پیوند استراتژیک حزب‌ا… با ایران؛ پررنگ‌تر از همیشه
البته با وجود پیش‌بینی همه تمهیدات، حزب‌ا… با حمله موشکی به خودروی نظامی صهیونیست‌ها، انتقام تجاوز به جنوب بیروت را گرفت. همچنین هلنا کوبان، نویسنده آمریکایی نشریه لوبلاگ بر این باور است که عملیات حزب‌ا… در سپتامبر جاری که یک خودروی زرهی اسرائیل را در شمال سرزمین‌های اشغالی هدف قرار داد حاکی از آن است که معادله بازدارندگی بین حزب‌ا… و تل‌آویو که بعد از جنگ جولای تثبیت شده همچنان پابرجا و برقرار است. وی تاکید کرد توانمندی‌های حزب‌ا… و آمادگی آن برای همراهی با ایران در هر جنگی مهم‌ترین عاملی است که هر طرفی که قصد جنگ علیه ایران را دارد باید آن را مد نظر قرار دهد. وی تاکید می‌کند: نمی‌توان حزب‌ا… را در خانه‌اش شکست داد و این حزب‌ا… قادر است زیان‌های گسترده‌ای به جبهه داخلی اسرائیل وارد کند. پیام اخیر سید‌حسن نصرا… در روز عاشورا و به‌کار بردن تعبیر حسین زمان برای مقام معظم رهبری نشان داد در شرایط کنونی این جریان شیعی بیش از گذشته بر گسترش روابط خود با ایران تاکید می‌کند و بدون هیچ‌گونه ملاحظه‌ای نسبت به معادلات داخلی لبنان، اتحاد و همبستگی خود را با ایران عیان‌تر از همیشه علنی می‌کند. در کنار این مسائل، به حاشیه رفتن سعد حریری در لبنان، زمینه حضور بیشتر ایران را در این کشور فراهم کرده است.
سر امارات به سنگ خورد
امارات متحده عربی با اتکا به نقش دبی به عنوان قلب تجاری منطقه، طی دو دهه گذشته همواره یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران محسوب می‌شد و سالانه میلیاردها دلار از صادرات مجدد کالاها به ایران سود می‌برد، اما از چند سال قبل اماراتی‌ها با یک اشتباه محاسباتی در دام آمریکا و عربستان افتادند و ضمن مشارکت در جنگ یمن، در تحریم‌ها علیه ایران هم نقش مهمی بر‌عهده گرفتند و تصور کردند که با قطع روابط بانکی و تجاری با ایران می‌توانند به اقتصاد ایران ضربه کاری بزنند.
اماراتی‌ها از جمله کشورهای پیشرویی بودند که در دو سه سال گذشته میدان را برای تحریم‌های آمریکا باز گذاشتند و در گام اول روابط صرافی‌های خود با ایران را قطع کردند که نقش زیادی در گرانی ارز در ایران داشت، اما ایران نهایتا توانست با جایگزین کردن شرکای منطقه‌ای به جای دبی، مشکل انتقال ارز را برای انجام عملیات تجاری رفع کند و در ماه‌های اخیر ثبات را به بازار ارز بازگرداند. به این ترتیب اماراتی‌ها به عینه مشاهده کردند که در حال از دست دادن سود چند میلیارد دلاری از تجارت با ایران هستند، در حالی که رقبای منطقه‌ای جای آنها را گرفته‌اند و ضربه کاری به اقتصاد ایران نیز خیال خام بوده است.
اما در سال جاری چند تحول مهم دیگر رخ داد که اماراتی‌ها را به اشتباه بودن محاسبات‌شان درباره ایران واداشت. از یک سو، جنگ علیه مردم یمن برخلاف تصور اولیه حکام امارات، به زیان آنها و به سود جریان مقاومت ادامه پیدا کرد و هر آن احتمال ضربه زدن موشک‌های مبارزان یمنی به اقتصاد امارات وجود داشت. ضمن آن که هزینه‌های مالی این جنگ نیز بر اقتصاد امارات فشار وارد کرد. از سوی دیگر، دست برتر نظامی ایران در خلیج فارس با ساقط کردن پهپاد پیشرفته آمریکایی برای همگان خصوصا امارات مسجل شد. همچنین حمله به چند نفتکش اماراتی هم آسیب‌پذیر بودن اقتصاد این کشور را نشان داد. واکنش کاخ سفید به سرنگون شدن پهپاد آمریکایی توسط سپاه پاسداران ایران نیز دیگر دلیل تغییر راهبرد امارات از تقابل به انعطاف بود؛ زیرا در حالی که همپیمانان منطقه‌ای آمریکا توقع داشتند سرنگونی آن پهپاد بهانه‌ای برای اقدام نظامی علیه ایران باشد، آمریکا نشان داد که حاضر نیست با چنین بهانه‌ای وارد مهلکه رویارویی با ایران شود. به‌این ترتیب امارات که تا چند ماه قبل سیاست خصمانه علیه ایران اتخاذ کرده بود اکنون دوباره دست دوستی به سوی ایران دراز کرده و در گام اول برای نشان دادن حسن نیت خود، فشار بر روابط صرافی‌ها با ایران را کاهش داده است.
تغییر سیاست‌های منطقه‌ای قطر پس از شکست‌های داعش
در آن مقطع، کشورهای عربی متحد عربستان تلاش بسیاری برای اعمال فشار علیه ایران داشتند و از آنجا که قطر با آن فشارها همکاری نکرد، قطر را مورد تحریم قرار دادند. این کشورها ادعا کرده بودند پادشاه قطر (تمیم بن حمد بن خلیفه آل‌ثانی) چندی پیش طی یک سخنرانی ایران را قدرتی بزرگ و ضامن ثبات در منطقه خوانده و حماس را نماینده فلسطینیان دانسته بود. با این حال، ایران از اولین کشورهایی بود که از قطر در آن بحران دیپلماتیک حمایت کرد و دولت قطر با کمک‌های ایران و ترکیه توانست به مقابله با این فشارهای اقتصادی بپردازد. ایران، مرز هوایی خود را روی پروازهای شرکت‌های هوایی قطر از جمله هواپیمایی قطر باز گذاشت و با صادرات مواد غذایی به این کشور، مانع از آن شد که تحریم مواد غذایی به مردم قطر فشار وارد کند.
کشورهای عربی به ریاست عربستان در این مدت چند بار شروطی را برای رفع تحریم‌ها علیه قطر مطرح کرده‌اند که سرلیست آنها قطع روابط دیپلماتیک با ایران بوده اما قطر هیچ‌گاه این شروط را نپذیرفت.
در این مدت شاهد نزدیکی هر چه بیشتر قطر به ایران بوده‌ایم به طوری که دولت قطر از جمله کشورهایی بود که رسما با تحریم نفتی ایران از سوی آمریکا مخالفت کرد. قطری‌ها حتی اقدام آمریکا در تروریست خواندن سپاه پاسداران را نیز محکوم کردند. اکنون دو سال از تحریم‌های عربستان علیه قطر گذشته و تقریبا هیچ پیشرفتی که منجر به پایان این تحریم شود، رخ نداده اما آنچه مسلم است این‌که راهبرد تحریم عربستان و دوستانش علیه قطر شکست خورده است.
احیای سوریه
سوریه که یکی از اصلی‌ترین اضلاع جبهه مقاومت در منطقه محسوب میشود، از سال ۱۳۸۹ درگیر یک جنگ عظیم تحمیلی با هدایت کشورهای غربی و حمایت مالی کشورهای عربی مرتجع منطقه شد که ابتدا با نام مخالفت با حکومت بشار اسد به‌پا خاست، اما در عمل شاهد تشکیل گروه‌های تروریستی همچون داعش بودیم که جنایات وسیع و بی‌سابقه‌ای انجام دادند. گروه داعش در اوج فعالیت خود در سال‌های ۹۴ تا ۹۶ تقریبا نیمی از خاک سوریه را به اشغال درآورد.
اما با همت نیروهای مردمی داخلی سوریه و حمایت ایران و سایر کشورهای همسو، به تدریج داعش مجبور به عقب‌نشینی شد تا این که در آبان ۹۶ سردار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پیامی به محضر مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای (مد‌ظله العالی) پایان سیطره داعش بر سرزمین‌های اسلامی را اعلام کرد.
اکنون با گذشت دو سال از نابودی داعش، کشور سوریه به تدریج در حال خروج از شرایط جنگی و ورود به شرایط بازسازی پس از جنگ است. در حالی که همین چند سال قبل، موضوع اصلی در سوریه، جنگ با داعش بود و جبهه مقاومت تمام تلاشش را در این زمینه به کار بسته بود، اکنون ثبات به کشور سوریه به‌عنوان یکی از اضلاع اصلی جبهه مقاومت بازگشته است. علاوه بر این که هم‌اکنون سوریه با قدرت بیشتری به جبهه مقاومت و کشورهای متحد ایران بازگشته، فرصت‌های اقتصادی بی‌نظیری هم برای ایران به وجود آمده ا ست، زیرا در دوره بازسازی اقتصاد سوریه، اولویت اصلی این کشور، واگذاری پروژه‌های بزرگ و اصلی به پیمانکاران ایرانی است.
روزهای پایانی عمر گاو شیرده
روابط ایران و عربستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره فراز و نشیب زیادی داشته، اما می‌توان گفت در حال حاضر یکی از تیره‌ترین مقاطع خود را می‌گذراند. در سال‌های گذشته پس از شروع بحران سوریه و شکل‌گیری داعش و تلاش ایران برای برقراری ثبات در منطقه، حاکمان حجاز که در آرزوی شکل‌گیری مناسبات جدیدی در خاورمیانه بودند، اقدامات ایران را مخالف و مغایر اجرایی کردن اهداف خود دانستند و بر طبل مقابله با جمهوری اسلامی کوبیدند. عربستان سعودی بعد از روی کار آمدن ملک سلمان و در دست گرفتن زمام امور این کشور از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد جوان آن تلاش کرد با دست و پاکردن متحدانی برای خود از بین برخی سران عرب منطقه حلقه محاصره علیه ایران را تنگ‌تر کند. از سوی دیگر هجوم عربستان به یمن و مقابله با حوثی‌ها که به عنوان هم‌پیمان ایران تلقی می‌شدند زمینه را برای شکاف بیشتر میان تهران و ریاض فراهم آورد. در عرصه داخلی حاکمان حجاز تلاش کردند با راه‌اندازی برخی اصلاحات نمایشی در حوزه اجتماعی و فرهنگی چهره داخلی و خارجی خود را بزک کنند، اما این روند با توجه به این‌که هنوز پایه‌های اصلی دموکراسی در این کشور شکل نگرفته و تاکنون انتخابات آزادی در عربستان برگزار نشده به نتایج دلخواهی برای حاکمان سعودی نرسیده است. روی کار آمدن دونالد ترامپ و اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه علیه جمهوری اسلامی ایران این ذهنیت را برای عربستان و برخی متحدانش ایجاد کرد که گویی شرایط برای مقابله با ایران بیش از گذشته مهیاست، اما روند تحولات نشان داد محاسبات آل‌سعود اشتباه بوده است. گرفتاری عربستان در باتلاق یمن یکی دیگر از سیاست‌های شکست خورده حاکمان سعودی است که در بین فهرست ناکامی‌های این رژیم رنگ و لعاب بیشتری دارد.
عراق، مهم‌ترین شریک راهبردی ایران، میان کشورهای عربی
عراق امروز را می‌توان بدون هیچ تردیدی، مهم‌ترین شریک راهبردی ایران چه از لحاظ سیاسی و چه از نظر اقتصادی نام برد. عراق که در زمان رژیم صدام بزرگ‌ترین دشمن منطقه‌ای ایران بود، اکنون بزرگ‌ترین متحد سیاسی ایران محسوب میشود. کمک‌های گسترده ایران به عراق در جنگ با داعش، نقش کلیدی در تعمیق روابط دو ملت داشته است. سفرهای متقابل مردم ایران و عراق هم‌اکنون به یکی از بزرگ‌ترین مبادلات در سطح جهان تبدیل شده است. همه ساله میلیون‌ها ایرانی برای زیارت یا حضور در مراسم اربعین به عراق سفر می‌کنند و در مقابل، صدها هزار عراقی هم یا برای زیارت مشهد مقدس یا برای درمان به ایران می‌آیند. این تبادلات موجب افزایش پیوندهای ملت‌های دو کشور شده است. در سطح سیاسی هم عراق هم‌اکنون قدرتمندترین متحد ایران در منطقه غرب آسیا محسوب میشود و اولین کشوری است که به تحریم‌های آمریکا علیه ایران، «نه» گفته است و آنها را اجرایی نکرده است. با توجه به روابط دیرینه دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق، مشترکات فرهنگی و مذهبی فراوانی بین مردم دو کشور وجود دارد که این موضوع توانسته در کنار روابط خوب سیاسی شرایط مراودات تجاری را هم بین دو کشور ایجاد کند، طوری که دو کشور برای رساندن مبادلات تجاری به ۲۰ میلیارد دلار تا سال۱۴۰۰ برنامه‌ریزی کرده‌اند.
از جنبه اقتصادی، عراق چند سالی است به سودآورترین شریک تجاری ایران بدل شده است. با این‌که عراق، رتبه دوم صادرات کالای ایران را پس از چین در اختیار دارد اما تراز تجاری ایران با این کشور با فاصله بسیار زیادی به نفع ایران است؛ در حالی که به علت واردات گسترده ایران از چین، تراز تجاری دو طرف به نفع چین است. سال گذشته ایران بالغ بر ۹ میلیارد دلار کالا به عراق صادر کرد، در حالی که واردات از این کشور کمتر از صد میلیون دلار بوده است.
همراهی افغانستان با ایران در نبرد علیه داعش
در باب بهبود روابط اقتصادی ـ سیاسی ایران و افغانستان، شاید همین بس باشد که اکنون افغانستان به چهارمین بازار بزرگ کالاهای ایرانی تبدیل شده است. در سال گذشته که اوج فشارهای تحریمی آمریکا علیه ایران بود، نزدیک به سه میلیارد دلار کالای ایرانی به افغانستان صادر شد تا مشخص شود روابط این کشور با ایران به هیچ وجه تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا نیست.
البته روابط افغانستان و ایران، فراتر از این آمار تجاری است و از دیرباز بر مبنای مشترکات تاریخی، فرهنگی و دینی استوار بوده است. پس از افول طالبان در افغانستان، در چند سال گذشته ثبات نسبی به این کشور بازگشته و شرایط برای همکاری‌های نزدیک‌تر سیاسی و اقتصادی دو کشور بهبود یافته است. ضمن آن که طالبان هم که زمانی دشمنی با ایران را راهبرد خود می‌دانست، اکنون مدتی است به آمدن پای میز مذاکره با ایران رضایت داده است. این در حالی است که مذاکرات آمریکا با طالبان در روزهای اخیر منتفی شد که شکستی برای سیاست خارجی آمریکا محسوب میشود. همچنین حضور افغان‌ها در جنگ با داعش و تحت فرماندهی سردار قاسم سلیمانی، جنبه جدیدی از همکاری‌های راهبردی دوکشور بود که پیش از آن سابقه نداشت. توسعه بندر چابهار ایران، عامل دیگری در افزایش وابستگی اقتصادی افغانستان به ایران بوده است، چرا که افغانستان بهترین کانال را برای دسترسی به آب‌های آزاد، بندر چابهار می‌داند و دیگر وابستگی انحصاری به پاکستان در این زمینه ندارد. در مجموع می‌توان گفت شرایط برای توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران با افغانستان نسبت به سالیان قبل، بسیار مناسب‌تر شده است.
انصارا… یمن کابوس حاکمان سعودی
بیش از چهار سال پیش که حمله اتئلاف عربی به سردمداری عربستان، علیه مردم یمن آغاز شد کمتر تحلیلگری تصور می کرد که مقاومت یمنی‌ها در برابر سعودی ها و هم پیمانانشان این‌قدر دوام داشته باشد و حتی کار به جایی برسد که ارتش مردمی یمن در کنار هسته‌های مقاومت انصارا… مراکز نظامی و اقتصادی و صنعتی عربستان را با موشک‌های پیشرفته مورد حمله قرار دهد و حتی به عملیات بازدارنده روی بیاورد. تصویر اولیه‌ای که در برخی از رسانه‌های عربی حامی عربستان نقش بسته بود تصرف یک هفته‌ای یمن بود اما در شرایط کنونی آنچه که بیش از همه از سوی کارشناسان سیاسی و نظامی مورد توجه قرار می‌گیرد گیر کردن حاکمان سعودی در باتلاقی است که خود ایجاد کرده‌اند و تلاش برای رهایی از این مصیبت است. انصارا… یمن پس از سال‌ها نبرد با متجاوزان سعودی و اماراتی اکنون به جایگاهی رسیده که به درستی می‌توان آن را تثبیت اقتدار داخلی و منطقه‌ای دانست.
پایگاه اینترنتی نشریه میدل ایست آی در گزارشی نوشت دستگاه اطلاعاتی امارات اعلام کرده است شمار حملاتی که از یمن ضد اهداف سعودی و در داخل خاک این کشور اتفاق می‌افتد از آنچه که ریاض می‌پذیرد و اعلام میشود بسیار بیشتر است. در گزارش دستگاه اطلاعاتی امارات فاش شده است دفاع هوایی عربستان سعودی در برابر حملات هوایی انصارا… آسیب پذیر است.
کامیابی‌های مقاومت یمن البته تنها به مقوله نظامی محدود نمی‌شود بلکه در عرصه سیاسی و دیپلماتیک هم تلاش‌های گسترده ای را انجام داده است. انصارا… از زمانی که پا گرفت از سوی برخی کشورهای عربی به عنوان گروهی شورشی تلقی شد اما در پی پیروزی‌های نظامی این جریان، همان کشورهایی که حوثی ها را شورشی می نامیدند ناچار شدند که در تهران به همراه نمایندگان برخی از کشورهای اروپایی نشست چندجانبه ای را با فرستادگان سیاسی یمنی ها برگزار کنند. در اتفاق دیپلماتیک دیگری، ابراهیم الدیلمی به عنوان سفیر فوق‌العاده یمن در تهران انتخاب شد. از همه مهمتر دیدار هیأت انصارا… با رهبر معظم انقلاب و تقدیم نامه سیدعبدالملک بدرالدین رهبر جنبش انصارا… به ایشان بود. این دیدار در فضای سیاسی بسیار مهم ارزیابی شد و نشانه محکمی از پیوندهای استراتژیک میان محور مقاومت یمن با جمهوری اسلامی ایران بود. افزایش اقتدار یمنی‌ها هراس صهیونیست‌ها را در پی داشت.
اسرائیل در گرداب تلاطمات سیاسی و امنیتی
دولت رژیم صهیونیستی و نتانیاهو در آستانه انتخابات پارلمانی تلاش داشتند که شرایط را برای فشار به محور مقاومت در منطقه تنگ‌تر کنند و با استفاده از این ترفند موقعیت خود را برای پیروزی در انتخابات آتی تقویت کنند. اما این دست و پا زدن‌های انتخاباتی و نظامی که البته از حمایت جان بولتون، مشاور ایران‌ستیز دونالد ترامپ در منطقه برخوردار بود با پاسخ قاطعانه حزب‌ا… مواجه شد. از یک سو، حزب‌ا… پاسخ محکمی به تجاوز پهپادی رژیم صهیونیستی به جنوب بیروت داد و از سوی دیگر پهپادهای صهیونیست‌ها توسط حزب‌ا… منهدم شدند و حتی محل سخنرانی نتانیاهو در اشدود نیز در معرض شلیک راکت‌هایی قرار گرفت که از سوی حزب‌ا… شلیک شد.
سفرهای دیپلماتیک نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به‌ویژه به روسیه و معطلی سه ساعته او برای ملاقات با پوتین نیز هیچ دستاوردی برای او نداشت. اکنون نتانیاهو و رژیم صهیونیستی در گردابی از تلاطمات اجتماعی، سیاسی و امنیتی قرار دارند و از سویی دیگر روز به روز هم بر اقتدار محور مقاومت افزوده میشود. از همین رو است که مرکز مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی با تکیه بر تحولات حال و آینده با تدوین گزارشی موقعیت این رژیم را بسیار نگران‌کننده می‌داند. طبق ارزیابی ارائه شده، ثبات در سوریه و بازیابی توان تسلیحاتی این کشور با حمایت روسیه و همچنین حضور ایران در این کشور از جمله مهم‌ترین تحولاتی است که عرصه را برای رژیم صهیونیستی دشوار می‌کند و از آزادی عمل ارتش این رژیم در آسمان سوریه می‌کاهد و کارایی حملات گاه و بیگاه موشکی به این کشور را با چالش جدی مواجه می‌کند. طبق ارزیابی مرکز مطالعات امنیتی ملی رژیم صهیونیستی، ابزارها و تجهیزات نظامی که حزب‌ا… در دو سال اخیر به آن دست یافته است و همچنین تلاش این جنبش برای افزایش دقت موشک‌ها و تقویت قدرت سامانه پدافند هوایی خود و مجهز کردن آن به موشک‌های دوربرد زمین به دریا، از اصلی‌ترین نگرانی‌های رژیم صهیونیستی به شمار می‌رود و با توجه به این نگرانی‌ها، جبهه شمال از قابلیت بسیار بالایی برخوردار است. ولی در عین حال در سال ۲۰۱۹ امکان بروز جنگ در همه جبهه‌ها وجود دارد. علاوه بر این براساس گزارش دیگری که از سوی مرکز مطالعات راهبردی بگین -سادات
تهیه شده، رژیم صهیونیستی با تهدید گسترده‌ای با ابعاد بی‌سابقه از جانب موشک‌ها و راکت‌های پیشرفته و بسیار دقیق روبه‌روست.
مقاومت فلسطین در برابر معامله قرن
در فلسطین و طی سال‌های اخیر شاهد بازگشت قوی محور مقاومت و افزایش مناسبات با تهران همچنین تلاش برای ترمیم روابط با سوریه بوده‌ایم. در طول سالیان اخیر به‌خصوص بعد از این‌که توطئه ها علیه سوریه سرانجام خوبی برای توطئه گران نداشت و اوضاع در این کشور به نوعی به سمت تثبیت و بهبود قرارگفت نوعی تحول مثبت را در جریان مقاومت مشاهده کردیم و گروه های فلسطینی به این نتیجه رسیدند که در هر حال نظام سوریه ماندنی است، از سوی دیگر متوجه شدند که همبستگی و اتحاد بین اجزای مقاومت در منطقه می تواند فضا را کاملا به نفع آنها تغییر دهد. اجلاس اخیر منامه یعنی همان معامله قرن نیز باعث شد که گروه‌های فلسطینی و جریان مقاومت بیش از قبل به این نتیجه برسند که باید در مقابل جریان سازش ایستادگی کرد. از سوی دیگر پیروزی‌های میدانی جریان مقاومت در مقابل داعش و خط و نشان نظامی و سیاسی ایران در مقابله با آمریکا شرایطی را فراهم کرد که در مجموع زمینه خوبی برای نزدیکی اجزای مقاومت به لحاظ استراتژیک فراهم شد. در بین گروه های فلسطینی، حماس پس از شکست‌های متعدد طرح‌های صلح در منطقه برای حل موضوع فلسطین به این نتیجه رسیده که تنها راه رسیدن به حقوق مردم این کشور مقاومت است، روی همین نگاه تلاش دارد تا سیاست‌ها و راهبردهای خود را در نزدیکی به کشورهایی دنبال کند که از این روش حماس حمایت و پشتیبانی می‌کنند و ارتباط نزدیکی نیز با سوریه دارند. همچنین اظهارات پرشور اخیر سید حسن نصرا… و اعلان تبعیت کامل از رهبری، همچنین دیدارهای مسؤولان گروه‌های فلسطینی از جمله نایب رئیس دفتر سیاسی حماس و هیأت همراه با رهبر انقلاب، همگی شاهدی از تحولات و گرایش بیشتر گروه های فلسطینی به سمت ایران است.
سیاست‌های دوگانه پاکستان نسبت به مقاومت
دوری و نزدیکی ایران و پاکستان به‌هم همواره به وضعیت منطقه و جهان ارتباط داشته است، در عین حال می‌توان گفت که پاکستان در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران و جریان مقاومت سیاست خنثی و دوگانه‌ای را در پیش داشته و سعی کرده است به نوعی توازنی را در مناسبات بین ایران و کشورهای عربی حفظ کند. سال گذشته و همزمان با روی کار آمدن عمران خان نخست وزیر پاکستان به نظر می‌رسید که روابط دو کشور رو به بهبود رفته و بیش از قبل مستحکم‌‌تر شود. یکی از موضوعاتی که عمران خان در ارتباط با ایران مایل به نوعی میانجی‌گری برای کاهش تنش ها بود مربوط به ایران و عربستان بود. در این ارتباط اگرچه عمران خان پیش از پیروزی در انتخابات گفته بود که تهران اولین مقصد سفرهای خارجی اوست اما در نهایت ابتدا به ریاض رفت که به نظر میرسد در مجموع با وجود برخی تحلیل‌ها درباره دیدگاه‌های منطقه‌ای عمران‌خان، نگاه پاکستان به عربستان مثبت‌تر از نگاهش به ایران است. در ارتباط با دلایل چنین گرایشی از سوی پاکستان نسبت به عربستان، پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل پاکستان به جام جم می‌گوید: «تعداد زیادی از کارگران و نیروی کار پاکستان در حوزه کشورهای خلیج‌فارس از جمله عربستان مشغول کار هستند. همچنین بخشی از نیروهای ارتش پاکستان در کشورهای عربی از جمله عربستان بوده و با این کشورها همکاری امنیتی دارند. کمک های مالی و اقتصادی عربستان به پاکستان از دیگر موضوعاتی است که موجب نزدیکی این کشور با عربستان است چرا که آمریکا بعد از روی کار آمدن عمران‌خان کمک های مالی خود را به پاکستان قطع کرد و در مقابل عربستان وعده کمک به این کشور را داد.»
جدای از موضوع عربستان، پاکستان به‌دنبال این است که در قبال برخی کشورهای منطقه از جمله سوریه؛ به نوعی در هماهنگی با ایران باشد، به این معنی که این کشور در سوریه نیز در مقابل مخالفانی که به‌دنبال سرنگونی بشار اسد بودند از دولت مرکزی این کشور حمایت کرد اما در عین حال به نظر میرسد نگاه پاکستان به محور مقاومت با نگاهی که ایران به این محور دارد تفاوت‌های بسیار زیادی دارد.
از سوی دیگر به نظر می رسد دولت، نقش چندانی در سیاست خارجی پاکستان نداشته و اساسا ارتش تعیین‌کننده است و دولت ها تاثیر چندانی در جهت‌گیری‌های خارجی پاکستان ندارند.
گسترش روابط اقتصادی ایران و اوراسیا
روابط سیاسی و اقتصادی ایران با همسایگان شمالی به خصوص روسیه، در سال‌های اخیر بهبود قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده است. تحریم‌هایی که اروپا و آمریکا از پنج سال پیش علیه روسیه وضع کردند، نقش کاتالیزور را در بهبود روابط ایران و منطقه اوراسیا ایفا و شرایط را برای همکاری ایران با همسایگان شمالی با سرعت زیادی مهیا کرد. مناقشات بین روسیه و غرب بر سر موضوع اوکراین، نقطه آغاز تحریم‌های غرب علیه روسیه بود. این تحریم‌ها که با وضع محدودیت‌های مالی و مسافرتی علیه برخی اتباع روسی آغاز شد، طی چند ماه محدودیت‌های سرمایه‌گذاری و هرگونه همکاری در حوزه انرژی و نیز بانکی روسیه افزایش یافت. اما اقتصاد قدرتمند روسیه توانست با ابتکاراتی در مقابل این تحریم‌ها مقاومت کند، ضمن آن که شرایط را برای اقدامات متقابل روسیه در برابر تحریم‌ها فراهم کرد. مثلا کاهش وابستگی به دلار و یورو در تجارت خارجی با انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه و کاهش وابستگی به زیرساخت‌های تبادلات بانکی بین‌المللی که تحت سیطره آمریکاست، اقداماتی بود که روس‌ها اتخاذ کردند.
مجموع این اتفاقات، موجب افزایش همکاری تجاری و سیاسی ایران با روسیه شد و به‌تدریج این همکاری تجاری به یک همکاری استراتژیک هم تبدیل شد که در جنگ با داعش در سوریه به اوج خود رسید.
علاوه بر آن، روس‌ها از ایران برای حضور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم دعوت کردند تا بزرگ‌ترین توافق تجاری تاریخ ایران با این اتحادیه وضع شود. اتحادیه اوراسیا شامل پنج کشور روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، بلاروس و ارمنستان است که در سال ۲۰۱۴ تشکیل و یک‌سال بعد به صورت رسمی آغاز به فعالیت کرد. ظرفیت بازار اوراسیا برای واردات کالاهای ایرانی بسیار بالاست، اما براساس گزارش سازمان توسعه تجارت، میزان تراز تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۷ فقط ۲درصد کل مبادلات بازرگانی ایران را شامل می‌شد. اگر کشورمان بتواند همکاری خود را با این اتحادیه افزایش دهد، می‌تواند تا ۱۰درصد مبادلات این بازار را تصاحب کند و به‌راحتی حدود هشت میلیارد دلار عایدی از این راه داشته باشد. این در حالی است که میزان صادرات نفت ایران به اروپا بسیار کمتر از این رقم است، بنابراین به نوعی می‌توان گفت عواید پیوستن ایران به این اتحادیه از عواید تجارت با اروپا در قالب برجام و اینستکس بسیار مهمتر است.
ایران در سال ۱۳۹۵ به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را مطرح کرد؛ پیشنهادی که از جانب اعضای آن نیز مورد استقبال قرار گرفت و طی دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره این موافقت‌نامه در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید و در تابستان سال جاری این موافقت‌نامه به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران رسید و قرار است از آبان‌ماه اجرایی شود.
چرخش ترکیه
ترکیه طی چند سال اخیر و پس از چالش‌هایی که یکی دو سال گذشته با غربی ها داشت از سیاست‌های یک بام و دوهوای اروپا و آمریکا ناامید شد و چرخش قابل توجهی در سیاست های خود نسبت به غرب ایجاد کرد که از مهم‌ترین تاثیرات این چرخش می توان به نزدیکی این کشور به محور ایران و روسیه اشاره کرد. این در حالی است که ترکیه در سال‌های ابتدایی بحران سوریه، تمام عزم خود را برای سرنگونی دولت اسد جزم کرده بود اما پس از ناکامی در پیشبرد سیاست‌های خود و اطمینان از این‌که نخواهد توانست دولت سوریه را ساقط کند به محور مقاومت نزدیک شد و تصمیم گرفت با کشورهای ایران و روسیه همکاری کند.
تغییر رویه ترکیه در سیاست‌های منطقه‌ای خود مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران مسائل بین المللی قرار گرفت که البته در یکی دو سال گذشته سناریوهای مختلفی نیز در مورد علت این نزدیکی عملگرایانه ترکیه به ایران و روسیه مطرح شد، این‌که آیا ترکیه در عرصه واقع هم به این نتیجه رسیده است که بعد از سال‌ها قرار گرفتن در جبهه غرب و حضور در قامت متحد استراتژیک آمریکا و اروپا، در راهبرد کلان خود تجدید نظر کرده یا این‌که این تغییر رویه صرفاً تغییری تاکتیکی است با هدفِ اعمال فشار بر غرب و ناتو برای گرفتن امتیازهای بیشتر؟ /روزنامه جام جم
