به گزارش بخش بین المللی سایت خبرمهم، قره‌باغ ترجمه روسی یک کلمه آذری به معنی«باغ سیاه» است، و ناگورنو کلمه‌ای روسی به معنی «کوهستانی» است. ارمنی‌تبارها ترجیح می‌دهند این منطقه را آرکسا بنامند که نامی باستانی ارمنی برای این منطقه است. قره‌باغ منطقه‌ای کوهستانی در حدود ۴۰۴۰۰ کیلومتر مربع در قفقاز است و ساکنان آن به طور سنتی ارمنی مسیحی و ترک مسلمان هستند. قفقاز یک منطقه کوهستانی مهم از نظر استراتژیک در جنوب شرقی اروپا است. برای قرن ها، قدرت‌های مختلف در منطقه اعم از مسیحی و مسلمان برای به دست گرفتن کنترل آن رقابت کرده‌اند. جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان امروزی هر دو از دهه ۱۹۲۰ یعنی در زمان تشکیل اتحاد جماهیر شوروی بخشی از آن شدند. در آن زمان قره‌باغ یک منطقه با اکثریت ارمنی‌تبار بود، اما شوروی کنترل منطقه را به مقامات جمهوری آذربایجان داد و در زمان شوروی، به یک منطقه خودمختار در درون جمهوری آذربایجان تبدیل شد. در دهه‌های بعدی ارامنه قره‌باغ چندین بار خواستار انتقال کنترل این منطقه به ارمنستان شدند. اما تنها در زمان آغاز فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه ۱۹۸۰ بود که پارلمان منطقه‌ای ناگورنو قره‌باغ رسماً رای داد که به بخشی از ارمنستان تبدیل شود. در حالی که جمهوری آذربایجان سعی در سرکوب جنبش جدایی‌طلبانه داشت، ارمنستان از آن حمایت می‌کرد و این ابتدا به درگیری‌های قومی منجر شد و پس از اعلام استقلال ارمنستان و آذربایجان از مسکو به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. این منطقه در حال حاضر از لحاظ بین‌المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته شده است، اما اکثریت جمعیت آن ارمنی تبار هستند.
سابقه نزاع
در سال ۱۹۸۸، در اواخر حکومت اتحاد جماهیر شوروی، سربازان جمهوری آذربایجان و جدایی‌طلبان ارمنی جنگ خونینی را آغاز کردند، ده‌ها هزار نفر در درگیری جان خود را از دست دادند، صدها هزار نفر آواره شدند و از جمله بسیاری از آذربایجانی تبارها مجبور به ترک خانه‌های خود شدند. نیروهای ارمنستان تا زمان توافق آتش بسی که با میانجیگری روسیه در سال ۱۹۹۴ به دست آمد کنترل این منطقه را در دست گرفتند. پس از این توافق آتش بس، قره‌باغ بخشی از جمهوری آذربایجان باقی ماند، اما از آن زمان عملا توسط جمهوری خودخوانده ارامنه‌تبارها اداره میشود و بسیار متکی به حمایت ارمنستان است. آنها همچنین خط ارتباطی قره‌باغ را ایجاد کردند. خطی که نیروهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان را از هم جدا کرد. این منطقه هر چند در حال حاضر به طور غیر رسمی عملاً یک منطقه مستقل است اما توسط هیچ یک از اعضای سازمان ملل متحد از جمله ارمنستان به رسمیت شناخته نمی‌شود. نوار وسیعی از خاک جمهوری آذربایجان در اطراف این منطقه نیز تحت کنترل ارمنی تبارهای این منطقه است. مذاکرات صلح برای حل این نزاع طولانی با میانجیگری گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، نهادی که در سال ۱۹۹۲ تاسیس شد و ریاست آن را به طور مشترک فرانسه، روسیه و ایالات متحده به عهده دارند، انجام شده است. اما تاکنون معاهده صلحی امضا نشده است. درگیری‌ها در طول سه دهه گذشته ادامه داشته است و در نقض پراکنده آتش بس، نیروهایی از هر دو طرف کشته شده‌اند. آخرین درگیری جدی پیش از درگیری‌های اخیر در سال ۲۰۱۶ رخ داد و در جریان آن ده‌ها نفر از هر دو طرف کشته شدند. نزاع در این منطقه همچنان به عنوان یک بن‌بست در اروپای پس از شوروی باقی مانده است.
موضع کشورهای دیگر در برابر این نزاع
برخی کشورها نگران هستند که تازه‌ترین درگیری‌ها ممکن است از منطقه خارج شود و قدرت‌های همسایه از جمله ترکیه، روسیه و ایران را به داخل این نزاع بکشاند.روسیه که با ارمنستان متحد است و پایگاه‌های نظامی در این کشور دارد، اما در عین حال روابط خوبی هم با جمهوری آذربایجان دارد، گفتگوهای اضطراری با هر دو طرف انجام داده است. ترکیه که آشکارا از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند در آغاز درگیری‌های تازه از ارمنستان خواست که فورا به «اشغال» این منطقه پایان دهد. ارمنستان ترکیه را به حمایت مستقیم نظامی از جمهوری آذربایجان برای کنترل این منطقه متهم کرده اما این ادعا توسط جمهوری آذربایجان رد شده است. ایران، که هم با جمهوری آذربایجان و هم با ارمنستان همسایه است، گفته که تحولات را از نزدیک دنبال می‌کند و پیشنهاد انجام مذاکرات صلح و ایفای نقش برای حل این نزاع را داده است.
تاریخ ضرب در سیاست…!
بحث اصلی اما حساسیت‌های موجود بر سر موضعگیری‌ها و انتخاب مسیر درست است که دکتر بیگدلی درباره ریشه تاریخی مناقشات جمهوری آذربایجان و ارمنستان به آفتاب یزد می‌گوید: در آوریل ۱۹۱۵که مصادف با سال آخر جنگ جهانی اول بود ارمنی‌ها روابط پنهانی با ارامنه روسیه داشتند و عثمانی چون عضو متحدین بود به این مسئله پی برد که ارامنه در حال خیانت به عثمانی‌ها هستند که موجب واکنش ترکیه شد. این مسئله نقطه عطفی در قفقاز به وجود آورد که این نقطه بعد از فروپاشی عثمانی هم چنان در پرونده ترکیه باقی ماند. پس از روی کار آمدن اردوغان وی تمام تلاشش را کرد که عضو اتحادیه اروپا شود. رئیس جمهور قبلی فرانسه در پارلمان اروپا اعلام کرد اتحادیه اروپا اتحادیه مسیحیت است و جای مسلمانان نیست. بنابراین آقای اردوغان سیاست معطوف به شرق را برگزید و به سمت دنیای عرب رفت تا امپراطوری عثمانی را احیا کند. بنابراین در سقوط قذافی به لیبی رفت و در آنجا هم ناکام ماند بعد از آن مسئله محمد مرسی که عضو اخوان المسلمین پیش آمد و چون آقای اردوغان عضو اخوان المسلمین بود به مصر سفر کرد و بعد از کودتا علیه محمد مرسی از دنیای عرب ناامید شد و تنها کشور قطر برایش باقی ماند. این تحلیلگر مسائل بین‌المللی می‌افزاید: بعد از آنکه قطر مورد غضب عربستان قرار گرفت ترکیه برای کمک به این کشور ارتش فرستاد و تقریبا قضیه به همین جا خاتمه پیدا کرد. در این میان چون آقای اردوغان انتخابات شهرداری را هم به حزب دموکرات کردها باخت بنابراین به دنبال کسب نقاط افتخار آفرین برای انتخابات ریاست جمهوری آینده است. یکی از این کارها فرستادن کشتی‌ها به غرب یونان برای اکتشافات نفتی بود که در آنجا هم زیاد موفق نبود. الان هم خود را درگیر مسئله ارمنستان و قره‌باغ کرده است و به خاطر همزبانی با کشور آذربایجان و ارتباط خوبی که با این کشور از قبل نیز داشته است از حامیان این کشور در مناقشات اخیر است.
ارمنستان و آذربایجان متمایل به آمریکا و اسرائیل هستند!
دکتر علی بیگدلی خاطرنشان می‌کند: هر دو کشور متمایل به آمریکا و اسرائیل هستند. در هر دو کشور سفارت اسرائیل احیا شده است و هم اسرائیل و هم آمریکا به آموزش نظامی آذربایجان کمک زیادی کردند و پایگاه‌هایی در آنجا دارند. در مقابل روسیه در قره‌باغ پایگاه نظامی دارد. در سال ۱۹۹۲ کنفرانسی در چی اف برای حل این مشکل برگزار شد که موفق نبود و روس‌ها هم اجازه نمی‌دادند که قره‌باغ سرزمین هایش را از دست بدهد. قره‌باغ در زمان امپراطوری شوروی هم یک کشور خودمختار بود و مخصوصا شوروی این منطقه را ایجاد کرده بود که یک نقطه و پایگاهی برای عدم نزدیکی آذربایجان و این مناطق در اختیار داشته باشد و خیلی هم موفق نبود. موضوع اخیری که پیش آمده مربوط به اختلافات ارمنستان و آذربایجان نیست بلکه یک موضوعیت جهانی در حال پی‌ریزی است و بسیاری از کشورها در اینجا منافعی دارند که این منافع متعارف مسئله آذربایجان و ارمنستان را بر سر قره‌باغ دچار یک بحران بسیار عمیق و گسترده‌ای کرده است که شاید همچنان لاینحل بماند.
ایران و یک دوراهی بسیار سخت
این کارشناس مسائل سیاسی می‌گوید: ایران در یک دوراهی بسیار سختی گرفتار شده است. هم با ترکیه هم با آذربایجان روابط بسیار نزدیکی دارد ولی با ارمنستان روابط، کاملا استراتژیک است چون ارمنستان مورد حمایت روسیه است و ایران با روسیه نیز روابط نزدیک دارد. روسیه در ارمنستان پایگاه نظامی دارد. در واقع ماجرا به این چند کشور ختم نمی‌شود و مهمترین نقش در قضیه قره‌باغ را به صورت پنهانی آمریکا و اسرائیل به عهده گرفتند. اگر آمریکا موضوع را به مذاکره کشید این صورت ظاهری مسئله است در حالی که تلاش آمریکا معطوف به این مسئله است که به هر نحو ممکن ایران را وارد این ماجرا کند که اگر مقامات سیاسی و نظامی ما دقت نکنند و پای ما به مسئله قفقاز باز شود قضیه بسیار سخت خواهد شد چون آمریکا و اسرائیل قصد دارند با درگیر کردن ایران در قفقاز، حواس ایران را از خلیج فارس دور نگه دارند و ایران را وارد فضای جدیدی کنند که هزینه‌های سنگین نظامی به دنبال داشته باشد و از کمک به نیروهای نیابتی آن کاسته شود. فضای قفقاز و خاورمیانه و در واقع غرب آسیا کاملا به زیان ما چرخش پیدا می‌کند. بنابراین ایران باید خیلی مراقب باشد تا خود را درگیر این قضایا نکند.
نزاع قره‌باغ یا تله‌ای برای ایران؟!
دکتر بیگدلی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه آذربایجان و ارمنستان هر دو قبلا قسمتی از خاک ایران بودند و اکنون در کشور نیز ترک زبانان و ارامنه بخشی از جمعیت ما هستند، تصمیماتی که در حوزه دیپلماسی گرفته میشود سخت‌تر است. وی همچنین اظهار می‌دارد: آذری زبان‌های ما نسبت به مناطق ترک نشین این حساسیت را دارند. با توجه به اینکه بعد از عراق، آذربایجان دومین کشوری است که بیشترین شیعه را دارد و ما روابط نزدیکی هم با آذربایجان داریم برای ما اهمیت زیادی دارد. ولی به دلیل روابطی که آذربایجان با اسرائیل و آمریکا دارد خیلی از آذربایجان خشنود نیستیم. بنابراین ما در شرایط بسیار سختی قرار گرفته‌ایم و احتمالا این تله‌ای است که برای ایران به وجود آورده اند.
دعوت به مذاکره بهترین واکنش است
دکتربیگدلی در پایان می‌گوید: بهترین موضع وزارت امور خارجه در مسئله قره‌باغ این است که دو طرف پای میز مذاکره بیایند و گفته میشود بعضی مقامات به صورت پنهانی عنوان کردند که بخشی از مناطق قره‌باغ به آذربایجان داده شود که حاضر به مذاکره شوند. اما باید بسیار دقت کنیم که به طور صریح خود را وارد قضیه ارمنستان و آذربایجان نکنیم که اگر این مسئله انجام شود ممکن است روزی در غرقاب ارمنستان و آذربایجان گرفتار شویم./آفتاب یزد
