آسان‌تر از گذشته شده است.
درحال‌حاضر، مرورگر وب Tor یکی از روش‌های پیشتاز برای دسترسی به دیپ‌وب است. بسیاری از کاربران برای افزایش امنیت و حفظ حریم خصوصی خود درکنار این مرورگر از نرم‌افزارهای تغییر آی‌پی هم استفاده می‌کنند. تعداد زیادی از پلاگین‌های مشابه Tor هم وجود دارند که می‌توان همراهبا مرورگرهای اصلی وب از آن‌ها استفاده کرد. برای دسترسی به دارک‌وب استفاده از Tor یا پلاگین‌های مشابه آن ضروری است.
سخن پایانی
امروزه، تعداد بی‌شماری از کاربران اینترنتی برای ورود به دیپ‌وب و دارک‌وب تلاش می‌کنند. بعضی از آن‌ها به‌دنبال محتوایی هستند که به‌راحتی در اینترنت معمولی نمی‌توان پیدا کرد و بعضی هم صرفا به‌خاطر کنجکاوی وارد آن می‌شوند. دیپ‌وب و دارک‌وب و ابزارهایی مانند Tor به‌دلیل ماهیت رازآلود خود جذابیت زیادی برای کاربران اینترنتی دارند. این ماهیت کنجکاو انسان است که به هدف‌های دست‌نیافتنی و رازآلود علاقه‌مند میشود.
[irp posts=”8675″ name=”تأثیر فناوری ۵ جی روی صنعت تلویزیون”]
