کمپین «نه به یارانه» چگونه به یارانه مضاعف رسید؟

به گزارش بخش اقتصادی سایت خبرهای فوری، محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت، اعلام کرده است که مبالغ حاصله از فروش و صادرات بنزین در سه مرحله به حساب ۶۰ میلیون نفر تحت ۱۸ میلیون خانوار واریز می‌شود و شب گذشته مرحله سوم این اتفاق انجام شده است.

 این در حالی است که دولت تجربه شکست‌خورده توزیع یارانه نقدی را در کارنامه خود (یعنی دولت احمدی‌نژاد) دارد. با‌وجود‌این حسن روحانی هم‌زمان با گران‌کردن بنزین، پرداخت یارانه را توسعه داده است.

این در حالی است که در روز‌های ابتدایی روی‌کار‌آمدن دولت روحانی اعضای دولت معتقد بودند پرداخت یارانه نقدی باعث خسارت به کشور می‌شود؛ به‌همین‌دلیل کمپین «نه به یارانه» تشکیل دادند که البته این کمپین با دست رد مردم مواجه شد.

در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری هم رئیس‌جمهور وعده داد چنان رونقی در اقتصاد کشور ایجاد کند که هیچ‌کس نیازی به ۴۵ هزار تومان یارانه نداشته باشد؛ اما حالا به نقطه‌ای رسیده‌ایم که علاوه بر یارانه ۴۵ هزار‌تومانی، سبد معیشتی با اندکی تغییر از زمان احمدی‌نژاد که بیشتر مبتنی بر کالا بود، به صورت نقدی به حساب بخش عظیمی از جامعه واریز می‌شود.

کارشناسان اقتصادی بر این باورند که این پرداخت‌ها در دراز‌مدت به نفع اقتصاد ایران نخواهد بود. اصغر آهنی‌ها، نایب‌رئیس دوم کمیته مالیات، کار و تأمین اجتماعی اتاق بازرگانی، به «شرق» می‌گوید: با تورم نقطه‌به‌نقطه‌ای که می‌بینیم، اثر پولی که تزریق می‌کنند، به‌سرعت بخار می‌شود و اقتصاد دچار زیان خواهد شد. مرتضی عزتی، استاد دانشگاه تربیت مدرس، هم بر این باور است که پرداخت یارانه نقدی در دراز‌مدت اثر مثبتی برای کشور ایجاد نمی‌کند.

زمانی که محمود احمدی‌نژاد یارانه ۴۵ هزار‌تومانی را پول امام زمان نامید و از مردم خواست که این پول‌ها را برای برکت‌داشتن در حساب‌های خود نگه دارند، نه‌تن‌ها بسیاری از اقتصاددانان با این پول‌پاشی‌ها موافق نبودند؛ بلکه آن را نوعی مستمندپروری توصیف می‌کردند.

حالا همان دولتی که این فعالیت‌ها را پوپولیستی می‌دانست، قصد دارد تمام درآمد حاصل از فروش بنزین را به حساب مردم واریز کند؛ اقدامی که قطعا تبعات منفی آن اقتصاد ایران را دچار مشکل خواهد کرد. حسن روحانی در روز‌های ابتدایی روی‌کار‌آمدن در دولت یازدهم قصد داشت به دلیل تبعات منفی پرداخت یارانه نقدی به ملت، با کمپین نه به یارانه از شر پرداخت یارانه ۴۵ هزار‌تومانی خلاص شود تا درآمد حاصل از این مسیر را صرف توسعه زیر‌ساخت‎‌های کشور کند.

حال چه شده که همان دولتی که در دور دوم هم با شعار ایجاد رونق اقتصادی برای بی‌نیازی مردم از یارانه ۴۵ هزار‌تومانی روی کار آمد، یارانه مضاعف پرداخت می‌کند؟ یارانه‌ای که گویا برخلاف تبلیغات دولت به دست نیازمندان هم نرسیده است؛ زیرا بر‌اساس گزارش مهر نه‌تن‌ها بخش زیادی از اقشار کم‌درآمد موفق به دریافت یارانه‌های وعده داده‌شده دولت نشده‌اند؛ بلکه سایت ثبت‌نام برای تقاضای دریافت کمک‌های دولتی هم به دلیل مشکلات فنی درخواست‌های مردم را نپذیرفته است.

دولت اعلام کرده است که قصد دارد تمام درآمد حاصل از بنزین را به حساب مردم واریز کند. تجربه‌ای که پیش‌از‌این در دولت احمدی‌نژاد هم وجود داشت و نتایج مخرب آن مشخص بود.

اصغر آهنی‌ها، نایب‌رئیس دوم کمیته مالیات، کار و تأمین اجتماعی اتاق بازرگانی ایران، در گفتگو با «شرق» درباره تبعات واریز درآمد حاصل از بنزین به حساب مردم عنوان می‌کند: در میان اقتصاددانان نظرات متفاوتی درباره افزایش قیمت بنزین وجود دارد. او اضافه می‌کند: دوستان تصویب کردند و گفتند که یارانه نقدی بدهیم.

اگر قرار بود همه پول را به مردم بدهیم و برای بودجه‌های عمرانی و اقتصاد کشور هزینه دیگری نکنیم، به نظر می‌رسد بهتر بود در این مقطع قیمت بنزین افزایش نمی‌یافت. با توجه به مشکلات عدیده و رکود اقتصادی که تقریبا تا یک حدی حاکم است و فشار بسیاری که بیرونی‌ها به صورت ظالمانه به کشور وارد می‌کنند، به نظر می‌رسید که نباید بنزین افزایش قیمت می‌یافت یا قبل از این اقدام مردم بیشتر توجیه می‌شدند تا زمینه سوءاستفاده کشور‌های بیگانه فراهم نشود.

به گفته آهنی‌ها، بسیاری از تصمیمات در کشور به صورت لحظه‌ای و بطئی انجام می‌شود که آثار و لطمه‌های زیادی برای اقتصاد کشور خواهد داشت. او ادامه می‌دهد: وقتی درآمد حاصل از فروش بنزین را برای اصلاح زیرساخت‌‎های‌مان صرف نمی‌کنیم، ممکن است تعدادی هم نفع ببرند؛ اما در کل انتفاع زیادی از اجرای این طرح عاید کشور نمی‌شود. نایب‌رئیس دوم کمیته مالیات، کار و تأمین اجتماعی اتاق بازرگانی ایران، جهش یکباره قیمت بنزین را اقدامی نادرست توصیف می‌کند و بر این باور است که باید این کار با شیب ملایم و به صورت مرحله‌ای انجام می‌شد.

او می‌گوید: دولت تلاش زیادی برای کنترل تورم انجام داد و نرخ تورم را به سطح معقولی رساند. یکباره با سیاست‌هایی که پیش گرفتیم همه زحمات از دست رفت و با تورم بالایی روبه‌رو شدیم. آهنی‌ها بیان می‌کند: در شرایط رکود هر التهابی در اقتصاد می‌تواند بخش تولید را دچار اشکال کند.

اگر قرار باشد پولی بدهیم که در میان‌مدت آثار تورمی داشته باشد که اثرات پرداخت آن را بخار بکند و چیزی دست مردم را نگیرد، این روش مثبت نیست. به نظر من تا پایان سال با تورم نقطه‌به‌نقطه‌ای که می‌بینیم، اثر پولی که به جامعه تزریق می‌کنند، بخار می‌شود و به قدری تورم خواهیم داشت که رکود را تشدید خواهد کرد.

مرتضی عزتی، استاد دانشگاه تربیت مدرس نیز در گفتگو با «شرق» به تبعات مثبت و منفی پرداخت یارانه اشاره می‌کند، اما به باور او در درازمدت سیاست تزریق تمام درآمد‌های حاصل از فروش بنزین برای کشور مفید نخواهد بود. او ادامه می‌دهد: به پرداخت یارانه نقدی از چند جهت می‌توان نگاه کرد. پرداخت یارانه نقدی موجب افزایش تقاضا می‌شود، اما مهم‌تر از مسئله افزایش تقاضا، محل تأمین یارانه است.

اگر از تقاضایی بگیرند و به تقاضای دیگر اضافه کنند، فقط یک جابه‌جایی تقاضا رخ می‌دهد. درحال‌حاضر این یارانه نقدی جدیدی که داده می‌شود، پول از همه گرفته می‌شود و به یک عده‌ای از همان افراد داده می‌شود. پولی در کشور به‌صورت معنادار خلق نمی‌شود یا حجم پولی اضافه نمی‌شود. تنها پول جابه‌جا می‌شود.

عزتی یادآور می‌شود: در این شرایط به معنی اساسی تغییری در حجم پول و انتظارات تورم پولی و… رخ نمی‌دهد، اما پول را از جیب همه می‌گیرند و به جیب یک عده‌ای می‌ریزند که تقاضایشان بالاتر است. به‌این‌ترتیب مصرف بالا می‌رود و افزایشی رخ می‌دهد، اما این افزایش زیاد نیست. او اضافه می‌کند: با تحریک تقاضا، تقاضا برای کالای داخلی به‌صورت ناچیز افزایش می‌یابد. این افزایش در حد نیم درصد تولید ناخالص داخلی است.

پول تزریقی شاید یک‌دهم درصد و کمتر از آن تقاضای جامعه را تحریک می‌کند که ازاین‌جهت برای تولیدکنند‌ه‌ها مثبت و مفید است. البته اثرات تورمی دارد که آن‌هم بسیار مختصر است و نهایتا در یک سال تا دو سال، ممکن است ۴ تا ۵ درصد اثر داشته باشد. ممکن است اثرات انتظاری تورمی اندکی هم داشته باشیم.

این استاد دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: این تورم می‌تواند موجب تلاطم در اقتصاد شود که مثبت نیست. به گفته او اگر دولت می‌توانست درآمد حاصله را به سمت مناسب‌تری ببرد، مثلا به سمت سرمایه‌گذاری در تولید هدایت کند، آثار مثبت آن برای اقتصاد و به‌ویژه برای جامعه فقیر کشور بسیار بلندمدت‌تر و مفیدتر بود. زیرا مثلا اگر ۴۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام می‌شد، ممکن بود چندین هزار شغل ایجاد شود و برای هر فرد بی‌کار بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان درآمد ایجاد می‌کرد.

افراد بی‌کار بیش از همه در جامعه نیازمند هستند. با این شیوه تولید هم بهبود می‌یافت و رفاه طبقات فقیر و کارگر‌ها تأمین می‌شد.

عزتی به این پرسش که آیا تجربه پرداخت یارانه نقدی و سبد معیشتی در دولت احمدی‌نژاد نداشتیم که از آن استفاده کنیم، این‌گونه پاسخ می‌دهد: این کارها، موقت است و بیشتر جنبه التیام‌بخش و کوتاه‌مدت دارد. در سال ۸۸ هدف این نبود که بخشی از فشار به جامعه کاهش پیدا کند.

چون سال‌های قبلش درآمد نفتی بسیار بالا بود و ما از سال ۷۶ و ۷۷ رشد اقتصادی بالایی داشتیم. در دهه ۸۰ وضع درآمدی مردم نسبت به قبل خیلی بهبود یافته بود و فشار‌های شدید اقتصادی روی طبقات پایین جامعه نبود. آن موقع هدف این بود که کاری انجام شود.

نیت پشت سر این را نمی‌دانم چه بود ولی ظاهرش بیشتر پوپولیستی بود. او ادامه می‌دهد: درست است این‌هم یک نوع کار پوپولیستی است، اما فشار‌های اقتصادی که روی مردم است، سبب شده که بیشتر مقامات بگویند باید این فشار‌ها کاهش یابد. بیشتر مقامات کشور می‌گویند حداقل این فشار‌ها باید کمی کاهش پیدا کند.

برداشت این استاد دانشگاه تربیت مدرس از شرایط موجود این است که دولت برای اینکه بگوید کمی به فکر مردم است، ظاهرا اقدام به پرداخت یارانه کرده است. او بیان می‌کند: هرچند در وهله اول اعلام نشده بود که تمام این پول به مردم داده می‌شود، اما امروز این مسئله اعلام شده است. شاید بعدا به تبع مسائلی که پیش آمد، چنین تصمیمی گرفته شد. عزتی تأکید می‌کند: پرداخت یارانه اگرچه اندکی افزایش تقاضا ایجاد می‌کند، اما اثر مثبت و اساسی بلندمدتی برای تولید ندارد. /شرق