مبارزه با فساد مهم‌تر از دستگیری مفسدان
به گزارش بخش اقتصادی سایت خبرمهم، بارها درباره اینکه چه کارهایی باید بکنیم که ایران در زمینه صنعت پیشرفت کند، شنیده‌ایم اما این بار قصد داریم از نبایدها سخن بگوییم. نبایدهایی که باید در سیاست‌گذاری‌ها مد‌نظر قرار بگیرد تا شرایط رشد و بالندگی ایران را فراهم کند. در کشوری که از سال‌ها پیش برنامه‌ریزان به دنبال ایجاد صنعت مولد بوده و تلاش کرده‌اند حداقل در حرف از مونتاژکاری به دور باشند، چه کارهایی مزاحمت ایجاد می‌کند و کشور را از اهداف اصلی‌اش دور خواهد کرد؟ محمدحسین شریف‌زادگان دارنده دکترای توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای و استاد دانشگاه شهید بهشتی دراین‌باره می‌گوید: اولین گام برای رسیدن به اهداف خود این است که از اقتصاد دولتی دست برداریم. به اعتقاد او دستگاه قضا باید خود را برای توسعه اقتصادی مهیا کند و نباید طوری رفتار کند که فعالیت بخش خصوصی ترسناک به نظر بیاید. این استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه می‌دهد: بازپس‌گیری اموال واگذارشده به قانون مالکیت لطمه وارد می‌کند. او همچنین ازبین‌بردن زمینه‌های فساد را مهم‌تر از دستگیری مفسدان می‌داند، زیرا اگر صرفا مفسدان را بگیرند، باز فساد زایش میشود؛ بنابراین باید شرایط ایجاد فساد از بین برده شود، بهویژه کسانی که با نظام قدرت ارتباط دارند، باید دست و پایشان جمع شود. به اعتقاد شریف‌زادگان در زمینی که شوره‌زار است، هرچه بذر اقتصاد و صنعت و توسعه بکارید، باروری نخواهد داشت. اول زمین را از شوره‌هایی که زده و ریشه‌های فساد باید پاک کنیم تا شرایط را برای رویش بذرهای اقتصاد، صنعت و… فراهم کنیم تا این بذرها بتوانند بارور شوند.
محمدحسین شریف‌زادگان، استاد دانشگاه شهید بهشتی، درباره آنچه نباید کرد تا ایران در مسیر رشد و توسعه صنعتی قرار گیرد،می‌گوید: اولین قدم این است که ما دست از اقتصاد دولتی برداریم. سیاست خارجی را متناسب کنیم و با جهان طوری روابط خود را تنظیم کنیم که از ظرفیت اقتصاد بین‌الملل برای توسعه کشور استفاده کنیم. او ادامه می‌دهد: اگر ما قوانین و مقررات خود را متناسب کنیم، شرایط بهبود کسبوکار در ایران فراهم میشود. قوانین و مقررات باید به شکلی باشد که کمک‌کننده بخش تولید باشد. به گفته شریف‌زادگان دستگاه قضا هم خودش را باید برای یک توسعه اقتصادی مهیا کند. کاری نکند که فعالیت بخش خصوصی ترسناک باشد.
او اضافه می‌کند: معتقد به واگذاری امور به بخش خصوصی هستم، اما با شرایطی که اولین آن بهبود فضای کسبوکار و تقویت نهاد واقعی و کارآمد بخش خصوصی و شناسایی کسانی است که اهل اقتصاد و توسعه هستند نه طمع‌کاران به زمین و املاک واحدهای صنعتی قابل واگذاری. تصورم این است که اقتصاد باید توسط بخش خصوصی راهبری شود و دولت در کنارش باشد. سیاست بازار- دولت باید باشد. در جاهایی بازار عمل کند و در جاهایی دولت وارد میشود؛ یعنی قضیه حالت مختلط است؛ اما دخالت دولت نباید در جهت اقتصاد دولتی باشد، بلکه برای کارآمدی بازار و اقتصاد باید عمل کند. در شرایطی که نهاد بخش خصوصی و حاکمیت قانون rule of law in economy در حوزه کسبوکار هنوز قوام نیافته، روی‌آوردن به سیاست بازار آزاد، بی‌مهارکردن اقتصاد و توسعه در ایران است. سیاست بازار- دولت و توسعه همراه با عدالت اجتماعی در شرایط ایران امروز کارآمدی بهتری دارد.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه می‌دهد: اکنون به هزار‌و یک دلیل چیزهایی را واگذار کرده‌اند؛ مثلا فردی کارخانه‌ای را گرفته، سرمایه‌گذاری کرده و وام گرفته است، وقتی دوباره این کارخانه را برمی‌گردانیم، لطماتی به قانون مالکیت و امر مالکیت در کشور می‌خورد که خیلی زیاد است. او بیان می‌کند: در چنین شرایطی هیچ‌کس سعی نمی‌کند کار بزرگ و حتی متوسطی را در کشور راه‌اندازی کند، چون فکر می‌کند که هر آن ممکن است کسی شکایت کند، کاری بشود و اتفاقی رخ دهد. قانون و دستگاه قضا باید حامی تولیدکنندگان باشد.
شریف‌زادگان تأکید می‌کند: وقتی از تولیدکنندگان صحبت می‌کنیم، حتما منظورمان کارخانه‌های بزرگ هم نیست. بیش از ۵۰ درصد از واحدهایی که در ایران داریم، بین ۱۰ تا ۲۰ نفر در آنها مشغول به کار هستند؛ یعنی اینها جزء واحدهای کوچک‌اند. وقتی می‌گوییم بخش خصوصی، منظور این نیست که حتما باید خیلی سرمایه‌بر باشند. پنج تا ۱۰ نفر هم می‌توانند بخش خصوصی ایجاد کنند. او اضافه می‌کند: وقتی می‌گوییم فضای کسبوکار ایجاد شود، این فضا حتما نباید برای کسانی باشد که سرمایه‌داران بزرگی هستند، بلکه برای سرمایه‌داران خرد هم باید باشد. این استاد دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: واحدهای کوچک و متوسط در دنیا مورد حمایت هستند، در تمام کشورهای اروپایی و خود آمریکا مورد حمایت هستند. اینها تولید و اشتغال پایدار را خیلی راحت‌تر از واحدهای بزرگ ایجاد می‌کنند. تغییر تکنولوژی در این واحدها ساده‌تر است، زیرا هزینه‌های کمتری میبرد؛ یعنی واحدهای کوچک و متوسط بسیار مهم است و یکی از روش‌های آسان تولید و اشتغال پایدار است. او اضافه می‌کند: وقتی صحبت از حمایت میشود، به این مسائل توجه نمی‌کنیم و فکر می‌کنیم منظور این است که حتما از سرمایه‌داران بزرگ باید حمایت کنیم و بقیه را کنار بگذاریم. باید همه را متناسب حمایت کنیم و بپذیریم. شریف‌زادگان بیان می‌کند: در کشور ما مقداری توجه به سرمایه‌داران بزرگ بیشتر هست؛ به دلیل اینکه پول‌های خیلی زیادی ردوبدل میشود، همراه با فساد بوده و هنوز هم هست.
نزدیک‌شدن به فساد سازمان‌یافته
این استاد دانشگاه شهید بهشتی وجود فساد را یکی از مشکلات صنعت و اقتصاد ایران معرفی می‌کند. او ادامه می‌دهد: کم‌کم به فساد ساختاریافته نزدیک می‌شویم که فاجعه بزرگی است. در چنین شرایطی آدم‌ها می‌بینند که فضای کسبوکار برای همه تنگ است، ولی برای یک عده فراخ است و گروهی خاص به آلاف و الوفی می‌رسند. همین مسئله سبب میشود نسبت به بخش خصوصی، سرمایه و کارهای بزرگ مردم بدبین شوند. چون شاهد چنین شرایطی هستند.
شریف‌زادگان می‌گوید: بنابراین مهم‌ترین چیز این است که فعالیت‌های اقتصادی در فضای سلامت انجام پذیرد و مبارزه خیلی جدی با فساد شود. او یادآور میشود: مبارزه با فساد دو جور است. یکی مفسدان را می‌گیریم که برای جامعه هم خیلی تشفی‌بخش است اما اصلا کفایت نمی‌کند. روش دیگری هم وجود دارد. در مبارزه با فساد باید زمینه‌های فساد را از بین ببریم. شرایط ایجاد فساد باید از بین برده شود، بهویژه کسانی که ارتباط با نظام قدرت دارند، باید دست و پایشان جمع شود.
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: این مسائل اهمیت زیادی دارند. اگر مفسدان را بگیرند، باز فساد زایش میشود زیرا منشأ آن وجود دارد. مبارزه با فساد، مبارزه با منشأ و عوامل مولد فساد است، این عوامل در ایران کاملا شناخته‌شده است. سازمان‌های مردم‌نهادی هستند که روی فساد کار می‌کنند و در این زمینه فعال هستند. او ادامه می‌دهد: این‌گونه نیست که کسی درباره آن اطلاعات نداشته باشد. در ایران درمورد همه چیز آگاهی موجود است. جامعه ایران تحصیل‌کرده است و مردم آگاه‌اند. جامعه مقداری سیاسی است و البته بیش از اندازه سیاسی هم هست. این مسئله در واقع سبب شده است که همه چیز را همگان میدانند و این‌گونه نیست که چیزی پنهان باشد. او یادآور میشود: در زمینی که شوره‌زار است، هرچه بذر اقتصاد، صنعت و توسعه بکارید، باروری نخواهد داشت. اول زمین را از شوره‌هایی که زده و خودش ریشه‌های فساد است، باید پاک کنیم و شرایط را فراهم کنیم تا بذرهای اقتصاد و صنعت و… بتواند بارور شود.
اهمیت ارتباط مالی با دنیا
این استاد دانشگاه درباره اهمیت ارتباط با نظام مالی دنیا برای بخش صنعت عنوان می‌کند: بالاخره جهان یک جهان مرتبط با هم است. جهانی‌سازی وجوهی دارد که همه آن را پذیرفته‌اند و وجوه دیگری دارد که همه نپذیرفته‌اند. مثلا سلطه جهانی آمریکا بر جهان را هیچ‌کس نمی‌پذیرد و حتی اروپایی‌ها هم نپذیرفته‌اند. او ادامه می‌دهد: ممکن است در برخی موارد تمکین کنند اما سلطه آمریکا را نمی‌پذیرند. این یک امری است که بر‌اساس بی‌عدالتی و زور است و کسی آن را نمی‌پذیرد اما چیزهایی هم هست که پذیرفته‌شده است. مثلا در IC، ICT و در نظامات مجازی همه آنها را پذیرفته‌اند و از مزایایشان استفاده می‌کنند.
شریف‌زادگان می‌گوید: درباره نظامات مالی دنیا هم مباحثی مطرح است. برخی افراد نظرشان این است که این نظامات سلطه دلار بر جهان است و برخی هم با این نظر مخالف هستند. اکنون شرایط به نحوی است که تمام بانک‌هایی که در دنیا هست، چه کوچک و چه بزرگ، ۵۵ درصد عملیات مالی‌شان با دلار است. حتی ترازهایشان را با دلار اندازه‌گیری می‌کنند. او اضافه می‌کند: اینکه این نظام مثلا بر اثر یک کار امپریالیستی آمریکاست و سلطه ایجادکردن آن بر جهان است؟ ممکن است باشد اما این یک واقعیت جهانی است. ما اگر بخواهیم از این قضیه فرار کنیم روش دیگری می‌طلبد و شرایط بهتری از شرایط فعلی اقتصادی ما میخواهد. مثلا می‌دانید که آقای دنگ شیائوپینگ که پایه‌گذار اقتصاد نوین چین است، گفته بود که چین ۵۰ سال در منازعات منطقه‌ای و بین‌المللی مشارکت نمی‌کند تا از نظر قدرت اقتصادی قوی شود، بعد از آن اقداماتی خواهیم کرد.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: چینی‌ها به این شکل توانستند به وضعیت کنونی تبدیل شوند و این بازیگری‌ها را در جهان داشته باشند. راه ابریشم را درست کنند که اگر موفق شوند، جهان را از شرق به غرب متصل می‌کنند و از نظر ارتباطات اقتصادی قدرتمند می‌شوند. او اضافه می‌کند: به هر صورت ما در این شرایط نیستیم که نظام سلطه دلار را تغییر دهیم. باید از مزایایش استفاده کنیم. ۵۵ درصد از تراکنش‌های مالی بانک‌های جهان توسط دلار است و این بانک‌ها ترازهایشان عمدتا توسط دلار سنجش میشود. نمی‌توانید چیزی بخرید که در گردش جهانی دیده نشود.
مجادله با FATF به ضرر ایران است
شریف‌زادگان می‌گوید: در حال حاضر یک نظامات رگولاتوری برای کنترل مسائل مالی گذاشته‌اند. یکی‌اش همین FATF است. البته هر چیزی یک محدودیتی دارد. قاعدتا همه‌اش به نفع ایران و کشورهای مختلف نیست، به همین دلیل خیلی از کشورها یک تحفظ یا reservation برای این قضیه گذاشته‌اند. او اضافه می‌کند: مثلا می‌گویند این مورد را ما قبول نداریم و اجرا نمی‌کنیم. این کار را نمی‌کنیم و آن کار را می‌کنیم. در هر صورت کلیت قوانین را پذیرفته‌اند که کارشان راه بیفتد. ما نمی‌توانیم محدودیت‌های بزرگ برای خود درست کنیم که اصلا نتوانیم ارتباطات مالی جهانی داشته باشیم.
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: اکنون شما یک کتاب که بخواهید بخرید، مجبورید در این سیستم جهانی قرار بگیرید. تمام سیستم‌های بانکی، خریدها و کارهایی که مربوط به دانشگاه‌ها و مسائل آموزشی و هنری است، متصل به سیستم بانکداری جهانی است. او ادامه می‌دهد: جالب است که این شرایط ۱۰ سال پیش نبوده است. بر اثر رشد و توسعه IT و ICT در جهان این اتفاق افتاده است و امری جهانی‌سازی به سیستم مالی تحمیل کرده است. اینها واقعیت‌های جهانی است و باید با آن کنار بیاییم.
شریف‌زادگان می‌گوید: اگر بخواهیم با این نظام لج و مجادله کنیم، به ضرر خودمان تمام میشود. به‌هرصورت برای اینکه کشوری صنعتی شود، به یک‌سری زیرساخت‌های نهادی نیاز دارد. طراحی و توسعه نهادهای مالی و سیستم در رأس آن است. در اروپا مطالعاتی در زمانی که برجام برقرار بود انجام پذیرفت که ببینند بانک‌های اروپایی که می‌خواهند با ایران ارتباط برقرار کنند، آیا می‌توانند چنین کاری انجام دهند یا نمی‌توانند. مطالعات آنها نشان می‌داد که سیستم‌های ایران عقب است. او اضافه می‌کند: ما از نظر سیستم‌های بانکی و مالی شرایطی نداریم که بتوانیم با دنیا با توجه به سیستم‌های جهانی که به‌سرعت در حال تغییر و تکامل است، لینک شویم. این عدم ارتباط ما را مقداری عقب هم برده است. بنابراین به یک اصلاح و بازسازی در این زمینه احتیاج داریم.
بازار سرمایه محل کسب سود کوتاه‌مدت نیست
این استاد دانشگاه مسئله توسعه بازار سرمایه را هم امری مهم معرفی می‌کند. او یادآور میشود: بازار سرمایه ما نباید به این شکل باشد که دولت مقدار زیادی در آن دخالت کرد. بلکه باید به شکل نظام بازار عمل کند که شاهد پرش‌های قیمتی به این شکل نباشد. بازار سرمایه برای این نیست که ما پولمان را در آن سرمایه‌گذاری کنیم و دو ماه دیگر سه برابر شود. این بازار یک نوع سرمایه‌گذاری برای زمان‌های میان‌مدت و بلندمدت است. او در واکنش به تبلیغات دولت که بازار سرمایه را مکانی برای کسب سود معرفی می‌کرد، یادآور میشود: این خطایی بود که دولت ایران مرتکب شد و ضرر زیادی به بازار سرمایه زد، البته این زیان قابل ترمیم است و به نظر می‌رسد که درحال‌حاضر بازار سرمایه مسیر طبیعی‌تری طی می‌کند. این تبلیغات هم آثار منفی و هم اثر مثبت بر بورس داشت. اثر مثبتش این است که خیلی از شرکت‌های صنعتی توانستند منابع مالی ناشی از همین بورس را به شرکت‌های خود تزریق کرده و مقداری ساختارهای مالی خود را نوسازی و درست کنند.
شریف‌زادگان اضافه می‌کند: جذب منابع مالی در بازار سرمایه خیلی به نفع بنگاه‌های صنعتی و اقتصاد شد و این مسئله نشان‌دهنده کارآمدی بازار سرمایه است. باید بازار سرمایه توسعه پیدا کند.
او همچنین سیستم‌های حقوقی و اصلاح آن را امری بسیار مهم برای بخش صنعت اعلام می‌کند. این استاد دانشگاه می‌گوید: ما قانون شرکت‌ها را داریم. قراردادهای حقوق مالکیت باید روشن و تخطی‌ناپذیر باشد. اگر موردی پیش بیاید که تخطی در آن اتفاق بیفتد و خلل ایجاد شود، این مسئله تسری می‌یابد و اعتماد مردم از بین می‌رود.
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: اینکه اکنون می‌گویند اقتصاد نهادگرا، پایه اصلی‌اش بر این است که عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان جایی دارند که قرارداد خود را در آنجا ثبت و ضبط می‌کنند. کسی که خرید و فروش می‌کند، خانه‌ای می‌فروشد، محصولی می‌فروشد، در یک جایی این عملیات ثبت و ضبط میشود و این همان نهادی است که کارآمدی اقتصاد را تسهیل می‌کند و مهم‌ترین خصوصیت اقتصاد نهادگراست. او ادامه می‌دهد: مهم‌ترین نهاد جامعه که تضمین‌کننده شرایط رشد اقتصادی است، همین نظام حقوقی است که تضمین‌کننده نظام قراردادها هم هست. این نظام را نباید دست‌کم بگیریم. در یک جامعه‌ای اگر نظام حقوقی سست و ناکارآمد باشد، توسعه صنعتی یا اقتصادی انجام نمی‌پذیرد.
شریف‌زادگان تأکید کرد: نظام حقوقی بسیار بسیار مهم است. دادگاه‌هایی را که در کشورهای پیشرفته برای مسائل تجاری و صنعتی وجود دارد، جدا کرده‌اند و دادگاه‌های مربوط به مسائل تجاری و صنعتی بسیار سهل و آسانتر از دادگاه‌های حقوقی و جزا است و روند رسیدگی در این دادگاه‌ها خیلی طولانی نیست. او اضافه می‌کند: این مسئله به این دلیل است که لطمه‌ای به تولید و صنعت مولد کشورشان وارد نشود. چنین رفتارهایی یک کار عقلانی است و ما هم باید این کار را بکنیم.
۴ رکن انتقال تکنولوژی مورد توجه قرار گیرد
این استاد دانشگاه می‌گوید: مسئله انتقال تکنولوژی نیز بسیار مهم است. ایرانی‌ها باهوش هستند و در این چندین و چند سال توانستند کارهایی برای انتقال تکنولوژی بکنند اما این کفایت نمی‌کند. جهان به سرعت تکنولوژی را پیش میبرد. او تأکید می‌کند: تکنولوژی فقط سخت‌افزار نیست. تکنولوژی چهار رکن دارد؛ سخت‌افزار، مدیریت نوین، نیروی انسانی کارآمد و دارای مهارت و اطلاعات صنعتی و دانش فنی، چهار رکن تکنولوژی هستند. جهان امروز وارد انقلاب چهارم شده است. انقلاب چهارم، انقلابی است که IT و ICT را پشت‌سر گذاشته است. شریف‌زادگان می‌گوید: در دنیا سیستم‌های بیولوژی، کامپیوتری و الکترونیکی را با هم ترکیب کرده‌اند. ما تولیدات داروهای انقلاب چهارم را در جهان داریم. در ایران هم چند کارخانه در این حوزه داریم. اتفاقا کارخانه‌های کوچک بخش خصوصی هستند که این کارها را می‌کنند، ولی بالاخره در این زمینه‌ها وارد شده‌اند. یعنی جهان دارد وارد چنین فضاهایی میشود. او بیان می‌کند: به خاطر داشته باشید که تکنولوژی خریدن سخت‌افزار نیست، بلکه سخت‌افزار به‌همراه دانش فنی به اضافه نیروی انسانی، مهارت و مدیریت نوین است. این چهار رکن تکنولوژی را می‌سازد. احتیاج داریم که هر چهار رکن را وارد کشور کنیم. بعضی وقت‌ها ممکن است ما خودمان تبادل‌کننده تکنولوژی باشیم. یعنی ما درواقع تکنولوژی را به کشورهای دیگر بدهیم یا از جاهای دیگر بگیریم. این جریان باید برقرار باشد. /شرق
