دکتر مجید ایران‌شاهی: هرساله وقتی می‌خواستم درباره روز ملی منابع انسانی بنویسم، یا درباره شیوه مدیریت منابع انسانی و اهمیت انسان می‌نوشتم یا مدیریت و حکمرانی منابع انسانی و مسائل مربوط به آن. اما از سال گذشته تا الان به‌نظرم دنیا روی دور تند حرکت کرده است و حالا هوش مصنوعی و ماشین‌ها به موضوعی تبدیل شده‌اند که انسان‌ها را هم درگیر خودش کرده است.
به گزارش بخش اقتصادی سایت خبرمهم، دکتر مجید ایران‌شاهی، مشاور و پژوهشگر مدیریت منابع انسانی در یادداشتی برای گروه رسانه‌ای خبرهای فوری مهم نوشت: این سرعت تقریبا در تمامی حوزه‌های سازمانی و شغل‌های مربوط به انسان اثر‌گذار بوده است و یک ابهام را به صورت جدی مطرح می‌کند که “آینده این نبرد بین انسان و ماشین چه خواهد شد؟”
در این یادداشت کوتاه، به‌طور مختصر به بررسی این موضوع می‌پردازیم و تأثیر آن بر منابع انسانی و مدیریت منابع انسانی را نیز مورد اشاره قرار می‌دهیم.
- پیش‌بینی جهانی
به گزارش ایسنا، مجمع جهانی اقتصاد (WEF) تخمین می‌زند که ۷۸ میلیون شغل جدید تا سال ۲۰۳۰ در سراسر جهان ایجاد خواهد شد، زیرا روندهای شغلی در سراسر جهان در بخش‌های فناوری، اقتصاد، انتقال به انرژی سبز، جمعیت‌شناسی و موارد دیگر، تغییر می‌کند.
در گزارش آینده مشاغل ۲۰۲۵ این مجمع آمده است، تحولات فناوری، تنش‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی و سایر فشارها در جهان، نیروهای کار را به سمت شکل دادن به بخش‌ها و مشاغل جدید در سراسر جهان سوق می‌دهد. پیش‌بینی میشود این تحولات در سراسر جهان ۱۷۰ میلیون فرصت شغلی جدید ایجاد کند و تا سال ۲۰۳۰ جانشین ۹۲ میلیون شغل موجود شود، بنابراین ۷۸ میلیون شغل جدید خواهد شد.
طبق پیش‌بینی این گزارش، ۱۷۰ میلیون شغل جدید تا ۲۰۳۰ در سراسر جهان ایجاد خواهد شد، در حالی که ۹۲ میلیون شغل ممکن است از بین برود.
در این گزارش آمده است که افزایش «شکاف مهارت»، بزرگترین مانع برای تحول کسبوکار است و ۶۳ درصد از کارفرمایان با استناد به داده‌های دریافتی بیش از ۱۰۰۰ شرکت در سراسر جهان برای دوره ۲۰۲۵-۲۰۳۰ این شکاف مهارتی را مطرح کردند. همچنین نیمی از کارفرمایان مورد بررسی قصد دارند کسبوکار خود را تغییر داده تا فرصت‌های جدید در فناوری را هدف قرار دهند، در حالی که ۷۷ درصد از کارفرمایان گفتند که قصد دارند مهارت‌های کارگران خود را ارتقا دهند و ۴۱ درصد از کارفرمایان به دنبال اخراج کارگران برای جایگزینی آن‌ها با هوش مصنوعی هستند.
- روند ایران
تازه‌ترین برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، حدود ۲۰ درصد از مشاغل موجود بازار کار ایران در سال‌های آینده تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار خواهند گرفت؛ تحولی که می‌تواند سالانه تا ۱.۲ درصد بهره‌وری اقتصاد ایران را افزایش دهد. همچنین این مرکز اعلام کرد، بر‌اساس داده‌های مرکز آمار ایران و مطالعات بین‌المللی، ۲۰ درصد از موقعیت‌های شغلی در بازار کار ایران در معرض اتوماسیون و هوش مصنوعی قرار دارند.
به طور کلی در کشورهای توسعه‌یافته، میانگین تأثیر هوش مصنوعی بر مشاغل ۲۵ درصد و در کشورهای درحال توسعه ۱۶ درصد اعلام شده است.
ایران نیز با عدد ۲۰ درصد، در جایگاهی میان این دو گروه قرار دارد. در این میان، صنایع کشاورزی و فروش بیشترین تأثیر را از هوش مصنوعی خواهند پذیرفت.
همان‌طور که در بسیاری از موارد دیگر در مسیر تغییرات تکنولوژی دیده‌ایم، ایران نیز از این قاعده مستثنا نخواهد بود. اما از آنجا که ما کشوری در حال توسعه هستیم و روندهای توسعه صنعتی هنوز با ما فاصله دارد، حرکت ما در این مسیر، همان‌طور که بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد، کندتر، محدودتر و بیشتر مصرف‌گرایانه است تا مدیریتی.
چه خواهد شد؟
حال این سوال همه را درگیر خود کرده است که “واقعا چه خواهد شد؟”. دنیا در چندین سال آینده با این سرعت رشد ماشین‌ها و هوش مصنوعی چه شکلی خواهد داشت؟ این سرعت حتی صاحبان کسبوکارها و منابع انسانی و حتی توسعه‌دهنگان هوش مصنوعی را هم بسیار نگران کرده است. چرا که قطعا مسیر ورود ماشین‌ها با این سرعت در جهان تغییراتی را ایجاد خواهد کرد که سازمان‌ها و کسبوکارها و منابع انسانی را تغییر داده است اما بنظر می‌رسد هنوز خود دنیا هم در سردرگمی به‌سر می‌برد و به مرور دارد از این ابهام می‌کاهد. شاهد آن هم پژوهش‌هایی است که به مرور انجام می‌دهد و مسیر منابع انسانی و مدیریت آن را روشن‌تر می‌کند.
نکته‌ای که در سطح کسب‌وکارهای جهانی جدی به نظر می‌رسد تعریف مشاغل جدید، سمت‌ها و فرایندها متناسب و در کنار آن توانمندسازی حتی مدیران عامل با دو رویکرد تغییر و یا جایگزینی و نهایتا توسعه است که قطعا روند آن چه میشود نیز کماکان ابهام دارد.
بحث دیگر تاثیر روانی و تغییرات بر خود منابع انسانی است که یک مساله طی سالیان آینده تغییر خود انسان و بحث‌های مختلفی نظیر ترکیب انسان و ربات یا ابر انسان‌ها نیز مطرح میشود و از بعد دیگر تغییر مدیریت منابع انسانی در طی این روندها با رویکرد بهبود و حفظ روان و توسعه است.
در ایران اما با توجه به اینکه ما درحال توسعه هستیم و در نتیجه روندها و فرایندهای ما نیز در طی این مسیر با کشورهای توسعه یافته فاصله دارد و به نوعی به مانند بسیاری از موارد تکنولوژی دیگر حوزه علوم انسانی ما در بهره‌برداری متوازن پیش نرفته است.
مساله دیگر در دو سطح مدیران کسبوکار و سازمان‌های ما و منابع انسانی مطرح می‌گردد. به نظر می‌رسد در ایران سرعت رشد توانمندی منابع انسانی از مدیران کسب‌وکارهای ما که غالبا مسیر سنتی را در مدیریت و نه ابزار پیش می‌رویم پیشی دارد و این مساله نقطه چالشی در مدیریت منابع انسانی در کسبوکار طی این روند تحول می‌باشد.
پس می‌بایست رویکرد کلان ما در زمینه روندهای مدیریتی و فلسفه این تحول مدیران عامل در کسبوکارها سازمان به شدت توانمند گردند چرا که به صرف ابزارگرایی نه تنها موثر نمی‌باشد بلکه شاید چالش‌زا و آسیب‌زا نیز گردد و طبیعتا چالش مدیریت منابع انسانی جدی می‌گردد.
برای این مساله ضروری است که روندهای جدید مدیریت منابع انسانی مبتنی بر رویکرد دیجیتال ابتدا توسط مدیران عامل و با همراهی مدیران منابع انسانی در سازمان‌های بزرگ و در سازمان‌های متوسط و کوچک با همراهی مشاور با هدف بازتعریف مشاغل، سمت‌ها و فرایندهای جدید طی برنامه‌های تحول صورت پذیرد. نکته‌ای که است هوش مصنوعی و روندهای مربوط به آن هر‌چه باشند فعلا در پشت خود نیازمتد انسان‌ها هستند و کماکان نقش منایع انسانی و مدیریت منابع انسانی وجود دارد چرا که به‌راحتی این ابزارها و الگوریتم‌ها را انسانی گول می‌زند! چیزی که درحال حاضر هستند ابزاری برای درست و غلط اجرا می‌باشند.
از بعد دیگر طبیعی است اگر در این میان حکمرانی منابع انسانی در کشور نیز از این موضوع جا بماند بالطبع کسبوکارها هم متاثر می‌گردند پس ضروری است به این موضوع به صورت جدی با رویکرد توانمندسازی مدیران عامل کسبوکارها و سازمان‌ها با هدف راهبری تحول، مدیران منابع انسانی برای مشارکت‌سازی در تحول و منابع انسانی با هدف اجرای تحول و بقا صورت پذیرد.
القصه، همان‌طور که آمارها نشان می‌دهد، همچون سایر روندهای تاریخی در حوزه منابع انسانی، اشتغال و فناوری، در عمل برخی مشاغل حذف و مشاغل جدیدی جایگزین می‌شوند. بقا از آنِ کسانی است که به منابع انسانی توانمند تبدیل می‌شوند؛ اما اگر این‌بار غفلت کنیم، ممکن است از این چرخه حذف شویم.
پی نوشت: روز ملی منابع انسانی به همه فعالین منابع انسانی مبارک باشد.
