به گزارش بخش اقتصادی سایت خبرهای فوری، «جمهوری اسلامی ایران در گام پنجم کاهش تعهدات خود، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می‌گذارد. بدین ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و من بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا براساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.»
این بیانیه‌ای است که دولت ایران روز یکشنبه هفته جاری آن را منتشر کرد و به این ترتیب پس از کاهش مرحله‌ای تعهدات خود در ماه‌های گذشته اعلام کرد که دیگر به هیچ‌یک از محدودیت‌های درنظر گرفته شده در چارچوب برجام عمل نخواهد کرد. هر چند ایران اعلام کرده که در صورت بازگشت تمام کشورها به تعهدات برجام و لغو تحریم‌هایی که دولت امریکا از سال گذشته آنها را اجرایی کرده، امکان بازگشت دوباره به برجام و عمل تعهدات وجود خواهد داشت. به این ترتیب تصمیم یکجانبه ترامپ در خروج از توافقی که ماه‌ها مذاکرات بین‌المللی را پشت‌سر گذاشته بود و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را به عنوان ضمانت اجرا دریافت کرده بود، برجام را پس از گذشت حدود چهار سال از آغاز رسمی اجرایش، عملا به پایان رسمی نزدیک کرد.
تحریم‌های جدید؟
یکی از مسائلی که در روزهای گذشته مطرح شده، چگونگی تاثیرگذاری تصمیم ایران مبنی بر توقف اجرای تعهداتش در برجام است. آیا این تصمیم به معنی افزایش تحریم‌ها یا اضافه شدن تحریم‌های جدید است؟
کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند باتوجه به اینکه ترامپ در ماه‌های گذشته تمام گزینه‌های تحریمی ممکن را اجرایی و بیشترین فشار را بر اقتصاد ایران وارد کرده، عملا گزینه جدیدی برای افزایش فشارها وجود ندارد.
وحید شقاقی، کارشناس مسائل اقتصادی در این رابطه گفته: شرکای اصلی ایران، یعنی روسیه و چین هم این روزها تحت فشارهای امریکا قرار دارند. اروپایی‌ها هم که نشان داده‌اند به‌رغم ادعاهای خود نمی‌توانند مستقل عمل کنند. بر این اساس هیچ روزنه امیدی وجود ندارد که با توقف برجام توسط ایران، این روزنه از بین برود.
او اضافه کرده: برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی منطقی‌ترین رخدادی بود که همه دنیا منتظر آن بودند. این امر به ضرر تمام معاهدات بین‌المللی تمام میشود، اما در حوزه اقتصادی اتفاق خاصی برای ایران رخ نمی‌دهد. صادرات رسمی نفت ایران در این ماه‌ها بسیار پایین بود، پس ما چیزی برای از دست دادن نداریم. با این اتفاقات امریکا خود را بدنام کرد و از این پس اگر این کشور یک‌طرف معاهدات و مذاکرات باشد، شبهه‌انگیز خواهد بود. ما هم باید هوشیارتر عمل کنیم. اکنون برجام کامل فرو ریخته و دیگر باب مذاکره‌ای هم وجود ندارد. اجرای گام پنجم هیچ تلنگری به اروپا نخواهد زد. اروپایی‌ها در این ماه‌ها منفعلانه عمل کردند و با اقدامات نادرست خود فقط وعده‌هایی دادند که درنهایت هیچ اتفاق خوشایندی را در پی نداشت. مهدی علیپور، فعال اقتصادی و عضو سابق اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: هر محدودیتی که به ذهن امریکایی‌ها رسیده در ماه‌های اخیر علیه اقتصاد ایران اجرایی کرده‌اند و دیگر گزینه‌ای برای‌شان نمانده که بخواهند به وسیله آن فشاری جدید به ما وارد کنند.
پشت پا به توافقات
براساس متن توافق هسته‌ای منعقد شده میان ایران و ۶ کشور حاضر در برجام، تهران پذیرفت که محدودیت‌هایی را در مسیر برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود وضع کند و در عوض تمام تحریم‌هایی که به بهانه این برنامه وضع شده بود، کنار گذاشته شود.
با اجرایی شدن برجام، مذاکرات ایران با شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در اقتصاد کشور آغاز شد و در فاصله چند ماه به عقد قرارداد همکاری با شرکت‌هایی مانند بویینگ، ایرباس، شل، توتال، زیمنس و دیگر غول‌های اقتصادی انجامید. هر چند در دولت اوباما خود پای برجام را امضا کرده بود اما سنگ‌اندازی‌های کاخ سفید در اجرایی شدن برجام و دستیابی ایران به مواهب این توافقنامه در فاصله‌ای کوتاه آغاز شد و دولت ایالات‌متحده در ارایه مجوزهای لازم از سوی وزارت خزانه‌داری، مشکلات جدی به وجود آورد.
با پایان عمر دولت اوباما، ترامپ به ریاست‌جمهوری امریکا رسید و از همان هفته‌های نخست اعلام کرد که برجام را به شکل فعلی قبول ندارد و پس از چند ماه تحریم سرانجام در اردیبهشت سال گذشته اعلام کرد تا زمانی که مذاکراتی جدید شکل نگیرد و ایران تعهداتی تازه را نپذیرد، بار دیگر تحریم‌هایی گسترده را علیه ایران به اجرا خواهد رساند.
اقدام خودسرانه دولت امریکا در خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها باعث شد بسیاری از کشورهای دنیا از جمله اتحادیه اروپا نسبت به این تصمیم واکنش‌هایی تند داشته باشند و اعلام کنند که تمام توان خود را برای پا برجا ماندن برجام و حمایت از اقتصاد ایران به کار خواهند گرفت. با وجود این بیانیه‌ها و شعارهای سیاسی، در عمل نه اروپا و نه دیگر کشورهای حامی برجام نتوانستند کمکی عملی به حفظ این توافق بین‌المللی کنند و همین امر فشاری دوباره به اقتصاد ایران وارد کرد.
محوریت بخش خصوصی در اقتصاد بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته باعث شد با وجود حمایت‌های سیاسی رهبران اروپا، بسیاری از شرکت‌های حاضر در این اتحادیه ریسک حضور در اقتصاد ایران به قیمت تحریم شدن از سوی امریکا را نپذیرند و در نتیجه آمارهایی که از تجارت مشترک میان ایران و کشورهای عضو این اتحادیه منتشر میشود، نشان از آن دارد که ارقام به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته و عملا نزدیک به صفر است.
اینستکس و تعهدات
یکی از اصلی‌ترین برنامه‌هایی که از سوی اتحادیه اروپا برای حمایت از برجام در دستور کار قرار گرفت، راه‌اندازی کانال مالی اینستکس بود. بنا بود درآمد حاصل از فروش نفت ایران به این کانال منتقل شود و سپس از طریق اعضای اتحادیه اروپا نیازهایی کالایی ایران تامین و به داخل کشور ارسال شود. این کانال مالی نیز به دلیل نبود عزم جدی اجرایی از سوی اعضای اتحادیه و البته کاهش شدید فروش نفت ایران و عدم انتقال منابع مالی به اینستکس راه به جایی نبرد.
به دنبال این اتفافات، ایران اعلام کرد که هیچ عزم اجرایی از سوی اروپا برای پایبندی به برجام و مقابله با تحریم‌های امریکا مشاهده نمی‌کند و از این رو در چند مرحله تعهدات اجرایی خود در برجام راه کاهش داد و سرانجام در ۱۵ دی امسال اعلام کرد که دیگر به هیچ‌یک از این تعهدات عمل نخواهد کرد. هر چند اروپا اعلام کرده که تصمیم جدید ایران را پیگیری خواهد کرد و احتمال بررسی این موضوع در کمیته‌ای زیرمجموعه توافق هسته‌ای وجود دارد اما باتوجه به تحریم‌های دامنه‌دار امریکا و البته اقدام تروریستی این کشور در به شهادت رساندن سردار قاسم سلیمانی، به نظر نمی‌رسد افق روشنی در مسیر اقدامات اروپا و کاهش فشار تحریم‌ها به اقتصاد ایران وجود داشته باشد.
به گفته او، اتحادیه اروپا نیز با وجود شعارهایی که در ماه‌های گذشته داد، در عمل هیچ تغییری در فرآیند تجارت خارجی ایران به وجود نیاورد و توقف اجرای تعهدات برجام نیز تفاوتی در شرایط فعلی ایجاد نخواهد کرد.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه باید به سمت استفاده حداکثری توان اقتصادی داخلی حرکت کنیم، گفت: اگر مشکلات و محدودیت‌های داخلی برطرف شود و شرایط را برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های تولیدی و صنعتی فراهم کنیم، می‌توان انتظار داشت که آمارهای فعلی حفظ شده و در حوزه صادرات غیرنفتی پیشرفت‌هایی به‌وجود آید.
اجرایی شدن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران به این معناست که دست دولت ترامپ برای اعمال فشارهای جدید خالی شده و ایران دیگر امیدی به حمایت یا فعالیت‌های اروپایی‌ها برای حفظ برجام ندارد. توافقی که حاصل ماه‌ها تلاش دیپلماتیک هفت کشور بود با تصمیم ترامپ به نفس‌های پایانی خود نزدیک شده و اگر اروپا نتواند انفعال ماه‌های گذشته خود را تغییر دهد، دیگر در عمل برجامی وجود نخواهد داشت/اعتماد
