اقتصاد پایدار، مهمترین راهکار افزایش جمعیت / نرخ کنونی فرزندآوری یک چهارم آمار دهه ۶۰

به گزارش بخش اقتصادی سایت خبرمهم، از سال ۱۳۹۳ که رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۳۰ اردیبهشت سیاست های کلی جمعیت را ابلاغ کردند، این روز در تقویم رسمی کشورمان به عنوان « روز ملی جمعیت » ثبت شد.

سقوط نرخ رشد جمعیت در سایه بی تاثیر بودن برنامه های حمایتی دولت و مجلس

در حالی امروز در تقویم رسمی به عنوان «روز ملی جمعیت» ثبت شده است که براساس آخرین آمارهای مرکز آمار ایران ، نرخ رشد جمیعت در کشورمان به زیر یک درصد سقوط کرده و نرخ فرزندآوری در ایران نیز به ۱.۶ فرزند به ازای هر زن رسیده است. همچنین مطابق پیش بینی جمعیت شناسان، اگر همین روند کاهش نرخ رشد جمعیت در کشورمان ادامه پیدا کند، در میان سال های ۱۴۱۵ تا ۱۴۲۰ نرخ رشد جمعیت در ایران به زیر صفر خواهد رسید و در دهه ۱۴۲۰ شاهد پیر شدن جمعیت کشور خواهیم بود.

این روند کاهش نرخ رشد جمعیت در ایران در شرایطی رخ داده است که در بیش از یک دهه گذشته مقام معظم رهبری بارها درباره لزوم سیاست گذاری مناسب دولت ها برای جلوگیری از این روند هشدار داده و حتی در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ نیز ایشان سیاست های کلی جمعیت را در این خصوص ابلاغ کرده اند، اما در ده سال گذشته، در ادوار مختلف دولت و مجلس هیچ گاه برنامه ای مناسب برای جلوگیری از کاهش نرخ رشد جمعیت اجرا نشده و این برنامه ها تاثیر بسیار اندکی در ترغیب زوج های جوان به فرزندآوری داشته است.

شرایط اقتصادی پایدار، لازمه تاثیرگذاری برنامه حمایتی دولت در رشد نرخ فرزندآوری

روند کاهش نرخ رشد جمعیت نشان می دهد که برنامه های حمایتی قدیمی دولت ها در جهت ترغیب زوج های جوان به فرزندآوری مانند اختصاص یارانه یک میلیون تومانی به ازای تولد هر فرزند و طرح های جدید مجلس مثل دادن زمین به خانواده هایی که صاحب فرزند سوم می شوند، تقریبا هیچ گاه نتوانسته است مردم را به فرزندآوری ترغیب کند.

این مساله ثابت می کند که هیچ گاه برنامه ریزی مناسبی پشت برنامه های حمایتی دولت و مجلس برای ترغیب زوج های جوان به فرزندآوری وجود نداشته و اساسا در این برنامه ها به این نکته توجه نشده است تا زمانی که شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور پایدار نباشد، هیچ برنامه حمایتی نمی تواند تاثیر مناسبی در رشد نرخ فرزندآوری در ایران داشته باشد.

دکتر مازیار طلایی، جامعه شناس نیز در همین راستا در گفت و گو با رکنا مهمترین راهکار برای ترغیب خانواده ها به فرزندآوری را ایجاد شرایط پایدار اقتصادی دانست و تصریح کرد: وقتی خانواده ها نسبت به وضعیت اقتصادی آینده خود هیچ اطمینانی ندارند، حتی اگر دولت مبلغ قابل توجهی هم بابت هر فرزند به آنها یارانه بدهد، بازهم این مساله چندان تاثیری در جهت ایجاد میل به فرزندآوری در آنها نخواهد داشت.

وی افزود: زمانی برنامه های حمایتی دولت در جهت رشد نرخ فرزندآوری به نتیجه می رسد که شرایط اقتصادی پایدار شود و نرخ رشد اقتصادی بالا برود؛ چراکه در این صورت دولت اولا می تواند شرایط شغلی و معیشتی مناسبی را برای خانواده ها فراهم کند و ثانیا دستگاه اجرایی خواهد توانست بعد از ثروت آفرینی از طریق ایجاد شرایط پایدار اقتصادی، از خانواده هایی که قصد فرزندآوری دارند، حمایت کند.

این کارشناس حوزه اجتماعی با انتقاد از طرح مجلس برای اختصاص زمین به خانواده هایی که صاحب فرزند سوم می شوند، ادامه داد: از نمایندگانی که این طرح را مطرح کرده اند، باید پرسید واقعا چه عقلانیتی پشت این طرحشان وجود داشته است؟ یعنی به نظر آنها، چند درصد زوج هایی فرزند ندارند یا حداکثر یک فرزند دارند، صرفا برای به دست آوردن یک زمین که آن هم فقط وعده آن داده شده است و مانند بسیاری از طرح های دیگر معلوم نیست به نتیجه برسد، حاضرند دو یا سه فرزند بیاورند و خودشان را درگیر تامین هزینه های آنها کنند؟

این جامعه شناس با بیان این که وقتی یک خانواده در تامین نیازهای روزمره خود وامانده است، هیچ وعده ای نمی تواند او را به فرزندآوری ترغیب کند، عنوان کرد: اساسا بسیاری از این وعده ها در شرایط انتخاباتی داده می شود و بسیار بعید است که یک خانواده بخواهد به خاطر چنین وعده هایی برای بچه دار شدن اقدام کند؛ بنابراین تا زمانی که مشکلات اقتصادی از ریشه حل نشود، هیچ برنامه حمایتی این چنینی نمی تواند زوج های جوان را به فرزندآوری ترغیب کند.

اقتصادهای پویا برنامه های حمایتی مناسب ارائه می دهند

طلایی در بخش دیگری از صحبت هایش به سیاست های تشویقی برخی اقتصادهای پایدار برای ترغیب زوج های جوان به فرزندآوری اشاره کرد و گفت: در برخی کشورهای توسعه یافته که اقتصاد پایداری دارند، اولا مهد کودک ها برای تمام خانواده ها رایگان شده است و ثانیا دولت به ازای هر فرزند یارانه قابل توجه ۶۰۰ دلاری به هر خانواده ارائه می کند. یعنی این گونه سیاست های تشویقی است که می تواند خانواده را به فرزندآوری ترغیب کند، نه وعده هایی که مردم اعتماد چندانی به آن ندارند.

وی در ادامه تاکید کرد: البته در این کشورها اقتصاد پویا وجود دارد و به همین دلیل، دولتشان می تواند چنین هزینه هایی را برای فرزندآوری در نظر بگیرد؛ در ایران هم تا زمانی که اقتصاد کشور توسعه پیدا نکند، هیچ سیاست تشویقی در جهت ترغیب خانواده ها به فرزندآوری موثر نخواهد بود، زیرا اساسا این برنامه های حمایتی زمانی تاثیر می گذارد که اقتصاد کشور پویا باشد.

همچنین به گفته این جامعه شناس، هرچقدر هم که مسئولان به مردم هشدار بدهند که در صورت عدم فرزندآوری، جامعه پیر خواهد شد، بازهم این هشدارها تاثیری در ترغیب مردم به فرزندآوری نخواهد داشت، چون پیرشدن جمعیت مساله ای نیست که مردم برای آن اهمیت قائل باشند و چنین مساله ای، دغدغه ای که صرفا مسئولان باید به آن توجه داشته باشند و برای حل آن، برنامه ریزی کنند.

تشدید مشکلات اقتصادی، عامل کاهش نرخ فرزندآوری

طلایی از مجموع این صحبت ها، به این نتیجه رسید که مهمترین عامل کاهش نرخ فرزندآوری در ایران، تشدید مشکلات اقتصادی در سال های اخیر است. او در ادامه گفت: وقتی بسیاری از مردم در تامین نیازهای اولیه خود درمانده اند، نمی توان از آنها انتظار داشت که به دنبال فرزندآوری باشند. زیرا اکنون هر آدمی صرف نظر از سطح سواد و درآمد می داند تا زمانی که نمی تواند هزینه های پرورش یک فرزند را تامین کند، طبیعتا نمی تواند به فرزندآوری فکر کند.

این جامعه شناس تاکید کرد: در این شرایط وقتی آحاد جامعه روز به روز فقیرتر می شود، طبیعی است تمایل مردم به فرزندآوری نیز کمتر می شود؛ بخصوص که مشکلات اقتصادی، پدیده ای است که مردم هر روز با آن دست و پنجه نرم می کنند و این مشکلات به نحوی نیست که مردم بتوانند فکر کردن به آن را از زندگی روزمره خود حذف کنند و به جای آن به فرزندآوری بیندیشند.

نرخ کنونی فرزندآوری یک چهارم آمار دهه ۶۰!

کاهش شدید نرخ رشد جمعیت در ایران در سال های اخیر در شرایطی رخ داده است که سال ۱۳۶۳ رکورد نرخ باروری ۶.۹ فرزند به ازای هر زن در ایران ثبت شد و در تمام طول دهه ۶۰ به دلیل سیاست های تشویقی حکومت به فرزندآوری، با وجود این که کشور در شرایط دشوار ناشی از جنگ تحمیلی قرار گرفته بود، نرخ باروری همواره بالای ۶ فرزند به ازای هر زن بود.

این در حالی است که امروز نرخ فرزندآوری در ایران به حدود یک چهارم نرخ باروری زنان در دهه ۶۰ رسیده است و آخرین آمارها از نرخ باروری ۱.۶ فرزند به ازای هر زن حکایت دارد. طلایی در تحلیل علت کاهش نرخ جمعیت در سال های اخیر، این روند را محصول یک رفتار جمعی از سوی خانوارهایی دانست که در این شرایط دشوار معیشتی اساسا نمی توانند به بچه دار شدن یا به دنیا آوردن فرزند دوم و سوم فکر کنند.

این جامعه شناس در توضیح بیشتر گفت: عقلانیت جمعی حاکم بر جامعه باعث شده است که در شرایط بحران اقتصادی نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند، زیرا اکنون بیشتر ۲۵ میلیون خانوار ایرانی به این نتیجه رسیده اند که فرزندآوری را متوقف کنند یا به حداقل ممکن برسانند؛ چراکه عمده این خانواده ها دغدغه اقتصادی دارند و تا زمانی که این دغدغه رفع نشود، نمی توان هیچ کسی را به فرزندآوری مجبور کرد.

حذف غربالگری ؛ نشانه ای بر شکست سیاست های تشویقی فرزندآوری

موضوعی دیگری که اخیرا در حوزه فرزندآوری مطرح شده، پیشنهاد برخی نمایندگان مجلس برای حذف غربالگری مادران باردار بوده است؛ پیشنهادی که اگرچه توسط شورای نگهبان رد شد و به نتیجه نرسید، اما نشان از شکل گیری تفکری در میان برخی مسئولان کشور دارد که گویی تمایل دارند خانواده ها به هر نحوی که شده است، فرزند بیاورند، حتی اگر آن فرزندشان دچار معلولیت جسمی یا ذهنی باشد.

طلایی شکل گیری چنین تفکری در میان برخی مسئولان را نشانه ای برای به شکست انجامیدن سیاست های نادرست تشویق خانواده ها به فرزندآوری دانست و تاکید کرد: وقتی شرایط به جایی رسیده است که مردم به سیاست های حمایتی نامناسب برای ترغیب خانواده ها به فرزندآوری اهمیتی نمی دهند، بعضی از مسئولان گمان کرده اند که می توانند با طرح حذف غربالگری مادران باردار، کاری کنند که هر طور شده فرزندان بیشتری در کشورمان به دنیا بیایند، حتی اگر تعدادی از آنها دچار معلولیت جسمی یا ذهنی باشند.

وی افزود: یعنی وضعیت به گونه ای شده است که انگار برخی مسئولان می خواهند که مردم به زور بچه دار شوند و این وسط حتی اگر برخی فرزندان دچار معلولیت شدند هم اشکالی ندارد! این در حالی است که در بیشتر کشورهای جهان، دولت ها هزینه می کنند که برنامه های غربالگری به‌درستی اجرایی شود تا اصلا فرزندان معلول به دنیا نیایند که سربار خانواده و جامعه شوند، اما در کشور ما متاسفانه برخی افراد به دنبال آن هستند که برنامه های غربالگری اصلا اجرایی نشود.

ارتقای سطح نشاط خانوادگی ؛ تبلیغاتی خنده دار برای جامعه فقیر !

افزایش سطح نشاط خانواده در صورت به دنیا آوردن فرزند، از جمله مسائلی است که در تبلیغات مربوط به ترغیب جوانان به فرزندآوری در رسانه ها مطرح می شود. این در حالی است که به گفته طلایی، وقتی یک خانواده در بقای خود مانده و نمی تواند خرج روزمره زندگی خود را تامین کند، اساسا به نشاط خانوادگی نیز فکر نخواهد کرد و نشاط برایش مانند یک کالای لوکس می ماند.

این جامعه شناس تاکید کرد: درست است که فرزندآوری به شادابی یک خانواده کمک خواهد کرد، ولی وقتی یک خانواده محتاج نان شب خود مانده است، چنین تبلیغاتی برایش بسیار خنده دار به نظر می رسد! چون ابتدا باید امکان فرزندآوری برای این خانواده فراهم شود تا بعد آن خانواده بتوانند به فرزندآوری فکر کنند.

کاهش امنیت روانی خانواده ها ؛ عامل دیگر دوری از فرزندآوری

صرف نظر از مشکلات اقتصادی، موضوع دیگری که در کاهش ترغیب زوج های جوان به فرزندآوری نقش داشته، گسترش آسیب های اجتماعی در سطح کشور و از بین رفتن امنیت روانی خانواده ها بوده است؛ چراکه اساسا هرچقدر انسان ها از امنیت روانی کمتری برخوردار باشند، طبیعتا میل آنها به تولید مثل و فرزندآوری نیز کاهش می یابد.

طلایی ضمن اشاره به این مساله عنوان کرد: وقتی جامعه ناامن باشد، طبیعتا خانواده هایی که اصطلاحا دستشان به دهانشان می رسد نیز تمایلی به فرزندآوری ندارد؛ بخصوص که در سال های اخیر شاهد آن بوده ایم که نرخ رشد جمعیت در میان افراد ثروتمند حتی بیشتر از فقرا کاهش یافته است و این موضوع نشان می دهد که کاهش تمایل به فرزندآوری در میان خانواده های پردرآمد بیشتر به دلیل مسائل فرهنگی رخ داده است.

وی البته روی این نکته هم تاکید کرد که تعداد خانواده های ثروتمند، بسیار کمتر از خانواده هایی است که در قشر متوسط یا فقیر جامعه قرار دارند و به همین دلیل، می توان گفت مهمترین عاملی که در شرایط کنونی مانع از فرزندآوری خانواده ها می شود، مشکلات اقتصادی است.

بنابراین از نظر این جامعه شناس، اگر دولت بتواند شرایط پایدار اقتصادی را فراهم کند، علاوه بر این که آسیب های اجتماعی نیز رو به کاهش می گذارد و امنیت روانی جامعه بالاتر می رود، خانواده های قشر فقیر و متوسط نیز راحت تر می توانند از پس هزینه های مربوط به فرزندآوری برآیند. /ایسنا